Από τον Έβρο ως την Κρήτη και από τη Λιβύη ως την Άγκυρα, η μετανάστευση μετατρέπεται σε πεδίο ισχύος, σύγκρουσης και θεσμικής αμηχανίας για την Ευρώπη. Καθώς οι ροές αλλάζουν τόπο αλλά όχι αιτία, η Ευρώπη ήδη παγιδεύεται σε έναν φαύλο κύκλο φόβου, ταυτότητας, ανάγκης και ανεπάρκειας.

Η μεταναστευτική κρίση του Έβρου τον χειμώνα του 2020 ίσως να αποδειχθεί «ευκολάκι» σε σύγκριση με αυτήν που αρχίζει σταδιακά να ξεσπά, με πρώτη αιχμή τις ροές από την Λιβύη στην Κρήτη. Ομολογουμένως, η κρίση της Lampedusa ήταν σχετικά διαρκής και σοβαρή, αλλά κι αυτή ενδέχεται στο μέλλον να ωχριά μπροστά στις επερχόμενες. Η μετανάστευση σήκωσε κεφάλι, η αντιμετώπιση της θα δοκιμάσει τις αντοχές λαών και τις δεξιότητες κυβερνήσεων. Πολύ απλά, σταδιακά η μετανάστευση παγκοσμιοποιείται.

Το φαινόμενο ούτε καινούργιο είναι, ούτε άγνωστο. Μπορεί η νομαδική εποχή να θεωρείται ότι ανήκει στην Παλαιολιθική εποχή, αλλά το φαινόμενο της μετακίνησης – για δεκάδες αν όχι εκατοντάδες λόγους—επιβίωσε μέχρι την σύγχρονη εποχή μας. Σήμερα, δεν είναι οι Σκύθες, Ούννοι, Μογγόλοι, δεν είναι οι Βεδουίνοι και οι Τουαρέγκ, ούτε οι Μασάι και οι Ρομά –σήμερα είναι ολόκληρα κράτη σε διηπειρωτική βάση.

Στην Ευρώπη, μπορεί τα κράτη πρώτης υποδοχής (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και δευτερευόντως Κύπρος, Βουλγαρία, Κροατία) να συγκεντρώνουν την προσοχή αλλά οι επιπτώσεις, π.χ., στις Γαλλία και Γερμανία, είναι πολιτικά προβληματικές και πολιτισμικά επικίνδυνες. Σε σημαντικό βαθμό στις μεταναστευτικές ροές οφείλει την άνοδο του στην εξουσία ο Τραμπ και τα συνεπακόλουθά του.

Σκληρούς φραγμούς επέβαλε το Ηνωμένο Βασίλειο, με σκληρούς άμεσους και έμμεσους τρόπους αντιμετωπίζουν τους μετανάστες οι Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Ας μην κοροϊδεύουμε εαυτούς. Η μετανάστευση προς τις πιο πλούσιες χώρες απειλεί τα ήδη υποβαθμισμένα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας, πιέζει οικονομίες που δεν μπορούν πια να προσφέρουν τις ευκαιρίες που άλλοτε τις διάκρινε, επηρεάζουν την πολιτική σταθερότητα, υποσκάπτουν την κοινωνική συνοχή. Η εγγενής αντίφαση είναι σαφής και αποτελεί γόρδιο δεσμό: στην Δύση οι δημογραφικές εξελίξεις «απαιτούν» μεν την εισαγωγή εργατικού δυναμικού, η απειλή, όμως, προς την πολιτισμική/εθνική ταυτότητα την κάνουν μη ανεκτή δε. Η σύγκρουση είναι έτσι αναπόφευκτη σε δύο επίπεδα: μεταξύ κρατών και εσωτερικά μεταξύ των πολιτών.

Στην χώρα μας η αντίθεση είναι τρανταχτή: οι Έλληνες δεν θέλουν να δουλεύουν στα χωράφια, δεν θέλουν να προσληφθούν ως οικιακοί βοηθοί, δεν επιδιώκουν να απασχοληθούν σ’ αυτές που θεωρούν ως κοινωνικά κατώτερες δουλειές—κι ας πεινούν. Μετανάστες, πάντως, δεν θέλουν.

Η συμπερίληψη έρχεται σε σύγκρουση με την ξενοφοβία, με βάση ιδεολογικές πηγές και με έντονες πολιτικές-κομματικές προεκτάσεις. Άλλοτε, π.χ. στον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πολιτισμός χρησίμευσε και ως μέσο ένταξης στην κοινωνία—γι’ αυτό η Αμερική αποκαλέστηκε το «μεγάλο χωνευτήρι». Σήμερα, μαζί με την αναβίωση του εθνικισμού και την άνοδο της τάσης για οικονομική αυτονομία, αποτελεί πηγή θεμελιακών συγκρούσεων καθώς με την μετανάστευση στην ουσία συγκρούονται διαφορετικά συστήματα αξιών. Όταν μάλιστα εκφράζονται με θρησκευτική απολυτότητα, τότε η σύγκρουση είναι αναπόφευκτα βίαιη.

Το πρόβλημα της μετανάστευσης ξεπερνά τα παιγνίδια του Χαφτάρ που εκβιάζει για κοινοτικούς πόρους. Δεν ξεπερνά, όμως, τον τυφλό αναθεωρητισμό της Τουρκίας που μπορεί να αποτελεί εργαλείο διαχείρισης της εξουσίας αλλά ταυτόχρονα ενέχει έντονα υπόγεια θρησκευτικά ρεύματα και οικονομικά συμφέροντα. Μπορεί ο Τραμπ να καταπατά το σύνταγμα στο όνομα της μίνι-εθνικής κάθαρσης που επιχειρεί, αλλά η μετανάστευση είναι σαν ένα μπαλόνι: πιέζεις ένα κομμάτι για να βγει ο αέρας και αμέσως δημιουργείται νέο, σε άλλο μέρος—πότε κοντά, πότε μακριά.
Θα ήταν λάθος μας να ταυτίσουμε την Κρήτη με τον Έβρο, να ερμηνεύσουμε τις δύο κρίσεις με τα ίδια κριτήρια, να τις αντιμετωπίσουμε σε αντιστοιχία.

Χωρίς να έχουν την πρόθεση οι Τουρκία και Λιβύη επιταχύνουν την έλευση μίας κρίσης που ήδη ανεξάρτητα και παρά την «θέληση» τους ποδηγετούν η κλιματική αλλαγή και η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης. Η χώρα μας βρίσκεται στο σταυροδρόμι μίας τέτοιας κρίσης κι αν δεν αντιδράσει με την αποτελεσματικότητα που έδειξε στην περίπτωση του covid και της ψηφιακής επανάστασης, αν, π.χ., συνεχίσει να ψάχνεται που θα βάλει τα κέντρα υποδοχής, αν αδιάκοπα αγνοεί τις σύγχρονες μεθόδους ταυτοποίησης, αποκλεισμού, αφήγησης, η κρίση θα την φέρει σε επώδυνα μονοπάτια.

Διαβάστε επίσης:

Η Επιστροφή του Δημαγωγού: Η αλγοριθμική αλήθεια του Αλέξη Τσίπρα και η στρατηγική αναθεώρησης του παρελθόντος