Σε βιτρίνα βιβλιοπωλείου είδαμε δίπλα δίπλα δυο τόμους, του Αλέξη Τσίπρα και του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.

Στα αριστερά η «Ιθάκη», στα δεξιά «Ο ηλίθιος». Ενδεχομένως η τοποθέτηση να ήταν τυχαία αλλά η συνύπαρξη των δυο βιβλίων θέτει ερώτημα. Είναι άραγε συμπλήρωμα ή μήπως αντιδιαστολή; Ο περισσότεροι έχουν άποψη πριν καν κυκλοφορήσουν οι στοχασμοί του πρώην πρωθυπουργού.

Η «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα επιχειρεί να τακτοποιήσει λογαριασμούς με το πρόσφατο παρελθόν. Αυτό αντιλαμβανόμαστε από τις προδημοσιεύσεις. Αναμοχλεύει όσα η πολιτική θα μπορούσε να αφήσει πίσω της.

Τα αποσπάσματα που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο γίνονται αφορμή για συζήτηση που εγκλωβίζεται σε γνωστά γεγονότα, εσωτερικές τριβές, παλιές πικρίες και υπονοούμενα για συνεργάτες που έγιναν αντίπαλοι. Μιλά για τα παλιά που δεν έχουν ακόμη γίνει Ιστορία, μιλά δηλαδή για περσινά ξινά σταφύλια.

Σε μια εποχή που χρειαζόμαστε πρωτοβουλίες για να πάμε μπροστά, ο Τσίπρας επιστρέφει σε γεγονότα τόσο πρόσφατα που δεν έχουν αποφορτιστεί συναισθηματικά ούτε έχουν παλιώσει αρκετά ώστε να αναλυθούν με ψυχραιμία, με μια απόσταση που απαιτεί η επιστήμη. Στην «Ιθάκη» η αυτοβιογραφική διάθεση κυριαρχεί, αναπαριστά συγκρούσεις και δίνει μονομερείς εξηγήσεις.

Δεν πρόκειται για δημοσιογραφική καταγραφή γραμμένη, που θα έβαζε τα δεδομένα σε χρονική σειρά με τον συγγραφέα να λειτουργεί ως παρατηρητής. Κοιτά τον εαυτό του από πολύ κοντά, σαν να προσπαθεί να περιγράψει την κορμοστασιά του κολλώντας τη μύτη του σε καθρέφτη.

Η καλή πρόθεση και η βιασύνη

Όταν τα γεγονότα είναι τόσο κοντινά, όταν οι σχέσεις δεν έχουν πάρει την τελική μορφή τους, όταν οι ρόλοι παραμένουν ανοιχτοί, τότε η κριτική σκέψη χάνει την αιχμή της. Ποιος ξέρει τι θα φέρει ο χρόνος και με ποιους θα χρειαστεί να συνεργαστεί, ποιος ξέρει τι θα αποκαλύψουν μελλοντικά όσοι πρωταγωνίστησαν στη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ;

Δεν αμφισβητούμε την καλή πρόθεση, ότι ο Τσίπρας θέλει να φανεί καλός όπως ο πρίγκιπας Μίσκιν, όταν επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη. Βλέπουμε όμως μια βιασύνη και μια προσπάθεια να προλάβει να γράψει τους τίτλους στα κεφάλαια που τον αφορούν.

Ένας πολιτικός ηγέτης μπορεί να πιστεύει ότι αποδίδει την αλήθεια ακόμη και όταν την παραμορφώνει προς όφελός του. Έχουμε λοιπόν την εντύπωση ότι αντί ψύχραιμης αποτίμησης προκύπτει μια εξομολόγηση που μοιάζει με προσπάθεια κατοχύρωσης του ορθού αφηγήματος πριν προλάβει η Ιστορία να σχηματίσει δική της άποψη. Η πολιτική όμως δεν είναι ημερολόγιο και σίγουρα δεν είναι χώρος όπου κερδίζει εκείνος που μίλησε πρώτος.

Η Ελλάδα κουβαλά μια παράδοση όπου το παρελθόν γίνεται επιμύθιο κάθε συζήτησης. Κάθε σχεδιασμός για το μέλλον καταλήγει σε δηλώσεις για παππούδες στο αντάρτικο ή εμπειρίες της επταετίας. Έτσι επανέρχονται και οι αναμνήσεις από το 2015 ή από τις διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς ή από τις εσωτερικές συγκρούσεις του ΣΥΡΙΖΑ. Επιστρέφουμε σε μια ανακύκλωση δικαιώσεων και κατηγοριών. Το αποτέλεσμα είναι η καθήλωση στα περσινά ξινά ενώ η χώρα ζητά απαντήσεις για το μέλλον της.

Αυτοκριτική αλλά και δημόσια έκθεση

Δεν αμφισβητούμε ότι ο Αλέξης Τσίπρας έχει πρόθεση αυτοκριτικής αλλά αυτή υπονομεύεται από την εγγύτητα των γεγονότων.  Έχουμε λοιπόν την εντύπωση ότι το βιβλίο του πρώην πρωθυπουργού κάνει μια προκαταβολική διαχείριση εντυπώσεων. Το πρόσφατο παρελθόν προσφέρεται για να σκιαγραφηθούν ήρωες και προδότες, για να φουσκώσουν ή να μικρύνουν γεγονότα ανάλογα με το τι βολεύει. Χωρίς ιστορική επεξεργασία οδηγούμαστε σε απλουστεύσεις, οργή, στερεότυπα και νέες παρεξηγήσεις.

Υπάρχει όμως και μια άλλη παράμετρος. Μιλάμε για τη δημόσια έκθεση παλαιών συνεργατών. Βασικός κανόνας που ισχύει σε κάθε είδους σχέση: δεν εκθέτουμε τους πρώην, τους συζύγους, τους εργοδότες, τους συντρόφους. Βεβαίως, ένας πολιτικός αρχηγός μπορεί να προχωρήσει χωρίς πρόσωπα που άλλοτε αποτελούσαν τον στενό του κύκλο.

Εκείνο που δημιουργεί ερωτήματα είναι η δημόσια καταδίκη τους. Αυτό υπονομεύει τη δική του αξιοπιστία. Σήμερα περιφρονεί όσους χθες εμπιστευόταν. Με ποια κριτήρια τους είχε επιλέξει και πόσο σταθερή είναι τελικά η κρίση του; Ο ηγέτης κρίνεται και από την ικανότητα να επιλέγει ομάδες.

Η δημόσια έκθεση πρώην συνεργατών φαίνεται, ίσως, μικρόψυχη και το κοινό σπάνια επιβραβεύει τέτοιες εκ των υστέρων αποτιμήσεις. Τις εκλαμβάνει ως ένδειξη ανασφάλειας και αδυναμίας. Ποιοι θα πορευτούν μαζί του στο νέο κόμμα αν δεν δείχνει σεβασμό ή έστω διακριτικότητα προς όσους συνεργάστηκαν στο παρελθόν; Δημιουργείται κλίμα καχυποψίας που λειτουργεί σε βάρος κάθε μελλοντικής προσπάθειας. Τα κόμματα χρειάζονται εμπιστοσύνη για να λειτουργήσουν. Δεν μπορούμε να φανταστούμε στελέχη που φοβούνται μην τυχόν βρεθούν κάποτε στο στόχαστρο.

Αμηχανία

Αν κάτι μένει από την «Ιθάκη», πιο συγκεκριμένα από τα αποσπάσματα που δημοσιεύτηκαν, είναι η αμηχανία που δημιουργεί η διαρκής αναμέτρηση με το πρόσφατο παρελθόν. Μοιάζει σαν ο αφηγητής να ζητά από το περιβάλλον του να δει αυτό που εκείνος βλέπει, να αναγνωρίσει τα κίνητρα και τις πληγές του, να ακολουθήσει τη δική του εσωτερική γραμμή νομιμότητας.

Μα η πολιτική, όπως και η λογοτεχνία, χρειάζονται περισσότερα από έναν κεντρικό χαρακτήρα.

Και εδώ, όπως στον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκι, η απόσταση ανάμεσα σε αυτόν που μιλά και σε αυτούς που τον ακούν ανοίγει επικίνδυνα: ο ήρωας μένει μόνος όχι επειδή έχει άδικο αλλά επειδή οι άλλοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να τον καταλάβουν.

Διαβάστε επίσης

Πολάκης: «Ο Σταθάκης πίεζε τον Τσίπρα να αποκλείσει τον Χαιρετάκη λόγω φόβου μη εκλογής»

Αλέξης Τσίπρας – Ιθάκη: Οι 7 σελίδες για το «Μάτι» και η σύγκριση με Μητσοτάκη και Τέμπη

Αλέξης Τσίπρας: Ομπάμα, Σόιμπλε, Πούτιν, Ζωή, Κασσελάκης, Βαρουφάκης και το «μαύρο» 2015 – Όσα λέει στην «Ιθάκη» του (βίντεο)