Τελικά, ποια είναι η ιδεολογική μας θέση ως προς την οικονομική πολιτική; Ερώτημα επίκαιρο, διότι σωρεία έρχονται οι κολακείες για την επιτυχία του ελληνικού προγράμματος εξόδου από την χρεοκοπία, στηρίζοντας έτσι την οικονομική φιλοσοφία της λιτότητας.  Ερώτημα κρίσιμο, διότι αφορά άμεσα τόσο τις επόμενες εκλογές όσο και την ποιότητα της δημοκρατίας.

Από την αρχή είναι σαφής η παραδοχή πως ως μέλος της Ε.Ε. η χώρα δεν είχε ίσως άλλη λύση παρά να υιοθετήσει την πολιτική που επέβαλλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η Ε.Ε. έπαιξε τον ρόλο του κομπάρσου και ως προς την σύλληψη του προγράμματος και την εφαρμογή του. Πολλά έχουν λεχθεί για την δυνατότητα της τότε κυβέρνησης Παπανδρέου (2010) να πετύχει ένα καλύτερο αποτέλεσμα αν είχε σχέδιο κι αν ήταν διατεθειμένη να εκβιάσει την κατάσταση μέσω της έκθεσης των ευρωπαϊκών τραπεζών στα ελληνικά χρέη. Σημασία, όμως, έχει ότι η μεν Ε.Ε. δεν γνώριζε πως να αντιμετωπίσει μία χρεοκοπία στο πλαίσιο της ζώνης ενοποιημένου νομίσματος, το ΔΝΤ ήταν ιδεολογικά αιχμαλωτισμένο στην πολιτική λιτότητας (δια πάσαν νόσο) και η Ελλάδα ήταν απροετοίμαστη. Καθώς  όλες οι πλευρές είχαν εμπλακεί σε πρωτόγνωρες καταστάσεις, η χώρα μας πλήρωσε και τα δικά της και τα λάθη των εταίρων της και των τεχνοκρατών (π.χ., ο περίφημος πολλαπλασιαστής).

Το ερώτημα για την ιδεολογία συμπυκνώνεται στην επιλογή «λιτότητα πρώτα και μετά μεταρρυθμίσεις ή το αντίθετο;». Η χώρα υποχρεώθηκε να επιλέξει το πρώτο (όπως μπορεί να διαβεβαιώσει ο Αλέξης Τσίπρας) μολονότι επιχείρησε αλλά απέτυχε να διαφύγει κρυφίως (όπως μπορούν να διαβεβαιώσουν οι Αντώνης Σαμαράς και Ευάγγελος Βενιζέλος).

Το ερώτημα για την γενικότερη κατεύθυνση είναι της παρούσης διότι η Ελλάδα εξακολουθεί να ζει στον αστερισμό της λιτότητας (όπως προκύπτει και από το νέο προϋπολογισμό). Δεν αμφιβάλεται ότι η λιτότητα έχει περιοριστεί, φορολογικές ελαφρύνσεις δίνονται, το κόστος εξυπηρέτησης των δανείων μας έχει μειωθεί, η πρόσβαση μας στις κεφαλαιαγορές έχει βελτιωθεί δραματικά, η ανεργία έχει μειωθεί,  ανάπτυξη υπάρχει. Υπάρχει, όμως, και διαχρονικό έλλειμμα στην διάρθρωση και ανταγωνιστικότητα της παραγωγής και των υποδομών. Οι προσπάθειες στον συγκεκριμένο τομέα είναι άλλοτε στοχευμένες (το οδικό δίκτυο), άλλοτε περιορισμένες (λιμάνια, αεροδρόμια), άλλοτε ανεπαρκείς (υγεία, ψηφιακό κράτος που μετά την αρχική εκρηκτική εκκίνηση δεν παρακολουθεί από κοντά τις ιλιγγιώδεις εξελίξεις,) και άλλοτε ανύπαρκτες (τραίνα, παιδεία, οργανισμοί όπως ο ΟΠΕΚΕΠΕ, ολιγοπώλια, κοκ.). Η άμυνα, εξάλλου, όσο κι αν πληρώνεται με δωρεές και χορηγίες, πάντα απορροφά πολύτιμους για το κοινωνικό κράτος πόρους.

Είτε από υποχρέωση είτε από επιλογή, η σημερινή κυβέρνηση έχει ουσιαστικά βαδίζει στην λογική της λιτότητας και της ελευθερίας των αγορών, με αναμφισβήτητο αποτέλεσμα την καθήλωση σε μοντέλο ανάπτυξης που δεν συμβαδίζει με τις τεχνολογικές και γεωπολιτικές εξελίξεις της εποχής (η Ε.Ε. είναι στο ίδιο σχεδόν μέτρο επίσης θύμα – εκθέσεις Ντράγκι και Λέττο), οι ανισότητες πάσης μορφής διευρύνονται (με κυρίαρχη την οικονομική), το κοινωνικό κράτος παραμένει ανεπαρκές, η παιδεία δύσκολα και καθυστερημένα προσφέρει νέες γνώσεις και νέες δεξιότητες, η υγεία αγκομαχώντας υιοθετεί νέα πρότυπα και νέα πρωτόκολλα, η γραφειοκρατία αντί να τιθασεύεται, γιγαντώνεται, οχυρωμένη πίσω από τα νέα τοίχοι της ψηφιακής απόστασης και ανωνυμίας.

Στις δεξαμενές σκέψεις και τα ακαδημαϊκά ιδρύματα των ΗΠΑ, του Η.Β., της Γαλλίας, της Ιταλίας η συζήτηση για επαναφορά στην λογική της πολιτικής οικονομίας  έχει ξεκινήσει εδώ και μία δεκαετία τουλάχιστον, αλλά διαχέεται πολύ σιγά διότι η αντίδραση υπέρ της οικονομικής ορθοδοξίας (λιτότητα και ελευθερία αγοράς) στηρίζεται με νύχια και με δόντια από τον επιχειρηματικό τομέα. Η σύγκρουση των δύο κόσμων καθίσταται πιο σαφής, πιο εκτεταμένη, βαθύτερη—στο τελικό συμπέρασμα είναι σύγκρουση ισχύος που αναπόφευκτα θα καταλήξει σε πολιτικές επιλογές που ανετότατα θα εμπεριέχουν ακραίες πολιτικές και γεωπολιτικές θέσεις.

Η στήλη έγραφε μόλις χθες (21/11 «Προϋπολογισμός 2026: το τίμημα της χαμένης δεκαετίας») πως μπροστά στις νέες προκλήσεις «Αν (η αντιπολίτευση)  είχε μυαλό… δεν θα ήθελε καν να κυβερνήσει.» Το ερώτημα για τα δύο κόμματα που μάχονται για την κυβερνησιμότητα (Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ) είναι «με ποια οικονομική φιλοσοφία θα κυβερνήσουν;», με δεδομένο ότι το σημερινό σύστημα οδηγείται μέσω της ακραίας σύγκρουσης στην κατάρρευση – εκτός κι αν υπάρχει αλλαγή τροχιάς. Το ερώτημα δεν αφορά (η στήλη το επαναλαμβάνει) μόνο την Ελλάδα, αλλά την Ευρώπη και κατ’ ελάχιστον την ζώνη του ευρώ. Αλλά, με τις εκλογές σε 18 μήνες από τώρα, το ερώτημα έχει άλλη διάσταση και αμεσότητα για την χώρα μας.