Γιατί είναι αναγκαία η εκ νέου θωράκιση των θεσμών

Μετά από μία δεκαετία μιζέριας, η Ελλάδα γνώρισε ξανά ένδοξες ημέρες ανάπτυξης, παρά το γεγονός ότι εξακολούθησε να αντιμετωπίζει σοβαρές κρίσεις—τέσσερις στον αριθμό, περίπου μία για κάθε χρόνο διακυβέρνησης Μητσοτάκη: πανδημία covid-19, ασύμμετρες μεταναστευτικές ροές σε συνδυασμό με σύγκρουση με την αναθεωρητική Τουρκία, νέο Ψυχρό Πόλεμο με υβριδικές προεκτάσεις στην ενέργεια – χωρίς να υπολογίζονται οι επιπτώσεις του θερμού πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας.

Σε μεγάλο βαθμό, η ανθεκτικότητα της ελληνικής οικονομίας στηρίχτηκε σε δύο παράγοντες: την εκτεταμένη βοήθεια από το Ταμείο Ανάκαμψης και τις εισροές ξένων κεφαλαίων. Το Ταμείο Ανάκαμψης ήταν Μάννα εξ Ουρανού μίας Ε.Ε. που εναγωνίως αναζητά ταυτότητα και ρόλο—οπότε τα όποια σχόλια περιττεύουν. Το ξένο κεφάλαιο ήταν απόρροια της ελευθερίας που δόθηκε στις αγορές σε συνδυασμό με την εκτίμηση ότι στην χώρα μας είχε ισχυροποιηθεί πολιτικά η δεξιά. Διότι, ο παγκόσμιος επιχειρηματικός κόσμος λατρεύει την δεξιά.

Η πολιτική της απελευθέρωσης ήταν σωστή: το βάρος της ελληνικής γραφειοκρατίας, η έκταση του κρατικού παρεμβατισμού, αποτελούσαν καθοριστικά εμπόδια στην προσέλκυση ξένου κεφαλαίου, ταυτόχρονα επιβράδυναν  την ανάπτυξη.

Πρόσφατα γεγονότα, όμως, αναπόφευκτα οδηγούν σ’ ένα διπλό ερώτημα: μήπως η ελευθερία ξεπέρασε ορισμένα θεμιτά όρια κι αυτό έχει επηρεάσει την αποτελεσματική λειτουργία εποπτικών θεσμών;

Το πιο προφανές παράδειγμα είναι αυτό του Χρηματιστηρίου. Μικρό και ρηχό είναι, επιπλέον οι πάντες γνωρίζουν τους πάντες. Με το 2023 εγκαινιάστηκε μία σειρά από στημένα παιγνίδια, με αποκορύφωμα (έως τώρα) το σκάνδαλο της Τράπεζας Αττικής. Οι όποιες εποπτικές παρεμβάσεις  σαφέστατα καθυστέρησαν, η αποτελεσματικότητά τους παραμένει αμφίβολη, τιμωρία αμφισβητείται πως θα υπάρξει.

Παράλληλα, ανοιχτή μάχη έχει ξεσπάσει ανάμεσα σε επιχειρηματίες και τράπεζες, αμείωτες συνεχίζονται οι επιχειρηματικές διαμάχες, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο πραγματοποιούνται εταιρικές αναδιαρθρώσεις, εξαγορές και συγχωνεύσεις. Άλλοι κλάδοι μάχονται για την επιβίωση τους και άλλοι θησαυρίζουν – όχι πάντα με απόλυτη διαφάνεια.

Πέρα από το ΧΑΑ, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα μυρίζει… μπαρούτι. Λίγο έξω από τα χωρικά μας ύδατα πλοιοκτήτες καταστρατηγούν ανοιχτά τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ο παράνομος τζόγος ανθεί, σε σημείο που υποχρεώνει την ΑΕΔΕ σωστά να επιδιώκει ελέγχους που είναι, όμως, ίσως στα όρια της νομιμότητας. Ο κλάδος των γηροκομείων και της φροντίδας ανίατων ατόμων χαρίζει ένα σκάνδαλο κάθε λίγες ημέρες. Τα δελτία ειδήσεων σε μεγάλο βαθμό είναι δελτία αστυνομικού ρεπορτάζ.

Το 2019 η χώρα πήρε μία μεγάλη δόση νέο-φιλελευθερισμού. Ήταν αναγκαίο. Τώρα κινδυνεύει να γίνει μπούμερανγκ—κι αυτό διότι με την πολλή ελευθερία χαλάρωσαν οι εποπτικοί θεσμοί. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι περίπου ανύπαρκτη. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς κρύβεται πίσω από το απόρρητο. Η διοίκηση του Χρηματιστηρίου είναι εξαφανισμένη. Το υφυπουργείο εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων δείχνει μεγάλη καθυστέρηση στην υλοποίηση του εποπτικού του ρόλου. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης μόλις που ακούγεται. ‘Όταν, δε, μία αρχή δείχνει πυγμή όπως η ΡΑΕ, τότε δέχεται επιθέσεις αμφισβήτησης και υπονόμευσης.

Όσοι επιτίθενται στην ελευθερία των αγορών σκόπιμα αγνοούν ότι οι υπερβολές στις οποίες οδηγεί αυτή η ελευθερία είναι γνωστές—γι’ αυτόν τον λόγο ακριβώς ο δυτικός καπιταλισμός υιοθέτηση την λογική των ανεξάρτητων θεσμών. Ο ρόλος τους είναι να ελέγχουν τις αγορές ώστε να αποφεύγονται οι υπερβολές που θίγουν τους ευάλωτους αλλά και το κοινωνικό σύνολο. Να εξασφαλίζουν ότι το τηρούνται οι κανόνες του επιχειρηματικού παιγνιδιού – και ιδιαίτερα ότι η κοινωνία δεν πληρώνει τις επιχειρηματικές αστοχίες είτε του ιδιωτικού είτε του δημόσιου τομέα.

Η προεκλογική περίοδος δεν θα βοηθήσει. Αλλά, αν η επόμενη κυβέρνηση δεν θωρακίσει εκ νέου τους θεσμούς λαμβάνοντας υπόψη της  τους αυξημένους κινδύνους οπότε και τις αυξημένες απαιτήσεις των σύγχρονων καιρών, όχι μόνο θα το μετανιώσει η ίδια πολιτικά, αλλά θα έχει θέσει μία νάρκη στα θεμέλια της δημοκρατικής κοινωνίας.

Διαβάστε επίσης

Πληθωρισμός, αμοιβές και σουπερμάρκετ