Ο νέος δικαστικός χάρτης έναν χρόνο μετά: 6 δικηγόροι αποτιμούν αν κατάφερε να βελτιώσει τη Δικαιοσύνη

Γνωστοί δικηγόροι αποτυπώνουν στο Mononews αν η πολλά υποσχόμενη μεταρρύθμιση έφερε αποτελέσματα ή αποτελεί άλλη μία χαμένη ευκαιρία.

Ο πολυσυζητημένος νέος δικαστικός χάρτης κλείνει έναν χρόνο εφαρμογής. Η ριζική μεταρρύθμιση του Υπουργείου Δικαιοσύνης, η οποία είχε προκαλέσει εξαιρετικά έντονες αντιδράσεις από τον δικηγορικό κόσμο και τους δικηγορικούς συλλόγους,  είχε παρουσιαστεί τότε ως ένα καινοτόμο νομοθέτημα που θα βελτίωνε την απόδοση των δικαστηρίων, θα οδηγούσε στην επιτάχυνση της Δικαιοσύνης και γενικότερα θα αποτελούσε ένα καίριο βήμα στη συνολική προσπάθεια βελτίωσης της απονομής της.

Επιτεύχθηκαν αυτοί οι στόχοι; Ποια είναι τα πρώτα συμπεράσματα, στα οποία έχει καταλήξει ο δικηγορικός κόσμος μετά από αυτό το πρώτο κρίσιμο έτος υλοποίησης; Βρισκόμαστε προς τη σωστή κατεύθυνση ή πρόκειται για άλλη μία προσπάθεια που θα παραμείνει στην καλή πρόθεση χωρίς απτά αποτελέσματα;

Στο Mononews μίλησαν οι δικηγόροι κορυφαίων δικηγορικών εταιρειών που είχαν αποτυπώσει την άποψή τους όταν ο νέος δικαστικός χάρτης βρισκόταν προ των πυλών και οι οποίοι γενικά στην αποτίμησή τους δείχνουν αρκετά επιφυλακτικοί. Ταυτόχρονα, μιλούν και δικηγόροι που εκφράζουν τον απλό μάχιμο δικηγόρο και οι οποίοι αποτιμούν ξεκάθαρα αρνητικά την πορεία της μεταρρύθμισης αυτής, με αιχμηρές γνώμες που αντανακλούν τις δυσκολίες του συστήματος με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος στην καθημερινότητά του ο δικηγόρος του σήμερα στην Ελλάδα.

Ποιες ήταν οι ριζικές αλλαγές του νέου δικαστικού χάρτη

Ο βασικός άξονας της μεταρρύθμισης ήταν η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας με την κατάργηση των Ειρηνοδικείων και την απορρόφησή τους από τα Πρωτοδικεία, οπότε πλέον οι Ειρηνοδίκες αποτελούν δικαστές των Πρωτοδικείων, εκδικάζοντας συλλήβδην όλες τις υποθέσεις που ανήκουν στη δικαιοδοσία του πρώτου βαθμού.

Αποτέλεσμα αυτής της ρύθμισης ήταν και η χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων, με τα 63 Ειρηνοδικεία που βρίσκονταν στην έδρα των Πρωτοδικείων να καταργούνται.

«Με τη μεταρρύθμιση των Ν. 5108/2024 και 5134/2024 επιχειρήθηκαν σημαντικές αλλαγές στον δικαστικό μας χάρτη, αφενός με την ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων, αφετέρου με τη χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων της χώρας. Με τις αλλαγές αυτές επιδιώχθηκε η ορθολογικότερη αξιοποίηση του έμψυχου δυναμικού που υπηρετεί στη δικαιοσύνη, αξιοποίηση που με τη σειρά της εκτιμήθηκε ότι θα είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση και επιτάχυνση της δικαιοσύνης» επισημαίνει σχετικά ο Χρήστος Παρασκευόπουλος, Partner, Bernitsas Law.

Ήταν ρεαλιστικές αυτές οι εκτιμήσεις; Η πλειοψηφία των δικηγόρων διατείνεται πως όχι, αν και υπάρχουν κάποιοι που παραμένουν αισιόδοξοι.

Θεσμικά βήματα και ο στόχος της ψηφιοποίησης

«Έναν χρόνο μετά την εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη, είναι γεγονός ότι έχουν γίνει θεσμικά βήματα προς την κατεύθυνση της καλύτερης οργάνωσης και βέλτιστης αξιοποίησης των πόρων της Δικαιοσύνης» υπογραμμίζει ο Γιάννης Κυριακίδης, Διαχειριστής Εταίρος και Επικεφαλής Δικαστικού Τμήματος της ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Δικηγορική Εταιρεία.

Πέρα, πάντως, από τη θεσμική διάσταση της μεταρρύθμισης, επισημαίνονται από τον Νίκο Αναστόπουλο, Partner, Politis & Partners και άλλα χρήσιμα βήματα που προωθούνται κυρίως στο πλαίσιο της ψηφιοποίησης της Δικαιοσύνης: «Αναμφίβολα, ο νέος δικαστικός χάρτης συνιστά μία από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις διαχρονικά στον χώρο της δικαιοσύνης. Παρόλο που αρχικά αντιμετωπίστηκε με επιφυλακτικότητα, ήδη σήμερα καταγράφονται θετικά σημεία, όπως η καλύτερη κατανομή υποθέσεων σε μεγάλα δικαστήρια και η σταδιακή εισαγωγή ψηφιακών εργαλείων, που περιορίζουν τη γραφειοκρατία. Η εφαρμογή της ψηφιακής δικογραφίας, η ηλεκτρονική υπογραφή των εγγράφων που κινούνται από δικαστές και δικαστικούς υπαλλήλους, η απομακρυσμένη πρόσβαση των δικαστών στα αρχεία του δικαστηρίου, όπου υπηρετούν, είναι μερικές καινοτομίες, οι οποίες σε συνδυασμό με την ενίσχυση του θεσμού της διαμεσολάβησης βοηθούν στην επίσπευση των διαδικασιών και στην εξοικονόμηση χρόνου σε όλους τους παράγοντες της δικαιοσύνης». 

Στην πράξη, όμως, τι συμβαίνει; Έχει επέλθει η πολυπόθητη επιτάχυνση; «Μια κάπως ιμπρεσιονιστική εντύπωση, από την Αθήνα κυρίως, είναι ότι υπάρχει μια κάποια βελτίωση.  Δεν είναι η επιθυμητή ίσως, αλλά ούτε και ανύπαρκτη» υποστηρίζει ο Κωνσταντίνος Παπαδιαμάντης, Partner, POTAMITISVEKRIS.

Οργανωτικά προβλήματα και οι βαθιές ανεπάρκειες της Δικαιοσύνης

Οι περισσότεροι, πάντως, συμφωνούν ότι έναν χρόνο μετά δεν έχουν αλλάξει και πολλά, με το νούμερο ένα πρόβλημα να είναι η οργάνωση των δικαστηρίων και η γενικότερη αναντιστοιχία μεταξύ θεωρητικής σύλληψης του εγχειρήματος και πρακτικής υποστήριξης.

«Η αποτίμηση παραμένει σύνθετη. Από τη μια πλευρά, παρατηρείται μια προσπάθεια επιτάχυνσης διαδικασιών και εξορθολογισμού της κατανομής υποθέσεων, από την άλλη όμως, αρκετοί δικηγόροι επισημαίνουν ότι προκύπτουν πρακτικές δυσκολίες, οργανωτικά κενά και τεχνικά ζητήματα που συχνά επιβαρύνουν την καθημερινή τους εργασία. Δεν θα ήταν δίκαιο να αγνοηθεί η σημασία αυτής της μεταρρύθμισης, αλλά εξίσου πρόωρο θα ήταν να θεωρήσουμε ότι έχει αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αφού προς ώρας δεν έχει ακόμη γίνει αισθητή μια σημαντική μείωση στους χρόνους απονομής της δικαιοσύνης και έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων» τονίζει ο Γ. Κυριακίδης.

«Η εν λόγω μεταρρύθμιση μοιάζει να προχώρησε πιο γρήγορα σε επίπεδο νομοθεσίας παρά σε επίπεδο πρακτικής υποστήριξης» συνοψίζει εύγλωττα ο Ν. Αναστόπουλος, σημειώνοντας τις δυσχέρειες που ανέδειξε η εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη, «με κυριότερες τις αυξημένες μετακινήσεις των δικηγόρων και τις ελλείψεις σε προσωπικό και σύγχρονες υποδομές».

Κατά τον Χ. Παρασκευόπουλο, «μέχρι σήμερα τουλάχιστον, δεν φαίνεται να έχει επέλθει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, αφού δυστυχώς ούτε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της δικαιοσύνης φαίνεται να έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά ούτε έχει γίνει αντιληπτή κάποια επιτάχυνση λόγω των αλλαγών αυτών στην εκδίκαση της πλειοψηφίας των υποθέσεων», ενώ ο ίδιος συνεχίζει αναφερόμενος σε «περιπτώσεις εμφανούς αδυναμίας μετάβασης στον «νέο χάρτη», που ορθά επισημάνθηκαν από τον δικηγορικό κλάδο, όπως η περίπτωση της κατάργησης 7 Ειρηνοδικείων της Αττικής, στις αίθουσες όμως των οποίων συνεχίστηκαν εξ ανάγκης να εκδικάζονται υποθέσεις».

Πηγαίνοντάς το πάντως ένα βήμα περαιτέρω και εφόσον θέλουμε να μιλήσουμε για το πώς ο νέος δικαστικός χάρτης επηρέασε την καθημερινότητα του μαχόμενου δικηγόρου, οι παρατηρήσεις της δικηγορικής κοινότητας είναι ακόμη πιο δυσμενείς.

«Ένα χρόνο μετά την εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη, η πραγματικότητα είναι απογοητευτική. Οι υποσχέσεις περί ταχύτητας και αποτελεσματικότητας έχουν διαψευστεί, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά· αντίθετα, οι δικηγόροι βιώνουμε καθημερινά μια απερίγραπτη ταλαιπωρία. Οι γραμματείες αδυνατούν ακόμη και σήμερα να απαντήσουν σε στοιχειώδη ερωτήματα, σχηματίζονται τεράστιες ουρές στα δικαστήρια και η ανασφάλεια δικαίου εντείνεται. Η εικόνα που αντικρίζουμε δεν είναι απλώς δυσλειτουργική· είναι πραγματικά ντροπιαστική για ένα κράτος δικαίου που θέλει να αποκαλείται ευρωπαϊκό» υπογραμμίζει εμφατικά η Μαρία Β. Μοσχοπούλου, Δικηγόρος LL.B., LL.M., MMLEGAL.

Στο ίδιο κλίμα και τα σχόλια του Αλέξανδρου Απ. Μαντζούτσου, Δικηγόρου – Διδάκτορος Νομικής ΕΚΠΑ, Συμβούλου, τ. Αντιπροέδρου ΔΣΑ, ο οποίος δίνει έμφαση όχι μόνο στην επιβράδυνση των ρυθμών της Δικαιοσύνης, αλλά και την ποιότητα του παρεχόμενου αποτελέσματος: «Η εφαρμογή του νέου Δικαστικού Χάρτη, με την κατάργηση των Ειρηνοδικείων και τη σύμπτυξη της καθ’ ύλην αρμοδιότητας (ανεξαρτήτως ποσού) στα Πρωτοδικεία της Χώρας είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική -περαιτέρω- επιβράδυνση απονομής της Δικαιοσύνης, όπως για παράδειγμα στην ειδική διαδικασία των αυτοκινήτων, στην οποία ενώ κατά κανόνα δινόταν δικάσιμος εντός ολίγων μηνών, σήμερα δίνεται δικάσιμος έως και δύο χρόνια μετά την άσκηση της αγωγής! Η δε μετατροπή των Ειρηνοδικών σε Πρωτοδίκες, που ως τέτοιοι καλούνται πλέον να δικάζουν σύνθετες όχι μόνο αστικές αλλά και ποινικές υποθέσεις, οι οποίες απαιτούν εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία, έχει επιτείνει τις καθυστερήσεις, τη νομολογιακή αστάθεια, την ανασφάλεια δικαίου και εν γένει την απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών στη Δικαιοσύνη!»

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα προβλήματα είναι πολύ βαθύτερα, για να μπορούν να επιλυθούν με συνεχείς μεταρρυθμίσεις που δεν αντιμετωπίζουν τον πυρήνα της ανεπάρκειας της Δικαιοσύνης στην Ελλάδα: «Για ποια «επιτάχυνση» να γίνει λόγος στα σοβαρά, όταν, πέρα από τις καθυστερήσεις στην εκδίκαση των υποθέσεων και την έκδοση των αποφάσεων, ακόμα και για την έκδοση απλών πιστοποιητικών ο χρόνος αναμονής ξεπερνά τους τρεις μήνες! Ο νέος Δικαστικός Χάρτης εντάσσεται στις αποτυχημένες διαρκείς, επαναλαμβανόμενες μεταρρυθμίσεις της τελευταίας δεκαετίας, οι οποίες απομειώνουν το δικαίωμα παροχής δικαστικής προστασίας χωρίς να επιλύουν καμία από τις διαχρονικές παθογένειες του συστήματος, όπως είναι οι παντελώς ακατάλληλες κτηριακές υποδομές, οι απαράδεκτες βιοτικές συνθήκες στους χώρους των δικαστηρίων και η αντικειμενική έλλειψη γραμματειακής – επιστημονικής υποστήριξης του δικαστικού έργου. Ως προς το τελευταίο, υπενθυμίζω ότι η αναλογία δικαστών / δικαστικών υπαλλήλων στην Ελλάδα είναι 1:1, ενώ με βάση τις συστάσεις της Επιτροπής για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEPEJ) και τη διεθνή εμπειρία θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 1:3 (2022). Συνεπώς, τα υποστηριζόμενα από εκείνους που εμμένουν να αντικαθιστούν τους νόμους αντί να διαθέσουν τους αναγκαίους πόρους, ότι για τις καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης τάχα ευθύνονται οι δικηγόροι και οι δικαστές, στη μεγάλη εικόνα είναι απολύτως αβάσιμα».

«Κάθε μεταρρύθμιση στη Δικαιοσύνη φαίνεται να παράγει περισσότερη σύγχυση: αλλαγές στον ΚΠολΔ σε ετήσια βάση, αποσπασματικές παρεμβάσεις και μια ψηφιοποίηση που παραμένει ημιτελής και υπολειτουργική. Το αποτέλεσμα; Αναμονές, καθυστερήσεις, απώλεια πολύτιμου χρόνου και συνεχής ταλαιπωρία των δικηγόρων και των πολιτών. Αντί να βαδίζουμε προς το καλύτερο, οδεύουμε σταθερά προς το χειρότερο. Και εξ όσων διαφαίνεται πια, η πορεία αυτή κινείται με ταχύτητα σε κάθε επίπεδο δικαιοδοτικής, πολιτικής και κοινωνικής έκφανσης» κλείνει άκρως απογοητευτικά η Μ. Μοσχοπούλου.

Υπάρχει ελπίδα για την επόμενη μέρα;

Οι πιο ψύχραιμες φωνές, πάντως, αφήνουν ένα παράθυρο εκτόνωσης, εξηγώντας ότι απαιτείται περισσότερος χρόνος για να μπορεί η αποτίμηση της μεταρρύθμισης να είναι ακριβής και ξεκάθαρη.

«Η εμπειρία δείχνει ότι οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις  χρειάζονται χρόνο, για να γίνουν αποδεκτές, να σταθεροποιηθούν και να αντιμετωπισθούν τυχόν αρχικές αστοχίες. Συνεπώς, απαιτείται υπομονή, συνεχής αξιολόγηση και διάθεση συνεργασίας από τους συλλειτουργούς της δικαιοσύνης, ώστε να αποδειχθεί αν τελικά ο νέος δικαστικός χάρτης θα δικαιώσει τις προσδοκίες των πολιτών και επιχειρήσεων για ποιοτική και ταυτόχρονα, ταχεία απονομή δικαιοσύνης» αναφέρει ο  Γ. Κυριακίδης, ενώ στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Κ. Παπαδιαμάντης: «Νομίζω ότι είναι ακόμη νωρίς, με τους δεδομένους ρυθμούς των δικαστικών υποθέσεων, για να μπορούμε να έχουμε μια σαφή και θεμελιωμένη άποψη για τις επιπτώσεις της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης. Υπάρχει δηλαδή ήδη ένας μεγάλος όγκος υποθέσεων από το προς της μεταρρυθμίσεως χρονικό διάστημα που πρέπει να απορροφηθεί σταδιακά για να κρίνουμε την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης αλλαγής».

Πέρα από το χρονικό διάστημα που χρειάζεται να παρέλθει, απαραίτητη είναι και η έμπρακτη στήριξη από πλευράς Υπουργείου, ώστε να διορθωθούν τα ζητήματα που επισημάνθηκαν: «Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση με προοπτική, η οποία απαιτεί συνεχή αξιολόγηση και διορθωτικές παρεμβάσεις. Εφόσον υπάρξει έμπρακτη στήριξη σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού και υλικοτεχνικών μέσων, θα μπορέσει ο δικαστικός χάρτης να εκπληρώσει τον αρχικό του σκοπό, ήτοι τη συντόμευση της δικαστικής διαδικασίας και την ταχεία επίλυση των διαφορών» εκτιμά ο Ν. Αναστόπουλος.

Και βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι δεν είναι ο νέος δικαστικός χάρτης η μοναδική ελπίδα. «Η νέα Πολιτική Δικονομία έχει, κατά την κρίση μου διατάξεις, που, εφόσον εφαρμοσθούν σωστά και ευσυνείδητα από όλους μας, μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα και την ταχύτητα της απονεμομένης δικαιοσύνης» υπογραμμίζει ο Κ. Παπαδιαμάντης με τον Χ. Παρασκευόπουλο να συμπληρώνει:  «Για την επίτευξη του στόχου της επιτάχυνσης της δικαιοσύνης ήδη επιστρατεύονται και άλλα μέτρα, όπως η διευρυνόμενη μεταφορά δικαστηριακής ύλης στους δικηγόρους (που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική), αλλά και νέες αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας με τον Ν. 5221/2025 (παρά τα μάλλον πενιχρά αποτελέσματα των προηγούμενων αλλαγών)».