«Φωτεινό, γεμάτο χρώματα, ελκυστικό. Αυτό είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών, με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του μορφή και τις αρχαιότητες που μαρτυρούν τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις και τις εμπορικές σχέσεις της Πάτρας και ευρύτερα της δυτικής Αχαΐας με άλλες περιοχές της μεσογειακής λεκάνης από την 3η χιλιετία π.Χ. ως τον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα».

Στην παρουσίαση της νέας έκδοσης της LAMDA Development για το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών, η οποία έγινε στο Ολυμπιακό Μουσείο Αθήνας, η δρ Αναστασία Κουμούση, συγγραφέας του τόμου έδωσε με εκφραστικό και γλαφυρό λόγο το στίγμα του μουσείου όσο και της ιδιαίτερης ιστορίας της πόλης, με τα πλούσια ευρήματά της που το κοσμούν.

1

Είναι οι εξαιρετικής ομορφιάς αρχαιότητες, που διασχίζουν τους αιώνες, τα χρυσά κοσμήματα που μαρτυρούν την ευημερία –αλλά και επίδειξη – των κατοίκων της, τα εκπληκτικά ψηφιδωτά με την αριστουργηματική τέχνη τους, που αποτελούν έναν πολύτιμο θησαυρό για το μουσείο, αισθητικής αλλά και ιστορικής σημασίας, καθώς αποδίδουν με μοναδική πιστότητα πέραν των άλλων, την ζωή στην καθημερινότητά της, είναι η συλλογή γυάλινων αγγείων, αυτών των λεπτεπίλεπτων αντικειμένων υψηλής πολυτέλειας, είναι ακόμη τα όπλα των μυκηναίων κατοίκων, γλυπτά, θησαυροί νομισμάτων, αγγεία.

Εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό δάπεδο από αίθριο ρωμαϊκής οικίας με απεικόνιση θαλάσσιου κόσμου και με Ερωτιδείς ως αλιείς ψυχών στην υπηρεσία της Αφροδίτης. Πάτρα, 2ος-3ος αι. μ.Χ.
Εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό δάπεδο από αίθριο ρωμαϊκής οικίας με απεικόνιση θαλάσσιου κόσμου και με Ερωτιδείς ως αλιείς ψυχών στην υπηρεσία της Αφροδίτης. Πάτρα, 2ος-3ος αι. μ.Χ.

Γιατί όλα έχουν τον ρόλο τους στην μόνιμη έκθεση του μουσείου, που στοχεύει στην ανασύνθεση της ιστορικής μνήμης και όλα βρήκαν τη θέση τους στο πολυτελές λεύκωμα, ένα «μουσείο σε χαρτί» μπορεί να το χαρακτηρίσει κανείς, χάρις και το εκπληκτικό φωτογραφικό του υλικό, που ταξιδεύει τον αναγνώστη στο χρόνο και στην τέχνη.

«Η αρχαία Πάτρα», όπως είπε η κυρία Κουμούση, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας «στη ίδια ακριβώς θέση με την σημερινή υπήρξε στα ρωμαϊκά χρόνια ο φωτεινός αντικατοπτρισμός του ρωμαϊκού κόσμο της αντίπρωρης Αδριατικής ακτής, εκεί που ζούσαν αξιοζήλευτα ο ελεύθεροι πολίτες του κράτους και βρισκόταν η καρδιά της διοίκησης που ύφαινε και άπλωνε τους ιστούς της μεγάλης αυτοκρατορίας.

Ήταν ο ιστός των κυττάρων που όλα μαζί λειτουργούν αρμονικά και συντονισμένα. Ο ιστός του καραβιού, το κατάρτι που ύψωνε πανιά για να ταξιδέψει και να επιστρέψει με γεννήματα και σπέρματα στον τόπο, που καλωσόριζε όλα τα σκαριά καλύτερος από όσο τον άφησαν ή πίστευαν μακριά ότι ήταν»…

Ζεύγος χρυσών ενωτίων με τη μορφή περιστεριών που πατούν σε πλίνθο. Πάτρα, τέλη του 2ου – αρχές του 1ου αι. π.Χ.
Ζεύγος χρυσών ενωτίων με τη μορφή περιστεριών που πατούν σε πλίνθο. Πάτρα, τέλη του 2ου – αρχές του 1ου αι. π.Χ.

Η θάλασσα καθορίζει

Η γεωγραφία της περιοχής άλλωστε, καθόρισε την τύχη αυτής της πόλης, που είχε πάντα ανοιχτά τα μάτια προς τη Δύση, όπως επισήμανε η ίδια ενώ η θάλασσα της επέτρεπε τη διακίνηση όχι μόνο εμπορευμάτων αλλά και ιδεών, λατρειών και τεχνουργημάτων. «Η θάλασσα έφερε την Πάτρα στα δικά της νερά», είπε η κυρία Κουμούση «φώτισε τη πόλη με τα χρώματα του ήλιου της Δύσης και παρέσυρε πέρα από τον εφικτό ορίζοντα.

Το μικρό λιμάνι της φάνηκε τεράστιο, χωρούσε πια όλη της Μεσόγειο, ανθρώπους, πολιτισμούς, θρησκείες. Στα στενά της πόλης, στην Αγορά, στα ιερά, στις γιορτές της περιδιάβαινε ολόκληρος ο κόσμος αφήνοντας τον πλούτο του σ΄ εκείνους που έμαθαν γρήγορα νατον ελκύουν και να τον μαζεύουν και σε όλους καινούργιες ιδέες, συμπεριφορές, συρμούς και ανεκτικότητα προσδιορίζοντας ένα κοσμοπολίτικο περίγυρο που συνεπήρε και αγκάλιασε την πόλη».

Ψηφιδωτό δάπεδο ρωμαϊκής έπαυλης με παράσταση, που έχει θέμα το κυνήγι. Η χρήση πολύ λεπτών ψηφίδων παραπέμπει σε ζωγραφική σύνθεση ενώ οι επιγραφές ονομάτων πιστοποιούν ότι πρόκειται για ρεαλιστική σκηνή
Ψηφιδωτό δάπεδο ρωμαϊκής έπαυλης με παράσταση, που έχει θέμα το κυνήγι. Η χρήση πολύ λεπτών ψηφίδων παραπέμπει σε ζωγραφική σύνθεση ενώ οι επιγραφές ονομάτων πιστοποιούν ότι πρόκειται για ρεαλιστική σκηνή

Κι όσο για τους κατοίκους της άλλοτε συγκρούστηκαν και άλλοτε συμβίωσαν ειρηνικά και δημιουργικά, ΄Ελληνες και ξένοι, παρ΄ ότι μπορεί να μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες και να μην πίστευαν πάντα στους ίδιους θεούς.

«Οργανωμένοι οικισμοί και άστη, νεκροταφεία, μία κυκλώπεια ακρόπολη και μία πόλη πολυπολιτισμική και ανεξίθρησκη πρόσφεραν στο Μουσείο Πατρών πολύτιμα τεκμήρια της πορείας τους στον χρόνο», είπε η συγγραφέας. «Αυτά τα ευρήματα, άλλοτε ταπεινά, άλλοτε πολυτελή, διαγράφουν την οικιστική εξέλιξη, τη διοικητική οργάνωση, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις λατρευτικές και ταφικές πρακτικές, τις τεχνικές του πολέμου, τις εμπορικές και πολιτιστικές επαφές της Πάτρας και της δυτικής Αχαΐας με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο, αλλά και πέρα από αυτόν, σε Ανατολή και Δύση».

Από τους Μυκηναίους άνακτες έως και την Αχαϊκή Συμπολιτεία και την ρωμαϊκή περίοδο, η έκδοση συνθέτει έτσι, ένα ταξίδι στην ιστορική πορεία, τη διαχρονικότητα και την πολυπολιτισμικότητα της ζωής στην Αρχαία Πάτρα.

Πολυγωνικό υαλόφραγμα παραθύρου από πολυτελή αστική κατοικία της ρωμαϊκής πόλης των Πατρών. Ελεφαντοστέινα διάχωρα συγκρατούν το αδιαφανές γαλάζιο γυαλί. Το κεντρικό κυκλικό τμήμα καλύπτεται με φίλντισι. 2ος αι. μ.Χ.
Πολυγωνικό υαλόφραγμα παραθύρου από πολυτελή αστική κατοικία της ρωμαϊκής πόλης των Πατρών. Ελεφαντοστέινα διάχωρα συγκρατούν το αδιαφανές γαλάζιο γυαλί. Το κεντρικό κυκλικό τμήμα καλύπτεται με φίλντισι. 2ος αι. μ.Χ.

Τοπόσημο για την πόλη

«Το μουσείο, έργο σύγχρονης αρχιτεκτονικής έχει καταστεί τοπόσημο για την πόλη», όπως επισήμανε εξάλλου η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, καθώς συνδυάζει τη λειτουργικότητα με την αισθητική ποιότητα προσφέροντας στον επισκέπτη μοναδική εμπειρία. «Στις αίθουσές του εκτίθενται αντικείμενα που αποκαλύπτουν τον δυναμισμό της μυκηναϊκής παρουσίας, την αναγέννηση των ελληνιστικών χρόνων και την κοσμοπολίτικη ακμή των ρωμαϊκών αιώνων, που συνθέτουν την εικόνα μιας κοινωνίας ανοιχτής, δημιουργικής και πολυδιάστατης».

Ιδιαίτερη σημασία έχει, όπως τόνισε επίσης, το γεγονός ότι το μουσείο δεν αναδεικνύει μόνο την τέχνη και τον πλούτο της υλικής κληρονομιάς αλλά και την καθημερινότητα των κατοίκων. Κάτι που επιτυγχάνεται μέσα από την ανάδειξη των ταφικών πρακτικών, τα λατρευτικά ευρήματα, τα εργαλεία και τα αντικείμενα της καθημερινής χρήσης, όλα όσα δηλαδή, βοηθούν τον επισκέπτη να αποκτήσει μία σφαιρική εικόνα της ζωής στην Αχαΐα ανά τους αιώνες. Ενώ παράλληλα τα εκθέματα επιβεβαιώνουν την διαρκή συνύπαρξη και την ώσμωση διαφορετικών λαών και πολιτισμών. «Πρόκειται για μία μικρογραφία της μεσογειακής ιστορίας, της θάλασσάς μας, που εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει», όπως είπε.

Ψηφιδωτό δάπεδο από μεγάλο και πολυτελές κτηριακό συγκρότημα της Πάτρας. Στο κεντρικό μετάλλιο εικονίζεται η κεφαλή της Μέδουσας κατενώπιον, με ήρεμα και ήπια χαρακτηριστικά, η οποία αποστρέφει το βλέμμα από τον θεατή για να μην τον πετρώσει. 2ος αι. μ.Χ.
Ψηφιδωτό δάπεδο από μεγάλο και πολυτελές κτηριακό συγκρότημα της Πάτρας. Στο κεντρικό μετάλλιο εικονίζεται η κεφαλή της Μέδουσας κατενώπιον, με ήρεμα και ήπια χαρακτηριστικά, η οποία αποστρέφει το βλέμμα από τον θεατή για να μην τον πετρώσει. 2ος αι. μ.Χ.

Η περιπέτεια ενός μουσείου

Παρ΄ότι όμως, από την εποχή προ της Επανάστασης είχε διατυπωθεί, ως παραίνεση βεβαίως, η ανάγκη ενός σωστού αρχαιολογικού μουσείου στην Πάτρα, εντέλει μόλις το 2009 αποκτήθηκε, έχοντας διανυθεί στο μεταξύ, διάστημα δύο και πλέον αιώνων. Τον 19ο αιώνα μάλιστα ειδικά, όπως όλη Ελλάδα έτσι και η ευρύτερη περιοχή της Πάτρας δεινοπάθησε από την δράση των «φιλάρχαιων» περιηγητών και αρχαιοκαπήλων με πολλά αρχαία να καταλήγουν στις αγορές του εξωτερικού. Στο μεταξύ, όσα νομίμως ανασύρονταν φυλάσσονταν σε ξενοδοχεία επί πληρωμή ή σε ενοικιαζόμενα οικήματα, όπως αναφέρει η κυρία Κουμούση ή κάποια, για να μην κλαπούν, αλυσοδένονταν σε κολώνες πεζοδρομίων!

Πρώτη απόπειρα για την δημιουργία μουσείου σημειώθηκε το 1932 αλλά τελικώς ο δήμος Πατρέων αρνήθηκε την παραχώρηση υπεσχημένου οικοπέδου.

Ψηφιδωτό δάπεδο με πολύχρωμο μαίανδρο που δημιουργεί τρία πλαίσια. Στο καθένα εικονίζονται ψάρια, οστρακοειδή και πτηνά που αποδίδονται με ιδιαίτερες λεπτομέρειες χάρη στη χρήση μικρών ψηφίδων. Πάτρα, 3ος αι. μ.Χ.
Ψηφιδωτό δάπεδο με πολύχρωμο μαίανδρο που δημιουργεί τρία πλαίσια. Στο καθένα εικονίζονται ψάρια, οστρακοειδή και πτηνά που αποδίδονται με ιδιαίτερες λεπτομέρειες χάρη στη χρήση μικρών ψηφίδων. Πάτρα, 3ος αι. μ.Χ.

Δεύτερη, πιο επιτυχής ήρθε λίγο αργότερα, χάρις στην δωρεά του ευεργέτη Καραμανδάνη, που παραχώρησε ακίνητο για το σκοπό αυτό, σε μικρό χώρο του οποίου στεγάστηκαν κάποια εκθέματα. Παρά την μικρή επέκτασή του και τον εμπλουτισμό του παρέμενε ωστόσο, μια εντελώς λύση ανάγκης ενώ οι προσπάθειες για ανεύρεση οικοπέδου έπεφταν στο κενό. Μάλιστα το 1980 το δημοτικό συμβούλιο της πόλης είχε αναιρέσει την παραχώρηση του Παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου με το αιτιολογικό, ότι ένα μουσείο είναι νεκρός χώρος.

Το οικόπεδο εν τέλει, που ανήκε στην Δημόσια Γεωργική Σχολή βρέθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 αλλά έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια ακόμη ώσπου να ενταχθεί το έργο στο Γ΄ ΚΠΣ και να γίνει ο διαγωνισμός από τον οποίο επιλέχθηκε το εξαιρετικής αισθητικής και με απολύτως αναγνωρίσιμα στοιχεία, σχέδιο του αρχιτέκτονα Θεοφάνη Μπομπότη, το οποίο και εκτελέστηκε.

Με εμβαδόν 5.977 τ.μ., εκθεσιακούς χώρους 2.600 τ.μ. και την χαρακτηριστική ελλειψοειδή θόλο του επενδυμένη με φύλλα ψευδαργύρου έχει «την δική του ξεχωριστή φουτουριστική ταυτότητα, που παραμένει μοναδική στο ύφος της πόλης», όπως σημειώνει η κυρία Κουμούση.

H Λίνα Μενδώνη, υπουργός Πολιτισμού και ο Βαγγέλης Χρόνης, αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της LAMDA
H Λίνα Μενδώνη, υπουργός Πολιτισμού και ο Βαγγέλης Χρόνης, αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της LAMDA

Ο Κύκλος των Μουσείων

«Για εμάς στη LAMDA Development, κάθε τόμος της σειράς ο “Κύκλος των Μουσείων” είναι ένα ταξίδι στην καρδιά του ελληνικού πολιτισμού», είπε εξάλλου στην παρουσίαση του βιβλίου ο αντιπρόεδρος της LAMDA Development κ. Βαγγέλης Χρόνης.

Πρόκειται για μία πρωτοβουλία, η οποία ευτύχησε να έχει εξαιρετικά αποτελέσματα και μεγάλη διάρκεια στο χρόνο. «Η συμβολή της LAMDA Development σε αυτή τη διαδρομή είναι ανεκτίμητη», όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού. «Με συνέπεια και όραμα, η εκδοτική αυτή πρωτοβουλία έχει ήδη αναδείξει τα μεγάλα μουσεία και τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της πατρίδας μας, προσφέροντας στην επιστημονική κοινότητα, στους εκπαιδευτικούς, στους φοιτητές και στους πολίτες, στην Ελλάδα και διεθνώς, εργαλεία γνώσης και έμπνευσης».

Ο αφιερωματικός τόμος «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών»
Ο αφιερωματικός τόμος «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών»

Μυστικό της επιτυχίας και οι συντελεστές της – πλην των εκάστοτε συγγραφέων ασφαλώς- πρωτίστως οι Εκδόσεις Ολκός και η Ειρήνη Λούβρου, χάρις στην μοναδική εκδοτική φροντίδα της οποίας παράγεται αυτό το άψογο αποτέλεσμα, χάρμα ιδέσθαι για κάθε αναγνώστη αλλά και μία πρόσκληση για την γνωριμία του μουσείου από κοντά. Και ασφαλώς, απολύτως καθοριστικό το έργο του Σωκράτη Μαυρομμάτη, ειδικού στην αρχαιολογική φωτογραφία, που εμπλούτισε και ανέδειξε μοναδικά με τον φακό του τα εκθέματα του μουσείου.

Να σημειωθεί τέλος, ότι «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών» είναι ο 24ος τόμος της σειράς, η οποία δεν έχει εμπορικό χαρακτήρα ενώ όλα τα βιβλία είναι ελεύθερα διαθέσιμα, διαδικτυακά στην ιστοσελίδα της LAMDA https://www.lamdadev.com και η έντυπή τους μορφή διατίθεται δωρεάν σε επιλεγμένους αποδέκτες, όπως μουσεία, βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό.

Διαβάστε επίσης:

Μαριάννα Τσουρεκά: Μόνο η Luisa θα έφερνε τη La Double J

Η μινωική Κρήτη στις δέκα σπουδαιότερες ανακαλύψεις στον κόσμο για το 2025

Είναι δυνατόν; Μια μινιατούρα 5 εκατοστών της Φρίντα Κάλο για 15 εκατ. δολάρια