Πώς λάμπει ο χρυσός μέσα στο χώμα; Έτσι έλαμψε στα μάτια της νεαρής αρχαιολόγου το μικροσκοπικό κομματάκι χρυσού, ένα αρχαίο νόμισμα όπως αποκαλύφθηκε, με την μορφή μιας Πτολεμαίας βασίλισσας, της Βερενίκης Β΄, της μακεδονικής δυναστείας που βασίλεψε στην Αίγυπτο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

«Στην αρχή, δεν μπορούσα να πιστέψω αυτό που έβλεπα, αλλά μέσα σε δευτερόλεπτα έτρεχα ενθουσιασμένη για να πω το νέο», λέει η Ρίβκα Λάνγκλερ, που κοσκίνιζε το χώμα της ανασκαφής στο Εθνικό Πάρκο της Πόλης του Δαβίδ στην Ιερουσαλήμ. Σε εκπληκτική κατάσταση διατήρησης αυτό το σπάνιο νόμισμα φέρει στην μία του πλευρά το πορτρέτο της Βερενίκης, που ήταν σύζυγος του βασιλιά Πτολεμαίου Γ΄ της Αιγύπτου και εδώ απεικονίζεται με τιάρα, πέπλο στα μαλλιά και περιδέραιο.

1

Στην δεύτερη όψη κυριαρχεί ένα κέρας αμάλθειας –σύμβολο ευημερίας και αφθονίας – με δύο αστέρια. Το σημαντικότερο όμως, είναι η επιγραφή του: «Βερενίκης Βασιλίσσης» στα ελληνικά βεβαίως υποδηλώνοντας, ότι ήταν μια ισχυρή και επιδραστική μονάρχης.

Το χρυσό νόμισμα πιθανότατα κόπηκε μεταξύ 241 και 246 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια, που ήταν φυσικά η πρωτεύουσα του βασιλείου της Αιγύπτου. Και όπως δηλώνει ο Ρόμπερτ Κόουλ επικεφαλής νομισματολόγος στην Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ, τα τελευταία εκατό χρόνια έχουν βρεθεί μόνον 17 από αυτά τα νομίσματα και μόλις το πρώτο εκτός Αιγύπτου.

Το σπάνιο νόμισμα του 246 - 241 π.Χ. με το πορτρέτο της Βερενίκης Γ΄
Το σπάνιο νόμισμα του 246 – 241 π.Χ. με το πορτρέτο της Βερενίκης Γ΄

Η αντιβασιλέας

Πώς λοιπόν «εγκατέλειψε» τον τόπο παραγωγής του; Η απάντηση είναι πολύ απλή, γιατί το νόμισμα ταξιδεύει, όπως και σήμερα, έτσι και στην αρχαιότητα. Εικάζεται λοιπόν από τους αρχαιολόγους, ότι μπορεί να ήταν η υψηλή αμοιβή κάποιων στρατιωτών, οι οποίοι επέστρεφαν από τον Τρίτο Συριακό Πόλεμο (246-241 π.Χ.), μία σύγκρουση μεταξύ του Πτολεμαϊκού Βασιλείου της Αιγύπτου και της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών της Συρίας.

Παρ΄ότι όμως η Βερενίκη Β΄ ήταν σύζυγος του Πτολεμαίου Γ ́, ο οποίος κυβέρνησε στην Αίγυπτο μεταξύ 246 και 221 π.Χ. η επιγραφή στο νόμισμα αφήνει να εννοηθεί, ότι μπορεί να ήταν και η ίδια ηγεμόνας. Πράγματι σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές συμβασίλεψε με τον σύζυγό της και οι δύο έγιναν γνωστοί ως «Θεοί Ευεργέτες». Άλλωστε όταν αυτός έλειπε σε πολέμους, εκείνη ήταν αντιβασιλέας.

Αλλά η ιστορία της δεν ήταν τόσο απλή. Κόρη του Μάγα, του Μακεδόνα που βασίλεψε στην Κυρήνη (σημερινή Λιβύη) και της βασλίλισσας Απάμας, που ήταν κόρη του Αντίοχου Α΄ Σωτήρος είχε αρχικά αρραβωνιαστεί με τον Πτολεμαίο Γ ́ μόνον που μετά τον θάνατο του πατέρα της υποχρεώθηκε να παντρευτεί τον Δημήτριο τον Καλό, γιο του Δημήτριου Πολιορκητή. Ο σύζυγος όμως έγινε εραστής της μητέρας της και η Βερενίκη τον δολοφόνησε μέσα στην κρεβατοκάμαρά της! Περί το 255-250 π.Χ λένε οι πηγές ότι γίνονταν αυτά. Στην συνέχεια πάντως η Βερενίκη παντρεύτηκε τελικά τον Πτολεμαίο Γ΄ με τον οποίο και έκανε πολλά παιδιά. Ένα από αυτά, ο Πτολεμαίος Δ΄ θα δολοφονούσε και την ίδια, μαζί με έναν αδερφό του, μόλις ανέβηκε στον θρόνο.

Και η κόμη της

Η Βερενίκη ωστόσο θα έμενε στην ιστορία και για άλλο λόγο. Τον θρύλο που μετέτρεψε σε ποίημα ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, ότι αμέσως μετά τον γάμο τους ο Πτολεμαίος Γ΄ την εγκατέλειψε στο νυφικό κρεβάτι αναχωρώντας για την Αίγυπτο όπου διεξαγόταν ο Συριακός Πόλεμος. Τότε η Βερενίκη αφιέρωσε τα πλούσια μαλλιά της στην θεά Αφροδίτη κάνοντας τάμα να επιστρέψει ο σύζυγός της ζωντανός, όπως και έγινε.

Έκοψε λοιπόν τα μαλλιά της και τα αφιέρωσε στον ναό, μόνον που εξαφανίστηκαν. Το μυστήριο ανέλαβε να λύσει ένας μαθηματικός και αστρονόμος ο Κόνων ο Σάμιος, που ζούσε στην αυλή του βασιλιά, αν και με …καθόλου επιστημονικό τρόπο, αφού διαβεβαίωσε ότι η απολεσθείσα κόμη είχε τοποθετηθεί από τους θεούς ανάμεσα στα αστέρα. Η κόμη της Βερενίκης ταξιδεύει έκτοτε ως αστερισμός στον ουρανό.

Δεν είναι η μόνη πτολεμαία βασίλισσα πάντως, που απεικονιζόταν σε νομίσματα με διάσημο παράδειγμα πολύ αργότερα την Κλεοπάτρα, που ήταν κόρη του Πτολεμαίου ΙΒ΄. Δεν είναι σαφές ωστόσο, πώς το νόμισμα κατέληξε στην Ιερουσαλήμ, αν και η ανακάλυψή του εκεί δείχνει, ότι η αρχαία πόλη ανέκαμψε γρήγορα μετά από την καταστροφή του Πρώτου Ναού το 586 ή το 587 π.Χ., όταν ο βαβυλώνιος βασιλιάς Ναβουχοδονόσωρ Β ́ την πολιόρκησε.

«Μέχρι τώρα, η επικρατούσα επιστημονική άποψη ήταν, ότι μετά από αυτήν την πολιορκία η Ιερουσαλήμ έμεινε μία μικρή, περιθωριακή και φτωχή σε πόρους πόλη», όπως δηλώνει ο συνδιευθυντής των ανασκαφών Γίφτα Σαλέβ. Η αλήθεια όμως, μπορεί να μην είναι αυτή. «Πιθανότατα η ελίτ της Ιερουσαλήμ είχε δεσμούς με την κυβερνώσα αρχή στην Αίγυπτο. Και ο χρυσό νόμισμα έχει έτσι τη σημασία του», καταλήγει.

Διαβάστε επίσης:

Δημήτρης Παπαϊωάννου και Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης – Μια βραδιά για λίγους στο Ηρώδειο

Λαμπρό μνημείο ο ναός του αγίου Νικολάου στο Ναύπλιο και πάλι σε χρήση

Ντύνοντας το Downton Abbey: Δημοπρασία με τα ωραιότερα κοστούμια της σειράς