Πόλεμος και ειρήνη – στρατιώτες και πολίτες: Η ανασκαφή στο οχυρωμένο φρούριο της Κύπρου

Μαγειρικά και επιτραπέζια σκεύη, μεταλλικά εργαλεία και είδη προσωπικής περιποίησης και μαζί βλήματα από μολύβδινες σφεντόνες, αιχμές βελών και στοιχεία παραγωγής όπλων! Μια σειρά από οικιακές δραστηριότητες δηλαδή, από την παρασκευή φαγητού ως την αυτοφροντίδα σε συνύπαρξη με στρατιωτική δράση.

Ένας συνδυασμός παράξενος, ένα μείγμα καθημερινής ρουτίνας και πολέμου, που ξαφνιάζει. Αυτό το φρούριο πάνω από τη θάλασσα, σκαρφαλωμένο σε ένα απόκρημνο οροπέδιο στη νοτιοανατολική ακτή της Κύπρου, στη θέση Πύλα-Βίγλα όπως ονομάζεται, έχει από καιρό αναγνωριστεί για τον στρατηγικό, στρατιωτικό του ρόλο.

Όμως τώρα, όπως αποδεικνύεται από την αρχαιολογική έρευνα αυτή η οχυρωμένη θέση με θέα τον κόλπο της Λάρνακας ήταν ταυτόχρονα ένας οικισμός, που άνθισε στα τέλη του 4ου π.Χ. έως τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., στην αυγή της Ελληνιστικής εποχής μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η παρουσία θραυσμάτων όπλων από χαλκό, μόλυβδο και σίδηρο ενισχύει τον αμυντικό χαρακτήρα του χώρου. Ωστόσο, αυτό που κάνει την Πύλα-Βίγλα πραγματικά ξεχωριστή είναι ο τρόπος με τον οποίο οι συνηθισμένες οικιακές ρουτίνες, όπως η προετοιμασία του φαγητού, η χρήση κεραμικής και η αποθήκευση ήταν συνυφασμένες με τις απαιτήσεις της στρατιωτικής ζωής.

Η κοινότητα, όπως λένε οι αρχαιολόγοι φαίνεται να ενσαρκώνει μια υβριδική ύπαρξη, όπου στρατιώτες και πολίτες μοιράζονταν χώρους, εργαλεία και ευθύνες. Αυτή η δυαδικότητα, μεταξύ της καθημερινής οικιακής ζωής και της πάντα παρούσας σκιάς του πολέμου παρέχει μία σπάνια εικόνα για την ανθρώπινη πλευρά των ελληνιστικών στρατιωτικών οικισμών.

Έτσι, αντί να υπάρχουν αποκλειστικά ως φρουρές, αυτές οι οχυρωμένες κοινότητες ήταν επίσης, κέντρα τοπικής παραγωγής, οικογενειακής ζωής και περιφερειακού ελέγχου. Αποδεικνύοντας, πέρα απ΄όλα τα άλλα, πώς οι κάτοικοι αυτής της στρατηγικής τοποθεσίας εξισορροπούσαν επιδέξια την οικιακή ζωή, την χειροτεχνία και την στρατιωτική άμυνα πριν από σχεδόν 2.300 χρόνια.

Οικισμός και στρατιωτικό φυλάκιο

Η φετινή ανασκαφή με επικεφαλής τον δρα Μπράντον Ρ. Όλσον του Πανεπιστημίου του Ντένβερ, την δρα Μέλανι Γκόντσι του Πανεπιστημίου Τρίνιτι και τον δρα Τομ Λάντβατερ του Κολλεγίου Ριντ επικεντρώθηκε στην καρδιά του οροπεδίου, όπου ήρθε στο φως ένα σύμπλεγμα οικιστικών κτιρίων, τα οποία αποκαλύπτουν τους καθημερινούς ρυθμούς μιας κοινότητας, που ζούσε υπό συνεχή στρατιωτική ετοιμότητα.

Οι ανασκαφές αποκάλυψαν τουλάχιστον τέσσερις διασυνδεδεμένες κατασκευές, συμπεριλαμβανομένου ενός επιμήκους ορθογώνιου κτιρίου, που ήταν χωρισμένο σε συνεχόμενα δωμάτια. Με την πάροδο του χρόνου μάλιστα, αυτά τα δωμάτια είχαν τροποποιηθεί με εγκάρσιους τοίχους και πλακόστρωτους διαδρόμους, υπακούοντας προφανώς στις εξελισσόμενες ανάγκες των κατοίκων.

Μια άλλη, μεγάλη αίθουσα ήρθε στο φως στα νότια αυτού του κτηρίου υποδηλώνοντας μία κοινοτική ή διοικητική λειτουργία ενώ στα ανατολικά εντοπίσθηκαν τα θεμέλια μιας ακόμη κατασκευής, πιθανώς χτισμένης σε μεταγενέστερη φάση, γεγονός που δείχνει την συνέχιση του οικισμού στο χρόνο.

Εδώ, σ΄αυτά τα κτήρια βρέθηκαν όλα τα οικιακά αντικείμενα αλλά μερικά ακόμη ευρήματα, όπως λεκάνες, κανάλια αποστράγγισης και αμφορείς μεταφοράς δείχνουν επιπλέον μία χειροτεχνική παραγωγή μικρής κλίμακας, καθώς και αποθήλευση. Το σύνολο έτσι, φανερώνει για τους αρχαιολόγους, ότι αυτός ο οικισμός λειτουργούσε ως αυτοδύναμο στρατιωτικό φυλάκιο.

Έλεγχος των θαλάσσιων οδών

Η συνύπαρξη οικιστικών και βιομηχανικών λειτουργιών καταδεικνύει, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, πως οι στρατηγικοί οικισμοί ήταν επίσης, κοινωνικά πολύπλοκες κοινότητες, ικανές να διατηρήσουν μακροχρόνια κατοίκηση, ακόμη και εν μέσω στρατιωτικών απαιτήσεων. Η αρχιτεκτονική διάταξη – δρόμοι, διάδρομοι και κατοικίες με πολλά δωμάτια – αποκαλύπτει ένα καλά οργανωμένο σχέδιο οικισμού, υποδεικνύοντας προσεκτικό συντονισμό και χρήση σε βάθος χρόνου.

Σύμφωνα με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, τα ευρήματα από την Πύλα-Βίγλα διευρύνουν σημαντικά την κατανόησή μας για την κοινωνική οργάνωση και τον πολεοδομικό σχεδιασμό κατά την πρώιμη Ελληνιστική περίοδο της Κύπρου. Η επιβλητική του θέση άλλωστε, όχι μόνο εξυπηρετούσε την άμυνα αλλά και διευκόλυνε τον έλεγχο των θαλάσσιων εμπορικών οδών, συνδέοντας την Κύπρο με τον ευρύτερο ελληνιστικό κόσμο.

Όπως σημειώνει ο δρ Όλσον, «Η Πύλα-Βίγλα προσφέρει μια μοναδική ματιά στο πώς η συνηθισμένη ζωή συνέχιζε να υπάρχει σε ένα στρατιωτικοποιημένο περιβάλλον. Γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των αρχαιολογικών υπολειμμάτων του πολέμου και της ανθρωπότητας που υπέμεινε μέσα τους».

Διαβάστε επίσης:

Είναι αυτή η ζωγράφος η μεγαλύτερη ανακάλυψη του αιώνα; Μια δυναμική επιστροφή

Η ιστορία της Εθνικής Πινακοθήκης αλλιώς – Όταν τα αρχεία γίνονται τέχνη

Ντουμπάι 2025: Συνέδριο του ICOM επαναπροσδιορίζει το μέλλον του πολιτισμού