Η ιστορία της Εθνικής Πινακοθήκης αλλιώς – Όταν τα αρχεία γίνονται τέχνη

Όταν ο διευθυντής τότε -το 1976- της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνος Καλλιγάς ανέφερε σε σημείωμά του, ότι η διάταξη των παραθύρων του κτηρίου δεν ήταν αυτή που είχε σχεδιαστεί αρχικά αλλά είχε τροποποιηθεί με απόφαση του διαδόχου του Ανδρέα Ιωάννου, ο οποίος είχε τοποθετηθεί από το καθεστώς της δικτατορίας.

Όταν ένα δέντρο του κήπου έπεσε τον χειμώνα του 2006 πάνω στο κτήριο.

Όταν η απόκτηση της «Εαρινής συμφωνίας» του Νικόλαου Γύζη, το 1928 συνδέθηκε με μία περίπτωση φθοράς και αλλοίωσης, την λεγόμενη «ασθένεια του λευκού».

Και όταν μία κοπή βασιλόπιττας λειτουργεί ως το νήμα της σύνδεσης των ανθρώπων της Πινακοθήκης σε βάθος χρόνου…

Τρεις θεματικές ενότητες, συγκεκριμένα το Κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης, οι Άνθρωποι και οι Συλλογές της αποτελούν την σύνθετη εικαστική πρόταση της Νατάσας Μπιζά «Changing Grounds, Συμπληρωματικές αφηγήσεις στο Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης».

Με ποικίλα εκφραστικά μέσα, βίντεο, καλλιτεχνικές εκτυπώσεις αρχειακών φωτογραφιών, χαράξεις σε ορείχαλκο, κατασκευές, εγκατάσταση στον χώρο, αναπαραγωγές αρχειακών εγγράφων και καλλιτεχνικό βιβλίο, η εικαστικός συγκροτεί τέσσερα έργα, που αντλούν υλικό από το πλούσιο και αναξιοποίητο ως σήμερα αρχείο του μουσείου αναδεικνύοντας λιγότερο γνωστές ή αθέατες πτυχές της ιστορίας του και των συλλογών του. Και το αποτέλεσμα είναι αφηγήσεις, που φωτίζουν λεπτομέρειες και ιστορίες, που συχνά παραμένουν στο περιθώριο…

Κτήριο – συλλογές – άνθρωποι

Ενταγμένη στο πρόγραμμα περιοδικών εκδηλώσεων της Εθνικής Πινακοθήκης «Ενδιάμεσος Χώρος» η έκθεση που μόλις εγκαινιάστηκε στοχεύει στην ενεργοποίηση του αρχείου όχι μόνον ως πηγή τεκμηρίωσης αλλά και ως εργαλείο διαλόγου ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, μέσα από σύγχρονες καλλιτεχνικές και επιμελητικές πρακτικές. Και καθώς η καλλιτεχνική έρευνα προσανατολίστηκε στο τρίπτυχο «κτήριο – συλλογές – άνθρωποι», δημιουργήθηκε ένα δυναμικό σχήμα που διατρέχει τους όρους ίδρυσης, λειτουργίας και ιστορικής μετεξέλιξης της ΕΠΜΑΣ.

«Με το εργαλείο της θεσμικής κριτικής – μία στρατηγική, που αποσκοπεί στην ανάλυση και αποκάλυψη των μηχανισμών λειτουργίας και ισχύος των καλλιτεχνικών θεσμών – η καλλιτέχνις μας καλεί να ξανασκεφτούμε ποιες ιστορίες αξίζει να διατηρηθούν στη μνήμη μας και πώς μπορούν να επαναδιατυπωθούν εικαστικά στη σημερινή εποχή. Και επιπλέον φωτίζει τη δυναμική των σχέσεων εξουσίας, εντός των οποίων παράγεται το περιεχόμενο της γνώσης και δομούνται τα καθεστώτα αλήθειας», όπως αναφέρει η γενική διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα.

Για να προσθέσει, πως η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου διαθέτει τους ανεξάντλητους πόρους της για να υποδεχτεί και να εναγκαλιστεί – μεταξύ άλλων – την αρχειακή έρευνα και τη θεσμική κριτική ως σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές, που στρέφουν το ενδιαφέρον τους στο χθες ενώ στην πραγματικότητα φωτίζουν το σήμερα, υλοποιώντας την επιθυμία της διεύρυνσης της κοινωνικής απεύθυνσης του πολιτισμικού μας κεφαλαίου με μια νέα καλλιτεχνική ανάθεση.

Πολλαπλές αναγνώσεις

Δύο χρόνια διήρκεσε η έρευνα της εικαστικού και ο σχεδιασμός της έκθεσης με την επιμέλεια της Ελπινίκης Μεϊντάνη. «Ο στοχαστικός εικαστικός λόγος της Μπιζά απηχεί τον διττό χαρακτήρα των αρχειακών δομών, οι οποίες αποτελούν ταυτόχρονα ίχνη μιας πραγματικότητας αλλά και κατασκευές, διαμορφωμένες από επιλογές, παραλείψεις και ερμηνείες», όπως λέει η επιμελήτρια. Συμπληρώνοντας ότι «Η καλλιτέχνιδα δεν συγκροτεί μονοσήμαντες αφηγήσεις αλλά αντίθετα, μέσα από έμμεσα αμφίσημα ερωτήματα και μια διακριτική αμφισβήτηση βεβαιοτήτων δημιουργεί πεδία ανοιχτά σε πολλαπλές αναγνώσεις».

«Changing Grοunds. Οικόπεδα, διαμερίσματα, μέγαρα, στρατώνες και νεκροταφεία» είναι ο επιμέρους τίτλος της πρώτης ενότητας, που αποτελείται από μία οπτικοακουστική αφήγηση διάρκειας 15΄45΄΄ για τη μακρά διαδρομή προς την εξασφάλιση της μόνιμης έδρας της Εθνικής Πινακοθήκης από το 1900, όταν ιδρύθηκε έως το 1970, οπότε εγκαινιάστηκε το κτήριο Α. Εδώ η Μπιζά παρουσιάζει τις καθοριστικές στιγμές της ιστορίας στέγασης της Πινακοθήκης, αναδεικνύει το ιστορικοπολιτικό τους πλαίσιο και ενσωματώνει ενδόμυχες αυτοβιογραφικές συνδέσεις, που σχετίζονται με την αναζήτηση στέγης της.

Μια κοπή πίττας

Στο έργο «Κοπή βασιλόπιτας», που διαρθρώνεται από δεκαέξι μέρη βασισμένα σε επεξεργασμένες αρχειακές φωτογραφίες της Εθνικής Πινακοθήκης, οι οποίες αποτυπώνουν στιγμιότυπα από την εκδήλωση της κοπής βασιλόπιτας των εργαζομένων, το 1991 η καλλιτέχνις μεταπλάθει τις ρεαλιστικές αναπαραστάσεις του υλικού σε αφηρημένες και συμβολικές εικόνες με αισθητική αξία, αφιερωμένες τόσο στους ανθρώπους, που εργάζονται στην Πινακοθήκη όσο και στο ευρύτερο πεδίο της τέχνης.

Τέλος, η οπτικοακουστική αφήγηση «Εθνική Καρτερία | Η Βάση», διάρκειας 12΄56΄΄ εκφωνημένη από την ίδια την καλλιτέχνιδα, αποτελεί ένα από τα δύο έργα του θεματικού άξονα «Συλλογές». Αξιοποιώντας υλικό από το αρχείο του γλύπτη Χρήστου Καπράλου αφηγείται την ιστορία του γλυπτού «Εθνική Καρτερία», του οποίου γύψινο εκμαγείο ανήκει στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης. Ενός έργου που ήταν ανάθεση της Γενικής Διοίκησης Δωδεκανήσου, το 1952 για την τοποθέτησή του στην Ρόδο, με μια απρόβλεπτη ωστόσο εξέλιξη.

Με το καλλιτεχνικό βιβλίο «Weisskrankeit – Η ασθένεια του φωτός» εξάλλου, που εστιάζει στην «Εαρινή Συμφωνία» του Νικολάου Γύζη, η καλλιτέχνιδα, μέσα από διεξοδική μελέτη του αρχειακού φακέλου απόκτησης του έργου, και συγκεκριμένα της αλληλογραφίας του Μπενάκη (από το 1922 έως το 1926), συνθέτει μια εικαστική αφήγηση ενός επεισοδίου φθοράς και διαχείρισης του έργου.

Info

Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου: Βασ. Κωνσταντίνου 50
Έκθεση: «Changing Grounds, Συμπληρωματικές αφηγήσεις στο Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης»
Διάρκεια: Ως 30 Σεπτεμβρίου 2026

Διαβάστε επίσης:

Κίμπερλι Γκιλφόιλ: Είδε τον Ολυμπιακό με τους αδελφούς Αγγελόπουλους και τον Νίκο Τσάκο στο ΣΕΦ (φωτογραφίες)

Le Chat de Boucheron: Η ιστορία του αστραφτερού, χνουδωτού φίλου που ποζάρει και εμπνέει από το 1978

Ντάνα Άουσλαντερ: Η ιδρύτρια του fund που επενδύει αποκλειστικά σε τσάντες Hermès μιλάει στο Mononews