Η Φρανσουάζ Ζιλό και το ταξίδι της ζωής της. Από τον Πικάσο στην ανεξαρτησία

Φρανσουάζ Ζιλό (1921-2023)

Περιεχόμενα

«Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: αυτοί που έχουν θάρρος στη ζωή και αυτοί που δεν έχουν. Αν έχετε θάρρος, μπορεί να δεχθείτε χτυπήματα στην πορεία, αλλά η ζωή είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα».

Δυναμική, ακούραστη, ταλαντούχα, με ισχυρή προσωπικότητα και σθένος η Φρανσουάζ Ζιλό, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 101 ετών έζησε πράγματι μια ζωή εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, γεμάτη πάθος, αποφασιστικότητα και δημιουργία. Η προσωπική της ανεξαρτησία υπήρξε προορισμός της στη ζωή, αφού πέραν των άλλων ήταν η μοναδική γυναίκα, που κατόρθωσε να εγκαταλείψει πρώτη τον μεγάλο της έρωτα, τον Πάμπλο Πικάσο, λέγοντας μάλιστα, ότι «σώθηκα από τον Πικάσο και δεν έχω μετανιώσει ούτε μια στιγμή γι΄ αυτό».

Η Φρανσουάζ Ζιλό γεννήθηκε στο προάστιο του Παρισιού Νεϊγί –συρ –Σεν το 1921 σε οικογένεια της υψηλής αστικής τάξης, από πατέρα γεωπόνο και μητέρα κεραμίστρια.

Σπούδασε φιλοσοφία και νομικά στη Σορβόννη προτού αφοσιωθεί πλήρως στην τέχνη αλλά τα πρώτα χρόνια της καριέρας της συνέπεσαν με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη ναζιστική κατοχή του Παρισιού. Έπρεπε μάλιστα να παρουσιάζεται καθημερινά στο τοπικό αστυνομικό τμήμα, αφού συμμετείχε σε διαμαρτυρίες κατά της ναζιστικής κατοχής. Άλλωστε το όνομά της βρισκόταν στον κατάλογο της Abwehr (Γερμανική μυστική υπηρεσία πληροφοριών) όπου είχαν καταχωρηθεί οι νεαροί γάλλοι αντάρτες, έτσι ήταν υπό καθεστώς διαρκούς ελέγχου και απαγόρευσης εξόδου από την πόλη. Εκείνη την περίοδο ωστόσο, το 1943 έκανε την πρώτη της έκθεση στην γκαλερί Madeleine Decre κι αυτά τα πρώιμα έργα της εκφράζουν ένα θρήνο για τη μοίρα της πατρίδας της.

Η γυναίκα που λέει «όχι»

Την άνοιξη της ίδιας χρονιάς γνώρισε τον Πάμπλο Πικάσο σε ένα εστιατόριο. Εκείνη ήταν 21, εκείνος 61, αλλά η διαφορά ηλικίας δεν τους εμπόδισε να ζήσουν μία δεκαετή ερωτική σχέση, καρπός της οποίας ήταν τα δύο τους παιδιά, ο Κλοντ και η Παλόμα Πικάσο. Αλλά παρά το νεαρό της ηλικίας της δεν υποτάχθηκε ποτέ ολοκληρωτικά στον δυναστικό σύντροφό της, όπως συνέβαινε με τις άλλες γυναίκες του, έτσι όταν ο θυελλώδης έρωτας πέρασε, κατόρθωσε να τον εγκαταλείψει. Πήρε τα δύο της παιδιά και έφυγε για το Παρίσι αφήνοντάς τον έξαλλο από θυμό. Κι όταν πολλά χρόνια αργότερα ρωτήθηκε, γιατί η σχέση τους τελικά κατέρρευσε, η απάντησή της ήταν: «Δεν είμαι μια υποτακτική γυναίκα».

Άλλωστε κι ο ίδιος ο Πικάσο πάντως την αποκαλούσε «Η γυναίκα που λέει ‘‘«Όχι’’», γιατί ήταν η μόνη που τολμούσε να του φέρει αντίρρηση.

Η αξιολόγησή της για τη σχέση τους άλλωστε, δημοσιεύτηκε σε απομνημονεύματά της, του 1964, που γράφτηκαν με τον δημοσιογράφο Κάρλτον Λέικ με τίτλο «Η ζωή με τον Πικάσο». Το βιβλίο προκάλεσε την οργή των θαυμαστών του ζωγράφου, από την άλλη όμως, ανέδειξε την Φρανσουάζ Ζιλό σε ηρωική φιγούρα στη φεμινιστική ιστορία της τέχνης. Πουλώντας πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα και μεταφρασμένο σε δεκάδες γλώσσες περιγράφει τη ζωή κοντά στον Πικάσο με τα μελανότερα χρώματα, κι αυτός ήταν ο λόγος, που ο ίδιος προσπάθησε να σταματήσει την κυκλοφορία του, ανεπιτυχώς βέβαια.

Έκτοτε ο Πικάσο αρνήθηκε να ξαναδεί τον Κλοντ και την Παλόμα, όλα τα κέρδη όμως από το βιβλίο χρησιμοποιήθηκαν για να τους βοηθήσουν ώστε να διεκδικήσουν στα δικαστήρια την κληρονομιά τους ως νόμιμοι κληρονόμοι του.

Πιστή στον εαυτό της

«Σε μερικούς ανθρώπους αρέσεις και σε άλλους, όχι», όπως είχε πει η ίδια σε μια συνέντευξή της, το 2019 στο περιοδικό The New York Times Style Magazine. «Αλλά δεν πρόκειται να φτιάξεις τον εαυτό σου σύμφωνα με τις επιθυμίες των άλλων, είτε είναι αρνητικές είτε θετικές. Οφείλεις πρωτίστως, να είσαι αληθινός με τον εαυτό σου και πιστός στην αλήθεια. Αυτά είναι τα μόνο δύο πράγματα, που είναι σημαντικά».

Ορισμένοι ιστορικοί τέχνης, πίστευαν πράγματι, ότι η σχέση της Ζιλό με τον Πικάσο είχε ανακόψει την καλλιτεχνική της πορεία. Είναι γνωστό άλλωστε, ότι αφού η Ζιλό τον εγκατέλειψε, ο Πικάσο ξεκίνησε λυσσώδη αγώνα εναντίον της, ζητώντας από τους εμπόρους τέχνης να μην προβάλλουν έργα της. Και η ίδια όμως πίστευε, ότι η ταύτισή της με τον Πικάσο της έκανε «πολύ κακό ως καλλιτέχνιδα».

«Με τον Πικάσο, έπρεπε να εξαφανίσω τη δική μου προσωπικότητα», έλεγε για τη ζωή της μαζί του. «Σύντομα κατάλαβα, ότι ο πυρήνας του προβλήματος ήταν, ότι με τον Πικάσο έπρεπε πάντα να υπάρχει ένας νικητής και ένας ηττημένος. Τι μπορεί να κάνει κανείς μπροστά σε ένα τέτοιο δίλημμα;».

Εκθέσεις σε όλο τον κόσμο

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 πάντως, η Φρανσουάζ Ζιλό είχε ανοίξει νέο κεφάλαιο στην προσωπική της ζωή, όταν παντρεύτηκε με τον Λουκ Σάιμον με τον οποίο απέκτησε έναν γιο, αλλά και στην επαγγελματική, αφού άρχισε να εμφανίζεται με την Galerie Louise Leiris του Παρισιού. Όσο για τη δουλειά της συνέχισε να εξελίσσεται από τον κυβιστικό τρόπο που εξερεύνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 σε ένα ισοπεδωμένο εικονιστικό στυλ, που χαρακτηρίζεται από έντονη γεωμετρία και δυναμικά χρώματα.

Το 1970, έχοντας χωρίσει από τον πρώτο της σύζυγο παντρεύτηκε τον Τζόνας Σολκ, έναν ιολόγο, που ανέπτυξε ένα από τα πρώτα εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας. Την ίδια χρονιά, είχε τις πρώτες της ατομικές εκθέσεις σε μουσεία, που θα ακολουθούσαν και πολλές άλλες τα επόμενα χρόνια. Εκτός από τη ζωγραφική όμως, η Ζιλό συνέχισε να ασχολείται με τη χαρακτική και την ποίηση και το 1972 δημοσίευσε το πρώτο της βιβλίο με εκτυπώσεις και ποιήματα, με τίτλο «Στην πέτρα».

Στα μέσα της δεκαετίας, η κύρια κατοικία της μαζί με τον Σολκ ήταν κοντά στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια, αν και περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου της ταξιδεύοντας για εκθέσεις. Παράλληλα ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το επιστημονικό ίδρυμα του Τζόνας Σολκ, το Salk Institute στο οποίο δώρισε και πολλά έργα της.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 όμως, είχε πλέον ως βάση της τη Νέα Υόρκη, την οποία εγκατέλειπε συχνά για εκθέσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη.

Η εμβληματική φωτογραφία με τον Πικάσο να κρατά την ομπρέλα στην Φρανσουάζ Ζιλό

Η αναγνώριση

Το 2012, ο Gagosian διοργάνωσε την πρώτη έκθεση με τα έργα της Ζιλό, μαζί με τους Πικάσο και Πισαρό, με επίκεντρο τα έργα, που έγιναν κατά τη διάρκεια της σχέσης τους. Ήταν τότε, που η Φρανσουάζ Ζιλό συναντήθηκε με τον Τζον Ρίτσαρντσον, βιογράφο του Πικάσο και άνθρωπο, που είχε ασκήσει αρνητική κριτική στα απομνημονεύματά της.

«Δεν με είχε γνωρίσει ποτέ και με έκρινε, σύμφωνα με πράγματα που είχε ακούσει», είχε πει η ίδια για την φιλία της με τον Ρίτσαρντσον στη συνέντευξη του 2019 στο T Magazine. «Μετά, όταν με γνώρισε, γίναμε πολύ καλοί φίλοι. Τι μπορώ να πω; Πολλοί άνθρωποι πίστευαν, ότι με το να είναι εναντίον μου, θα ήταν αρεστοί στον Πικάσο. Γι’ αυτό το έκαναν».

Έργα της Φρανσουάζ Ζιλό βρίσκονται σήμερα στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Πικάσο στην Αντίμπ, του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης στη Νέα Υόρκη, του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του Παρισιού, του Μουσείου Τέχνης της Νέας Ορλεάνης και του Μουσείου Γυναικών στην Ουάσιγκτον, μεταξύ άλλων.

Παρά το γεγονός εξάλλου, ότι πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του δεύτερου μισού της ζωής της στις ΗΠΑ, η Φρανσουάζ Ζιλό τιμήθηκε επανειλημμένα στη Γαλλία, έτσι το 1978 έγινε αξιωματικός του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων και δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, ο Γάλλος πρόεδρος Ζακ Σιράκ θα την έκανε αξιωματικό του Τάγματος της Εθνικής Αξίας. Ακόμη, το 2009, ο πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί της απένειμε τον τίτλου του αξιωματικού της Λεγεώνας της Τιμής, του ανώτατου τάγματος της Γαλλίας.

Το ταξίδι ενός καλλιτέχνη

«Αυτό που έμαθα στην πρώτη φάση της καριέρας μου ήταν να μην ανήκω ποτέ σε ομάδα, γιατί εκεί μερικοί άνθρωποι θέλουν να είναι πάντα οι ηγέτες και άλλοι να τους ακολουθούν», είχε πει αυτή η σπουδαία γυναίκα σε συνέντευξή της στο WHYY το 1988, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της «Το ταξίδι ενός καλλιτέχνη».

«Εγώ θέλω να συμμορφώνομαι μόνο με τον εαυτό μου και τις βαθιές επιθυμίες, που με κινητοποιούν ως καλλιτέχνη, χωρίς να με ενδιαφέρει αν οι άλλοι ακολουθούν αυτόν τον δρόμο ή όχι. Τελικά, αν έχω ζήσει σωστά τη ζωή μου ως καλλιτέχνης, το έργο μου -το οποίο αποκαλώ «το ταξίδι του καλλιτέχνη», που είναι ένα είδος προσκυνήματος προς το δικό μου κέντρο, τη δική μου ύπαρξη- είναι το μόνο πράγμα που είναι σημαντικό. Και αν τελικά, έχω αρκετούς ακόλουθους, νομίζω ότι έκανα το σωστό».