Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης – Οι ζωγραφιστές κλίνες που μιλούν για την καλλιτεχνική παράδοση στη Μακεδονία

Η μεγάλη ζωγραφική παράδοση της αρχαίας Μακεδονίας αποκαλύπτεται σήμερα με πολλούς τρόπους, κυρίως όμως, μέσα από τα εξαιρετικά δείγματά της στα ταφικά ευρήματα. Συνθέσεις, σχέδιο και χρώμα εντυπωσιάζουν ενώ ο διάκοσμος των κλινών ειδικά, είναι μοναδικός.

Το παράδειγμα αυτό ακολουθούν και οι δύο μαρμάρινες ταφικές κλίνες με ιδιαίτερα σπάνια και πλούσια ζωγραφική διακόσμηση, που προέρχονται από μακεδονικό τάφο της Νέας Ποτίδαιας και έχουν επιλεγεί από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, όπου φυλάσσονται, ως Έκθεμα του Μήνα.

Οι κλίνες, με μήκος μεγαλύτερο των 2 μέτρων η καθεμία είχαν βρεθεί το 1984 από τον αρχαιολόγο Κώστα Σισμανίδη, στον οποίο και είναι αφιερωμένη η έκθεση, σε έναν μονοθάλαμο μακεδονικό τάφο με δωρική πρόσοψη στην θέση Πετριώτικα. Καθώς ο εντοπισμός του όμως, έγινε λίγο μετά τη σύλησή του, λίγα ήταν όσα είχαν απομείνει σ΄αυτόν: Πάνω στις κλίνες κάποια υπολείμματα μόνον των οστών δύο νεκρών ενώ ανάμεσα στα λίγα κτερίσματα που διασώθηκαν, ένα χάλκινο, επίχρυσο στεφάνι με πήλινα επίχρυσα έντομα και καρπούς μυρτιάς.

Με τα ευρήματα αυτά έτσι, ο τάφος χρονολογήθηκε γύρω στο 300 π.Χ. και κατά συνέπεια θεωρείται, ότι συνδέεται με την πόλη, που ίδρυσε ο Κάσσανδρος στην περιοχή, το 316/315 π.Χ. δίνοντάς της το όνομά του.

Επιτόπου επεξεργασία

Στην ενότητα «Στην Μακεδονία από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως την ύστερη αρχαιότητα» εκτίθενται οι δύο κλίνες σήμερα. Φτιαγμένες από λευκό χονδρόκοκκο μάρμαρο είναι οι προσόψεις τους ενώ το υπόλοιπο τμήμα τους είχε παραγεμιστεί με λίγες πέτρες και πατημένο χώμα και στην συνέχεια καλύφθηκε με πώρινες πλάκες επιχρισμένες με λευκό κονίαμα για να θυμίζουν μάρμαρο, όπως αναφέρεται στην περιγραφή που δίνει το μουσείο. Όπως φαίνεται εξάλλου, η κατεργασία τους είχε γίνει επί τόπου.

Αλλά το σημαντικό είναι η ζωγραφική τους διακόσμηση, που τις κάνει ξεχωριστές, καθώς παραπέμπει σε ξύλινα έπιπλα, ιδίως με τη χρήση στο φόντο, αραιού καστανοκίτρινου χρώματος, προκειμένου να αποδοθούν τα πόδια και οι οριζόντιοι δοκοί του σκελετού.

Ανάλογα ξύλινα έπιπλα μιμούνται και τα διακοσμητικά μοτίβα σε καστανό και κόκκινο χρώμα, που αποδίδονται στα πόδια: Είναι έλικες, ανθέμια, ένα αβακωτό κόσμημα, φύλλα άκανθας αλλά και γοργόνεια ενώ στις κυκλικές κοιλότητες, που είναι τώρα κενές θα πρέπει να ήταν τοποθετημένοι γυάλινοι οφθαλμοί.

Θεοί, ήρωες και ζώα

Η ζωγραφική διακόσμηση, συνεχής όπως είναι από την μία κλίνη στην άλλη διαιρείται σε τέσσερις οριζόντιες ζώνες, αντιστοιχώντας στις δοκούς των πραγματικών κλινών. Στην πρώτη εικονίζεται μία διονυσιακή σκηνή μέσα σε υπαίθριο ιερό. Εδώ, έξι ημίγυμνες γυναικείες και ανδρικές μορφές αναπαύονται μισοξαπλωμένες σε βράχους, ανάμεσα σε πεσσούς, κρήνες και κίονες, συνοδευόμενες από ζώα.

Η Αφροδίτη έχει δίπλα της μία χήνα με ορθάνοιχτα φτερά, μία Μαινάδα έχει έναν πάνθηρα, ένας Παπποσιληνός με κόκκινες μπότες και ρυτό στο χέρι, ένα νεαρό ελάφι μπροστά σε δέντρο, ο Διόνυσος παριστάνεται κρατώντας θύρσο και δίπλα του, πάνω σε βάθρο βρίσκεται ένα αρχαϊστικό άγαλμα, πιθανόν της θεάς Άρτεμης, η Αριάδνη έχει έναν πάνθηρα και τέλος ο όρθιος Έρωτας απεικονίζεται στον τύπο του Ηρακλή, που κρατά ρόπαλο.

Ανάμεσα στα διακοσμητικά μοτίβα εξάλλου, διακρίνονται φυτικά κοσμήματα και στο κέντρο της αριστερής κλίνης ένα κίτρινο εξάκτινο αστέρι σε ορθογώνιο πλαίσιο.

Όσον αφορά τα χρώματα, οι μορφές αποδίδονται κυρίως με καστανόχρωμο περίγραμμα ενώ διάφορες λεπτομέρειες με κόκκινο, ιώδες, γαλάζιο και κίτρινο χρώμα με τη επισήμανση, ότι κατά τόπους διαπιστώθηκε και χρήση του αιγυπτιακού μπλε.

Οι αρετές του καλλιτέχνη

Πέντε ζεύγη γρυπών που κατασπαράσσουν ελάφια σε βραχώδες τοπίο αποδίδονται στην δεύτερη ζώνη πάνω σε κόκκινο βάθος. Το εγχάρακτο περίγραμμα μάλιστα, και η πλούσια χρήση διαβαθμισμένων χρωμάτων και φωτοσκιάσεων δίνουν στην εικόνα μία τρισδιάστατη εντύπωση. Στην τρίτη οριζόντια ζώνη τέλος σχεδιαστικό περίγραμμα και φειδωλή εδώ, χρήση χρωμάτων, εικονίζονται ζευγάρια ζώων έτοιμα να επιτεθούν το ένα στο άλλο.

Είναι λιοντάρια, ταύροι, ένας πάνθηρας και ένα μυθικό φτερωτό ζώο και ένας αγριόχοιρος ενώ δίπλα του απεικονίζονται διάφορα φυτικά κοσμήματα και αγγεία. Τέλος, στην κατώτερη ζώνη παριστάνονται δύο επιμήκη υποπόδια στο χρώμα του ξύλου και σε μαύρο βάθος, σαν να ήταν τοποθετημένα κάτω ή μπροστά από τις κλίνες.

Όπως θεωρούν οι αρχαιολόγοι ο ζωγράφος των κλινών της Ποτίδαιας πιθανόν να εργάστηκε με βάση μνημειακά πρότυπα, τα οποία κατάφερε να μεταφέρει, χάρις στις ικανότητές του με πιστότητα. Έτσι δεν μπορεί κανείς να μην αναγνωρίσει τις αρετές του στην οργάνωση της επιφάνειας σε ζώνες, στη συμμετρία στην απόδοση των θεμάτων, στην ευχέρειά του στο σχέδιο και στην χρήση περιγραμμάτων, στην πλαστικότητα και εκφραστικότητα της απόδοσης ανθρώπων και ζώων. Ποιος ήταν όμως αυτός ο άγνωστος καλλιτέχνης;

Απάντηση δεν υπάρχει, αν και στην εποχή του θα πρέπει να θαυμαζόταν για το ταλέντο του. Εξάλλου το έργο του, καθώς διασώθηκε στο χρόνο είναι η υπογραφή του.

Διαβάστε επίσης:

Το λιοντάρι που αναπαύεται – ΄Ενα σχέδιο του Ρέμπραντ για πολλά εκατομμύρια

Λίνα Μενδώνη: Η γλώσσα που μας έδωσαν ελληνική – Ομιλία στα αγγλικά μόνον με ελληνικές λέξεις

Από το Σίδνεϊ στην Εθνική! Ποιος είναι ο Νεκτάριος Τριάντης που κάλεσε ο Ιβάν Γιοβάνοβιτς