Η χαμηλή αύξηση της παραγωγικότητας ( μιλάμε για την ολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής) στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανόμενης της Ελλάδος  και μέχρι πρόσφατα και στις ΗΠΑ, αποτελεί ένα από τα δήθεν μυστήρια της σύγχρονης οικονομίας.  Η χρήση της συγκεκριμένης λέξης «δήθεν» θα δικαιολογηθεί στην συνέχεια.

Ορθά ο πρόεδρος του ΣΕΒ Σπύρος Θεοδωρόπουλος επανάφερε το θέμα της παραγωγικότητας στο προσκήνιο, προφανώς ανησυχώντας για την μεσοπρόθεσμη πορεία της ελληνικής οικονομίας. Με μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 1% στην τελευταία πενταετία δεν θα έλεγες πως υπάρχει στέρεα βάση για να διατηρηθεί ταχύρρυθμη ανάπτυξη, να  χρηματοδοτηθεί η αναδιάρθρωση του κράτους-πρόνοια και να μειωθούν οι ανισότητες. Είμαστε, βέβαια, καλύτερα από την Ε.Ε. (0,2%- 0,3%) και όχι μακριά από τις ΗΠΑ (με 1,3% – 1.5%), σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία.

Σε παλαιότερες εποχές η αύξηση της παραγωγικότητας προερχόταν από την πιο εκτεταμένη χρήση κεφαλαίου ( εργοστάσια, μηχανήματα, υποδομές)- την λεγόμενη εμβάθυνση. Η διαδικασία αυτή υποχρεωτικά ενέχει φθίνουσα απόδοση, οπότε η προσοχή των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων στράφηκε στην τεχνολογική πρόοδο – με άλλα λόγια στην καινοτομία . Αυτή μπορούσε να είναι εξωγενής (π.χ. νέα υλικά, νέα μορφή γραμμής παραγωγής κοκ. ) ή ενδογενής (π.χ. συσσώρευση γνώσης, εκπαίδευση-κατάρτιση, «μάθηση μέσω πράξης», επένδυση σε έρευνα & ανάπτυξη κοκ). Το ενδιαφέρον σημείο εστιάζεται στην διάχυση της καινοτομίας: αν, δηλαδή, οι τεχνολογίες αιχμής μπορούν να εξαπλωθούν και στο σύνολο της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων και μη αποδοτικών επιχειρηματικών μονάδων;

Στο σημείο αυτό αρχίζουν τα προβλήματα. Διότι, πάντως στην Ελλάδα, αυτή η διαδικασία της διάχυσης είτε είναι πολύ αργή είτε ακόμη και ανύπαρκτη. Αμείλικτη απόδειξη ο τεράστιος αριθμός (το 50% του συνόλου) των πολύ μικρών επιχειρήσεων (έως 9 άτομα) με την χαμηλότερη παραγωγικότητα σε όλη την Ευρώπη που παραμένει μόνιμο χαρακτηριστικό της οικονομίας μας  σχεδόν στο σύνολο της μεταπολεμικής περιόδου. Αυτό εξηγεί, για την χώρα μας τουλάχιστον, την αδυναμία να επιταχυνθεί ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας— ιδιαίτερα από το την δεκαετία του 1980 και μετά.

Ο Philippe Aghion, που μόλις πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ των οικονομικών, έχει πολύ πειστικά υποστηρίξει ότι στην Σουμπετεριανή διαδικασία  της «δημιουργικής καταστροφής» — όπου η καινοτομία οδηγεί στην αντικατάσταση παλαιών λιγότερο αποδοτικών συστημάτων με νέα που φέρνουν την μακροχρόνια ανάπτυξη — ο ανταγωνισμός ενισχύει την καινοτομία αλλά η ισχύς των μονοπωλίων και ολιγοπωλίων την εμποδίζει. Στον καπιταλισμό του 21^ου αιώνα, συμβαίνει ακριβώς αυτό – της Ελλάδας μη εξαιρουμένης, φυσικά. Ο ανταγωνισμός είναι έντονος, αλλά η ανταγωνιστικότητα εξαιρετικά χαμηλή—ουσιαστικά η παραγωγικότητα – επειδή κυρίως τα ολιγοπώλια φροντίζουν με το μέγεθος τους, στις συνεχείς εξαγορές και συγχωνεύσεις, την επιρροή τους στο κανονιστικό καθεστώς, να εμποδίζουν την είσοδο νέων επιχειρήσεων.

Θα είναι λάθος να θεωρήσουμε ότι αυτό ισχύει μόνο στον τομέα της τεχνολογίας. Η τάση είναι ιδιαίτερα σαφείς στους περισσότερους τομείς—φυτικούς σπόρους και γενικά στα τρόφιμα, φάρμακα, φαρμακευτικά σκευάσματα και παροχή υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευση, εκδόσεις, μηχανήματα, μεταφορές,  ο κατάλογος είναι μακρύς, η διεθνής βιβλιογραφία που το αποδεικνύει επίσης.

Οι λόγοι, λοιπόν, για την χαμηλή αύξηση της παραγωγικότητας είναι σαφείς – εξ’ ου και χρήση του όρου «δήθεν» στην εισαγωγή.

Έχουμε, λοιπόν, μία Ελλάδα με εξαιρετικά αργή υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στο σύνολο της οικονομίας (μερικοί …κούκοι δεν φέρνουν την άνοιξη) που λειτουργεί αν όχι σε μονοπωλιακή πάντως σε ολιγοπωλιακή αγορά, και που επιδίδεται στον ανταγωνισμό σε βάρος της ανταγωνιστικότητας που φέρνει η άνοδος της παραγωγικότητας.

Στο δίπολο αυτό έχουμε να προσθέσουμε μία σειρά από άλλους αρνητικούς παράγοντες που αφορούν την Ελλάδα ειδικά. Η εικόνα δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από την μεγάλη εισροή (allocation)  πόρων σε τομείς που έτσι κι αλλιώς δεν προσφέρονται για αύξηση της παραγωγικότητας αλλά για γρήγορα και σε μεγάλο βαθμό υπερκέρδη – το real estate που τόσο ανθεί στις ημέρες μας. Μπορούμε να συνεχίσουμε με την κατάσταση στο τραπεζικό σύστημα που παρά τις ενδιαφέρουσες μέρες που ζει στο Αθηναϊκό χρηματιστήριο, εξακολουθεί να ταλαιπωρείται από τον φόβο ανάληψης ρίσκου (όχι πως έχει και τόσο άδικο) και την ενσωμάτωση τεχνολογίας που μειώνει μεν τα κόστη, αλλά σε μεγάλο βαθμό σε βάρος του πελάτη δε.

Προσθέστε τώρα, ένα βαθιά χρεωμένο ιδιωτικό τομέα – με αρνητική καθαρή αποταμίευση, που σημαίνει έλλειψη κεφαλαίων για επενδύσεις που θα μπορούσαν να αυξήσουν την παραγωγικότητα. Παρά την μεγάλη πρόοδο έχουμε ανεπάρκεια υποδομών που εμποδίζει την επένδυση.  Η καθυστερημένη ανταπόκριση στην κλιματική κρίση – π.χ. η λειψυδρία— αυξάνει το κόστος των δημόσιων επενδύσεων που θα απαιτηθούν.  Η χωλαίνουσα δικαιοσύνη, επίσης, όπως και το υψηλό κόστος ενέργειας. Και, για να περάσουμε σε άλλο πεδίο, η περιορισμένη αντίληψη για την έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου και, ιδιαίτερα, για αυτήν της κοινωνικής συναίνεσης (που περιλαμβάνει και τον πολιτικό κόσμο).

Ας μην τρέφουμε αυταπάτες. Με τις υπάρχουσες συνθήκες, απόρροια της άρνησης μας να επιλύσουμε χρόνια προβλήματα, η αύξηση της παραγωγικότητας αποτελεί ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα. Η νέα τεχνολογία μπορεί να δώσει την ώθηση – παράδειγμα στις ΗΠΑ στο τελευταίο καταγεγραμμένο τρίμηνο (το 2^ο  του 2025 και σε ετήσια βάση), η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν 2,4%. Αλλά, άλλο η διάχυση της καινοτομίας στις ΗΠΑ, άλλο στην Ευρώπη και – ακόμη περισσότερο—άλλο στην Ελλάδα.

Διαβάστε επίσης

Ζωή Κωνσταντοπούλου: Η πολιτική ως μηχανισμός εξόντωσης

Ανδρουλάκης και Τσίπρας: η ηθική ως αυταπάτη της πολιτικής ζωής

ΠΑΣΟΚ σε καθρέφτη Σοβιετίας: η πίστη πάνω από την επάρκεια