Θα μπορούσε να λεχθεί ότι αναλαμβάνοντας μάχη κατά της γραφειοκρατίας, ο Κωστής Χατζηδάκης φλερτάρει με τον πολιτικό γκρεμνό, αν οι δημοσιευμένες πληροφορίες δεν έδειχναν ότι πρόκειται για ένα εγχείρημα όπου ορισμένες γραφειοκρατικές διαδικασίες (που και πάλι στην πλειοψηφία τους αφορούν πιστοποιητικά) απλοποιούνται ελέω του ψηφιακού κράτους, αφαιρώντας τυπικές και άχρηστες ευθύνες από δημόσιους υπαλλήλους.

Η στήλη δεν μπορεί παρά να επαινέσει αυτήν την προσπάθεια και να ευχηθεί την ευόδωση της, παρατηρώντας ταυτόχρονα πως αν αυτή η κυβέρνηση ενδιαφέρεται – έστω και κάπως όψιμα—για την καθημερινότητα του πολίτη, χρειάζεται να «δει» και να αντιμετωπίσει το θέμα της γραφειοκρατίας και από άλλη οπτική γωνία. Η έμφαση είναι στο «και».

Το ψηφιακό κράτος είναι γεγονός — η επέκταση του είναι επιθυμητή. Σωστά παραμένει σύμβολο προόδου και αποτελεσματικότητας. Όπως έχουν υπογραμμίσει, όμως, στοχαστές και όπως διαπιστώνουν διαρκώς οι πολίτες, με την ψηφιοποίηση η γραφειοκρατία δεν εξαφανίστηκε, απλά άλλαξε μορφή. Ο Max Weber έγραψε ότι κάθε μορφή εξουσίας γεννά το δικό της «κέλυφος υποταγής»– το χαρακτήρισε ως «σιδηρούν κλουβί ορθολογισμού». Στο ψηφιακό κράτος ο λαβύρινθος της χαρτούρας έχει αντικατασταθεί από τα e-mail, τα πρωτόκολλά και τις πλατφόρμες.

Το θέμα δεν είναι η λειτουργία του ψηφιακού κράτους υπό κανονικές συνθήκες (στο θέμα αυτό όλοι έχουμε κερδίσει και όλοι υπερθεματίζουμε) αλλά η αντίδραση του όταν υπάρχει πρόβλημα. Σε άλλες εποχές, ο πολίτης μπορούσε, ως έσχατη λύση, να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τον δημόσιο υπάλληλο και να αναζητήσει την λύση με βάση το νόμο και την κοινή λογική (όχι πως πάντα υπήρχε). Αυτό ουσιαστικά καταργήθηκε στο όνομα της αποδοτικότητας και του πολέμου κατά της διαφθοράς. Μαζί, όμως, απομειώθηκε η δυνατότητα του πολίτη να βρει το δίκαιο του.

Απέναντι στο κράτος ο πολίτης έχει, πλέον, μία αλγοριθμική επαφή που «εκτελεί εντολές». Κανείς δεν είναι υπόλογος, η ευθύνη διαχέεται, το σύστημα είναι αυτό που αποφασίζει. Σ’ αυτό ακριβώς αναφέρεται η Hannah Arendt με την «αποπροσωποποίηση της ευθύνης», όπου η συμμόρφωση με το πρωτόκολλο αντικαθιστά την κρίση και η άκαμπτη ψηφιακή διαδικασία την λογική.

Το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι παγκόσμιο. Στην περίπτωση της Ελλάδος, όμως, ξεκάθαρα τείνει να εξελιχθεί σε μία επικίνδυνη μορφή εξουσίας καθώς η ήδη αδιαφανής, διεφθαρμένη, αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση, τώρα αποποιείται ευθύνη σχεδόν κάθε μορφής. Οχυρώνεται πίσω από απρόσωπες διαδικασίες, απρόσωπα ηλεκτρονικά μηνύματα, τηλέφωνα που δεν απαντούν, και διαδικασίες που επιτρέπουν την άκοπη άρνηση αρμοδιότητας με την διαρκή μεταβίβαση της από το ένα τμήμα στο άλλο. Αν η πλατφόρμα λειτουργεί σύμφωνα με τις προδιαγραφές τότε τίποτα άλλο δεν μετρά και η ευθύνη αυτόματα ορφανεύει.

Ο Franz Kafka θα ζήλευε διότι στερήθηκε πρώτης ύλης και η Shoshana Zuboff θα χαιρόταν διότι η πρόβλεψη της πως τα δεδομένα αποτελούν μορφή εξουσίας θα έχει ξανά επαληθευθεί.

Αν η κυβερνητική πρόθεση είναι η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας στο όνομα της εξυπηρέτησης του πολίτη, τότε η επέμβαση δεν μπορεί να είναι μόνο σε διαδικαστικό επίπεδο αλλά στην ίδια την μορφή της σχέσης του πολίτη με το κράτος. Διότι, όταν ο πολίτης θέλει το κράτος να του εμπνέει εμπιστοσύνη και να του συμπαρίσταται στην επίλυση προβλημάτων, τότε αγαπητέ Κωστή Χατζηδάκη, το θέμα επεκτείνεται από το πεδίο της ψηφιοποίησης της γραφειοκρατίας σ’ αυτό του εκδημοκρατισμού της ψηφιακής εξουσίας. Πολύ απλά, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να ισχυριστούμε επιτυχία στην μάχη κατά της γραφειοκρατίας, αν δεν συνειδητοποιηθεί ότι έχει ήδη δημιουργηθεί μία ψηφιακή γραφειοκρατία, από την οποία λείπει η διαφάνεια, η λογοδοσία, η ευελιξία.

Η αντιμετώπιση της απαιτεί και την συμμετοχή των πολιτών (η έμφαση πάλι στο «και») ώστε να αντλήσει η κυβέρνηση πραγματικά δεδομένα από την καθημερινότητα και να αποφευχθεί μία εξέλιξη – ήδη καθ’ οδόν—όπου η κρίση αντικαθίσταται από τεχνητό αυτοματισμό (όλα με ένα κλικ) και η βούληση από την μέθοδο. Αν στον κώδικας του αλγόριθμου δεν μπορεί να εμπεδωθεί η ηθική διάσταση μίας οποιασδήποτε απόφασης, τότε είναι καίρια η κρατική ευθύνη να διασφαλίσει ότι η ψηφιοποίηση δεν δημιουργεί μία νέα δουλεία συστήματος αλλά διατηρεί το ανθρώπινο πρόσωπο και την εμπειρία του διαλόγου.

Διαφορετικά θα υποφέρει και ο πολίτης και η ίδια η δημοκρατία.

Διαβάστε επίσης

Ο Θεοδωρόπουλος του ΣΕΒ, ο Aghion του Νόμπελ και η παραγωγικότητα

Ζωή Κωνσταντοπούλου: Η πολιτική ως μηχανισμός εξόντωσης

Ανδρουλάκης και Τσίπρας: η ηθική ως αυταπάτη της πολιτικής ζωής