Πότε έχουμε εκλογές; Σε δυο χρόνια. Μέχρι τότε θα έχουν ενηλικιωθεί 180.000 ελληνόπουλα και θα μας έχουν πάει σε τόπο χλοερό άλλοι τόσοι πολίτες. Μέχρι τότε θα έχουν ιδρυθεί κόμματα και ίσως να έχουν διαλυθεί κάποια άλλα. Μέχρι τότε θα έχουν φανερωθεί απατεώνες, θα έχουν αποθεωθεί μεταρρυθμιστές. Γι’ αυτό πολύς κόσμος λέει «δεν ξέρω τι θα ψηφίσω», επειδή δεν ξέρει τι θα ξημερώσει.

Οι δημοσκοπήσεις εξακολουθούν να κάνουν τη δουλίτσα τους, να μετρούν την «πρόθεση ψήφου» σαν να πρόκειται για πραγματική κάλπη. Είναι γνώμες από το τηλέφωνο, γνώμες από κλικ στην οθόνη, σαν να ακούς Σοπέν από τρανζίστορ στην παραλία. Πολλοί ψηφοφόροι δεν έχουν επιλέξει ακόμη, δεν γνωρίζουν ποιοι θα είναι οι υποψήφιοι, ποια θα είναι τα διλήμματα της επόμενης αναμέτρησης, ούτε καν αν θα πάνε να ψηφίσουν. Αυτό που μετριέται λοιπόν δεν είναι πρόθεση αλλά μια στιγμιαία εντύπωση, μια διάθεση που μπορεί να αλλάξει με το επόμενο σκάνδαλο, τον επόμενο φουσκωμένο λογαριασμό ή μια κρίση που κανείς δεν προβλέπει.

Η απόσταση από το «αν γίνονταν σήμερα εκλογές» ως το «τι θα ψηφίσω σε δυο χρόνια» είναι τεράστια. Κι όμως, αυτή η διαφορά αγνοείται. Οι μετρήσεις παρουσιάζονται σαν προφητείες και οι αποκλίσεις μεταξύ εταιρειών γίνονται αντικείμενο πολιτικής ερμηνείας, λες και υπάρχει τρόπος να γνωρίζει κανείς τη συμπεριφορά ενός εκλογικού σώματος που δεν έχει ακόμη λόγο να αποφασίσει. Η δημοσκόπηση μετατρέπεται έτσι σε παραπληροφόρηση, όχι επειδή είναι ψευδής αλλά επειδή προβάλλεται σαν κάτι που δεν είναι. Η μέτρηση της στιγμής παρουσιάζεται ως πρόβλεψη του μέλλοντος.

Τα δείγματα, δηλαδή εκείνοι που απαντούν στα ερωτήματα, δεν είναι πάντα αντιπροσωπευτικά. Οι νέοι έχουν το κινητό τους μονίμως στο «μην ενοχλείτε», ενώ οι διαδικτυακές μετρούν όσους έχουν πρόσβαση σε τεχνολογία. Επιπλέον οι πολυπληθείς αναποφάσιστοι κατανέμονται με στατιστικά κόλπα που αλλάζουν την εικόνα. Και φυσικά υπάρχει το διαχρονικό όριο σφάλματος, που τα μέσα ενημέρωσης συνήθως αποσιωπούν, καθώς «δεν βγάζει θέμα».

Το παράδοξο είναι ότι, ενώ οι ίδιες οι εταιρείες δηλώνουν πως οι έρευνες δεν είναι πρόβλεψη, οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι τις αντιμετωπίζουν σαν μαντεία. Ένα ποσοστό πάνω ή κάτω αρκεί για να αλλάξει ο τόνος μιας ανάλυσης, να δοθεί αέρας νίκης ή αίσθηση κατάρρευσης. Η αγορά της πληροφορίας χρειάζεται νούμερα, χρειάζεται κίνηση, και οι δημοσκοπήσεις τροφοδοτούν αυτή την ανάγκη με την ψευδαίσθηση ότι κάτι αλλάζει κάθε μήνα, ότι η πολιτική είναι κάτι σαν χρηματιστήριο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι δημοσκοπήσεις είναι άχρηστες. Έχουν αξία ως θερμόμετρο της κοινής γνώμης, δείχνουν αν ένα κόμμα φθείρεται ή κερδίζει έδαφος, ποιοι ψηφοφόροι απομακρύνονται, ποιοι παραμένουν πιστοί. Μπορούν να αποτυπώσουν τη δυσαρέσκεια, τη διάθεση για αλλαγή ή την αίσθηση σταθερότητας που επικρατεί σε μια κοινωνία. Είναι εργαλεία ανάλυσης, όχι προφητείες. Όταν διαβάζονται με προσοχή και μετριοπάθεια, φωτίζουν πραγματικές τάσεις. Ποιος όμως έχασε τη μετριοπάθεια για να τη βρουν τα πρωτοσέλιδα και τα τηλεοπτικά πλατό;

Αυτό που γίνεται, λοιπόν, είναι μια προπαγάνδα με βάση τα εκάστοτε νούμερα, που αλλάζουν μέσα στην εβδομάδα ανάλογα με τις ερωτήσεις που τίθενται. Στο ερώτημα «ποιον θεωρείτε καλύτερο κλόουν» υπάρχει επιλογή ανάμεσα στον Άλφα, τον Βήτα, τον Γάμα. Ακόμα κι αν θέλει ο ερωτώμενος να απαντήσει «τον Δέλτα», δεν μπορεί. Και εκεί ακριβώς αρχίζει το πρόβλημα. Γιατί οι δημοσκοπήσεις δεν περιορίζονται πλέον στο να παρατηρούν την κοινή γνώμη, προσπαθούν να τη διαμορφώσουν.

Η πρόθεση ψήφου, όπως μετριέται σήμερα, είναι λιγότερο καθρέφτης και περισσότερο προβολέας. Ρίχνει φως εκεί όπου συμφέρει, υπογραμμίζει τις βεβαιότητες και σκιάζει τις αμφιβολίες. Αν είχε κάποιο νόημα δύο χρόνια πριν από τις εκλογές, αυτό θα ήταν μόνο ένα: να μας θυμίσει πόσο εύθραυστη και μεταβλητή είναι η κοινή γνώμη.

Διαβάστε επίσης:

Η Καρυστιανού και το τρίποδο της μαντείας

Ο πρίγκιπας Άντριου, ο Ρουβίκωνας και οι πέφτουλες

Ο Νικήτας Κακλαμάνης και η κακιά κακία