Αντώνης Κεφαλάς
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ιστορικά καμία ένωση δεν επέζησε χωρίς την ισχύ των όπλων. Οι αυτοκρατορίες είναι το εύκολο παράδειγμα. Η «Γαληνοτάτη» κάπως διαφορετικό, χωρίς να ξεφεύγει από το πρότυπο. Ακόμη και η Hanseatic League, είχε όπλα για να υπερασπιστεί τα εμπορικά και ευρύτερα οικονομικά συμφέροντά της.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) επιχείρησε να σπάσει το καλούπι. Να αποδείξει ότι τα ιδεώδη έχουν την ίδια δύναμη με το ατσάλι και το μπαρούτι. Ότι οι αρχές του Διαφωτισμού έχουν σε βάθος χρόνου μεγαλύτερη σημασία από τις επιδρομές των πολεμικών ορδών. Ότι τα παθήματα γίνονται μαθήματα και η κοινή (ευρωπαϊκή) λογική υπερισχύει του ιδιοτελούς (εθνικού) συμφέροντος.
Για μερικά χρόνια, η ελπίδα έμεινε ζωντανή. Τώρα τρεμοσβήνει.
Δύο από τους τελευταίους μεγάλους ηγέτες της Ευρώ, της, ο Kohl και ο Mitterrand είχαν ορθά παρατηρήσει ότι η Ευρώπη προοδεύει μέσα από κρίσεις. Ως εμπειρική παρατήρηση είναι ακριβής. Δεν ισχύει νομοτελειακά, όμως. Ναι, η Ε.Ε. που σήμερα βιώνουμε δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε μέσα από διαδοχικές κρίσεις – όπου κάθε φορά το κοινό συμφέρον και η κοινή λογική ενίσχυαν τα ενωτικά δεσμά. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση, όμως, πως αυτό πάντα θα συμβαίνει.
Όσο μία κρίση μπορεί να προσφέρει το έναυσμα για ενότητα άλλο τόσο μπορεί να οδηγήσει και σε διάσπαση.
Σ’ αυτό το σημείο βρίσκεται σήμερα η Ε.Ε.
Ο Orban δεν θα μπορούσε να το θέσει πιο ξεκάθαρα: οι κυρώσεις δεν είναι αποτελεσματικές, ελάτε να τα βρούμε με τον Putin. Και το θέτει ξεκάθαρα διότι αναδεικνύει την βασική αντινομία που χαρακτηρίζει το ευρωπαϊκό ενωτικό εγχείρημα εδώ και 3 δεκαετίες: η γεωπολιτική υπερίσχυσε των ιδεωδών και η Ευρώπη μετατράπηκε σε μία μηχανή γεωγραφικής επέκτασης όπου η realpolitik καθόριζε τις κινήσεις, χωρίς αναφορά στο βασικό σύστημα ηθικής και αξιών που θεωρητικά τουλάχιστον όφειλε να αποτελεί την συγκολλητική ουσία μεταξύ των κρατών-μελών.
Αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ αξιών και γεωπολιτικής επεκτάθηκε στην οικονομία, όπου ο αρπακτικός καπιταλισμός της ανεξέλεγκτης αγοράς και της παγκοσμιοποίησης χωρίς σύνορα εκτόπισε τον συμπονετικό (compassionate) καπιταλισμό της περιόδου 1945-1975, με αποτέλεσμα την δημιουργία τόσο τεράστιων, πολύμορφων και πολυδιάστατων ανισοτήτων, ώστε η κοινωνική συνοχή καταρρέει, η πολιτική συναίνεση υποκύπτει στις ακρότητες του λαϊκισμού, η οικονομία παράγει λογιστική αξία για τους λίγους και εγκαταλείπει τους φτωχούς στην μοίρα τους.
Το πρόβλημα είναι ουσιαστικά απλό: η μη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν μπορεί να συνυπάρξει χωρίς συγκρουσιακά προβλήματα με την φιλελεύθερη δημοκρατία. Ο κοινωνικά ασυνείδητος καπιταλισμός-καζίνο δεν μπορεί να συμβιώσει με την φιλελεύθερη δημοκρατία—καθώς αποτελεί ευθεία και άμεση απειλή γι’ αυτήν.
Το θεμελιώδες πρόβλημα για την Ε.Ε. σήμερα δεν είναι το ενεργειακό, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων. Η Ευρώπη σήμερα πρέπει να αποφασίσει τι απάντηση θα δώσει σε τρία κρίσιμα ερωτήματα.
Πρώτο, αν οφείλει τώρα να ακολουθήσει τα μονοπάτια της ιστορίας και να ενισχύσει την ενότητα της και το δικαίωμα ύπαρξης της με την απόκτηση αμυντικής ισχύος. Τα 100 δις. ευρώ που υποσχέθηκε η Γερμανία είναι πυροτέχνημα ή ριζική αλλαγή πολιτικής;
Δεύτερο, θα εμείνει στη θέση ότι τα ιδεώδη του Διαφωτισμού είναι αυτά που την ενώνουν ή θα συνεχίσει να ανέχεται εκπτώσεις στην δημοκρατία στο όνομα της realpolitik; Έχει θέση ο Orban στην Ε.Ε. ή θα πρέπει η Ένωση να περάσει από Κάθαρση;
Τρίτο, θα αναλάβει το κράτος τον αναδιανεμητικό και παρεμβατικό ρόλο που είχε στα περίφημα «30 λαμπερά χρόνια» ή θα διακινδυνεύει την επιβίωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ανεχόμενη την καταστροφή ηθικών και φυσικών αξιών που φέρνει ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα;
Από τις απαντήσεις θα εξαρτηθεί αν η φλόγα θα σβήσει.
