Σε αχαρτογράφητα νερά χωρίς πιλότο

Το παγκόσμιο οικονομικό και γεωπολιτικό σύστημα είναι σε πλήρη αναταραχή, καθώς διανύει μία έντονη μεταβατική περίοδο. Θα υποστήριζα ότι κατά κανόνα, οι ηγεσίες γνωρίζουν την αφετηρία – πώς, γιατί και πότε ξεκίνησε η αλλαγή. Θα υποστήριζα, επίσης, ότι έχουν ικανοποιητική κατανόηση του συστήματος που τώρα εγκαταλείπεται. Καμία ηγεσία, όμως, δεν γνωρίζει τον προορισμό. Την κατάληξη. Το «Που πάμε;»

Στην ουσία μιλάμε για ένα παγκόσμιο πλοίο που πλέει σε αχαρτογράφητα νερά, χωρίς πυξίδα και χωρίς πιλότο. Δεν είναι η πρώτη φορά. Προφανώς θα υπάρξουν κι άλλες. Σε σύγκριση, πάντως, με το παρελθόν, με τις συσσωρευμένες εμπειρίες και τις ιστορικές μνήμες, αυτή η μεταβατική περίοδος είναι η πιο επικίνδυνη που έχει γνωρίσει ο σύγχρονος κόσμος – της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού.

Η αστάθεια και η αβεβαιότητα κυριαρχούν. Πολιτικά και οικονομικά. Το Ισραήλ προκηρύσσει νέες εκλογές, μολονότι προβλέπει πως λύση δεν θα υπάρξει. Η Σρι Λάνκα οδηγείται σε χρεοκοπία και ζητά βοήθεια από το ΔΝΤ. Στην Γαλλία, την χώρα που κατά τεκμήριο ηγείται σήμερα της Ευρώπης, ο πρόεδρος της αντιμετωπίζει την πιθανότητα να μην μπορεί να υλοποιήσει το πρόγραμμα του.

Η Ουγγαρία εξακολουθεί να δυστροπεί.  Η Αγγλία παρασύρεται σε άσκοπη διαμάχη με την Ιρλανδία και την ίδια την Ε.Ε. Στην Κολομβία πρώην αντάρτης εκλέγεται πρόεδρος. Το Κογκό συγκρούεται με την Ρουάντα.  Η Αιθιοπία εμπλέκεται σε νέα γενοκτονία. Η Ερυθραία παραμένει η πρωταρχική πηγή συγκρούσεων στο Κέρατο της Αφρικής. Λίγο πιο κάτω, στο Τζιμπουτί και αρκετά μακρύτερα στο νησιά του Σολομώντα η Κίνα αναβιώνει τον ιμπεριαλισμό της  Δύσης.

Στον δικό της ιδεατό κόσμο, η Τουρκία ονειροβατεί ότι θα αναστήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία, η Ρωσία επιχειρεί να ξαναδημιουργήσει την δική της και οι ΗΠΑ πασχίζουν να αναβιώσουν τις συμμαχίες που την είχαν κάνει να πιστέψει πως μπορεί να υπάρχει μονοπολικός κόσμος—για πρώτη φορά μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Με δέος, έχοντας κοντές μνήμες, απλοί πολίτες, περισπούδαστοι οικονομολόγοι και ανεπαρκείς ηγεσίες τρομάζουν με την επανεμφάνιση του πληθωρισμού και την προοπτική του στασιμοπληθωρισμού. Αδηφάγες επιχειρήσεις και αδίστακτοι επιχειρηματίες καταστρέφουν αντί να δημιουργούν αξία.  Η έννοια της ανθρώπινης αλληλεγγύης θυσιάστηκε στον βωμό της συσσώρευσης λογιστικού πλούτου. Η καταστροφή της Φύσης δεν ενοχλεί, η ανθρώπινη μιζέρια θεωρείται αναπόφευκτο κομμάτι του συστήματος, η τεχνολογία εξελίσσεται ανεξέλεγκτα ως προς τις επιπτώσεις της και ο πυρηνικός όλεθρος δεν φαίνεται να τρομάζει.

Δύο λογοτεχνικές αναφορές μου έρχονται στο νου. Η μία του ποίημα «Αν» του Κίπλινγκ. Η άλλη είναι του Bernard Baruch «ψηφίστε γι’ αυτόν που σας υπόσχεται τα λιγότερα. Θα έχετε τότε τις μικρότερες απογοητεύσεις».

Η ανάγκη ψυχραιμίας που να βασίζεται σε στέρεο ηθικό κώδικα με αναφορά στις αξίες των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Το ίδιο και η υποχρέωση να αντιμετωπιστούν οι σειρήνες του λαϊκισμού – είτε προέρχονται από τα δεξιά είτε από τα αριστερά.

Το θανατηφόρο παιγνίδι για το αύριο ξεκίνησε επίσημα με τον πόλεμο της Ουκρανίας. Στην αμέσως επόμενη διετία είναι πολλά τα μέτωπα που μπορεί να ανοίξουν. Από τον άνθρωπο και από την Φύση. Για την κληρονομιά του Διαφωτισμού και του Αϊνστάιν το πιο επικίνδυνο είναι αυτό των ΗΠΑ. Η δημοκρατία δεν κινδυνεύει ούτε στην Ρωσία, ούτε στην Κίνα – όπου δεν υπάρχει. Ζει και βασιλεύει, όμως, στις ΗΠΑ. Κι εκεί πλέον είναι ορατός ο κίνδυνος πως σύντομα θα καταρρεύσει—κάτω από την πίεση της αναλγησίας για τον φτωχό, της ιδεοληψίας για την φυλή, της άρνησης για την γνώση. Η αδιαλλαξία οδηγεί στον κοινωνία της Αμερικής σε νέο διχασμό και σε νέο εμφύλιο. Το πραγματικό θύμα θα είναι η δημοκρατία.  Και μαζί της όλοι εμείς.