Γιατί οφείλουμε να είμαστε συγκρατημένα απαισιόδοξοι

Η απαισιοδοξία δεν είναι δημοφιλής – οπότε η ανθρώπινη τάση συχνά τείνει προς την αισιοδοξία, ακόμη κι αν είναι …τραβηγμένη από τα μαλλιά.

Το 2002 ορισμένοι από τους αρθρογράφους του περίφημου Οικονομικού Ταχυδρόμου είχαμε επιχειρηματολογήσει με σαφήνεια πως με το ευρώ το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν θα λειτουργούσε πλέον ως καμπάνα κινδύνου, οπότε αν οι κυβερνήσεις δεν επιδείκνυαν δημοσιονομική πειθαρχία (όχι υποχρεωτικά στην τήρηση του 2% ως προς το πρωτογενές έλλειμμα) η χώρα σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αντιμετώπιζε αδυναμία πρόσβασης στις αγορές.

Η αντίδραση πολλών οικονομολόγων, άλλων τεχνοκρατών και ιδιαίτερα τραπεζιτών ήταν έντονη. Φυσικά αρνητική. Έως και ειρωνική.

Το 2006, ο τότε νεοεκλεγείς πρόεδρος του ΣΕΒ προειδοποιούσε ότι «είναι σαφές πως χάνουμε ολοένα έδαφος μέσα στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο οικονομικό σύστημα» οπότε «το μέλλον – το όχι μακρινό μέλλον—προδιαγράφει μία Ελλάδα οικονομικά περιθωριοποιημένη, πολιτικά αδύναμη, κοινωνικά άνιση». Τέσσερις πληγές είχαν επισημανθεί στην ομιλία εκείνη του Δ. Δασκαλόπουλου, που έκανε τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή να θυμώσει σοβαρά: η καταφυγή σε υποσχέσεις που δεν υλοποιούνταν, η μετατροπή του κοινωνικού διαλόγου σε πόλεμο χαρακωμάτων, η εμμονή επαγγελματικών ομάδων σε ιδιοτελή κεκτημένα, η συστηματική αποφυγή ανάληψης κοινής ευθύνης για το κοινό μας μέλλον.

Έκτοτε το δημοσιονομικό εκτροχιάστηκε, η κρίση ήρθε, υποσχέσεις δόθηκαν και ξεχάστηκαν και χρειάστηκε να φτάσουμε στην οπερέτα του 2015-2016, να χάσει η χώρα το ¼ του ΑΕΠ, σχεδόν να καταρρεύσει η κοινωνική συνοχή, για να συνέλθουμε και να αλλάξουμε πορεία το 2019.

Σήμερα, η χώρα περνά περίοδο αυταρέσκειας – δικαιολογημένα και βάσιμα. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη ξέφυγε από τις παγίδες—εκπληρώνει υποσχέσεις, συν-διαλέγεται αποτελεσματικά, τα χαρακώματα υπέρ των κεκτημένων έχουν υποβαθμιστεί, η ανάληψη ευθυνών ορατή και αποτελεσματική.

Το μέλλον, όμως, δεν προδιαγράφεται και τόσο αισιόδοξο. Το πρόβλημα δεν είναι, πάντως, δικό μας: στην ακόμη σε μεγάλο βαθμό αλληλεξαρτώμενη παγκόσμια οικονομία έχουν συγκεντρωθεί κατάμαυρα σύννεφα—γεωπολιτικά, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά—κι ας προσθέσουμε το ακραίο σοκ της τεχνολογικής προόδου.

Επειδή, η ελληνική αισιοδοξία έχει πρωταρχικά επικεντρωθεί στον οικονομικό τομέα —μολονότι η κυβέρνηση έχει πράγματι ευαισθητοποιηθεί και στον κοινωνικό τομέα – η αναφορά της στήλης είναι στο ουσιαστικό τρίλημμα που αντιμετωπίζουν οι υπουργοί οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες.

Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται ήδη στην αρχή του κύκλου του στασιμοπληθωρισμού. Η επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης είναι πλέον γενικευμένη. Ταυτόχρονα, ακριβώς επειδή εξακολουθούν να προβλήματα από πλευράς παραγωγής που αποτέλεσαν το κύριο λόγο για την εμφάνιση των πληθωριστικών πιέσεων, η πρόοδος στο μέτωπο των τιμών είναι οριακή και ευάλωτη – εύκολα αντιστρέφεται δηλαδή. Τέλος, η αύξηση των επιτοκίων έχει επηρεάσει τους…συνήθεις ύποπτους, δηλαδή τις μικρές και μεσαίες τράπεζες που είναι εκτεθειμένες στα ομόλογα και στην στεγαστικά δάνεια.

Το τρίλημμα, είναι λοιπόν, γνωστό: μπορεί η οικονομική πολιτική να ελέγξει τον πληθωρισμό, να διατηρήσει την ανάπτυξη και να αποφύγει μία χρηματοπιστωτική κρίση;

Είναι λίγοι οι οικονομολόγοι και ίσως ουδείς τραπεζίτης που θα μπορούσε να ισχυριστεί πως αυτό είναι εφικτό. Εξάλλου, με τον στασιμοπληθωρισμό να έχει ήδη γκρεμίσει τα τείχη, το ζητούμενο σήμερα είναι να αποφευχθεί η χρηματοπιστωτική κρίση. Παραλληλισμοί με την προηγούμενη εμπειρία της εποχής Paul Volcker, δεν ισχύουν. Ο Αμερικανός κεντρικός  τραπεζίτης τιθάσευσε τον πληθωρισμό με μία γερή ύφεση χωρίς να φοβάται για χρηματοπιστωτική κρίση. Η διαφορά με το τώρα είναι η κρίση του 2008/9, που αντιμετωπίστηκε με τα λεγόμενα helicopter money ακόμη και με τα αποκαλούμενα B-52 money.

Στην δεκαετία του 1980 δεν υπήρχε ένα τεράστιο ($1,5 τετράκις εκατομμύρια) ουσιαστικά ανεξέλεγκτο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως σήμερα. Δεν είχε επικρατήσει η λογική του too big to fail, που πρόσφατα επεκτάθηκε σχεδόν στο σύνολο του συστήματος και έχει θωρακίσει τον πιστωτικό τομέα έναντι κάθε ρίσκου. Δεν είχε επικεντρωθεί το επιχειρηματικό όραμα στα βραχυχρόνια κέρδη. Δεν υπήρχαν οι μεγάλες γεωπολιτικές αβεβαιότητες. Και κανένας δεν συζητούσε την προοπτική να αποτελεί η τεχνητή νοημοσύνη φόβητρο για το ανθρώπινο γένος.

Στην καλύτερη περίπτωση το ποτήρι είναι μισογεμάτο: 50% αισιοδοξία, 50% απαισιοδοξία. Η στήλη αυτή θεωρεί πως άλλο η συγκρατημένη αισιοδοξία και άλλο η συγκρατημένη απαισιοδοξία. Τουλάχιστον στον οικονομικό τομέα, η διαφορά είναι μεγάλη – όπως υπονοεί ο τίτλος της.

Διαβάστε επίσης

Ο εκσυγχρονισμός του 21ου αιώνα απαιτεί μεταρρυθμίσεις χωρίς προηγούμενο για την Ελλάδα