Από το Μόναχο του 1938 στο Μόναχο του 2022

Όταν ξέσπασε η κρίση του κορoνοϊού είχα υποστηρίξει, προκαλώντας την μήνη πολλών, πως δεν θα υπάρξει πλέον επιστροφή στην κανονικότητα που γνωρίζαμε.

Μαζί, δε, με άλλους είχα θέσει το ρητορικό ερώτημα: σε ποια κανονικότητα θέλουμε να γυρίσουμε – σ’ αυτήν που έφερε τον covid? Η πανδημία είναι μέρος της καθημερινότητας—είναι θέμα χρόνου πότε θα προκύψει η επόμενη θανατηφόρα μετάλλαξη.

Ο κορoνοϊός ήταν η φανερή αρχή, αίτιο και αφορμή ταυτόχρονα, των αλλαγών που από τότε προκύπτουν με ιλιγγιώδη για τα ανθρώπινα δεδομένα ταχύτητα. Το «Μελλοντικό Σοκ» (Future Shock) του Alvin Toffler δεν είναι πλέον «μελλοντικό» αλλά άμεσα απτό. Μπορεί να γράφτηκε το 1970 αλλά η παρατήρηση του για «μαζική αμηχανία» (mass  bewilderment) μπροστά στην επιταχυνόμενη τεχνολογική εξέλιξη, θα πρέπει να αποτελεί σύμβολο διορατικότητας και κατανόησης των ενδόμυχων προβλημάτων του κοινωνικού συνόλου.

Ο ψηφιακός διχασμός είναι μέρος της καθημερινότητας – θέμα χρόνου πότε θα συμβεί η κοινωνική έκρηξη.

Η απόφαση της Ρωσίας να σταματήσει την ροή φυσικού αερίου στην Ευρώπη, είναι ίσως μία από τις τελευταίες πράξεις του δράματος με το οποίο ξεκίνησε ο 21^ος αιώνας.

Στην πλειοψηφία τους εφημερίδες και περιοδικά, δημοσιογράφοι και αναλυτές επικεντρώνονται στις αναμφίβολα σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις: η ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί – μάλλον θα μετατραπεί σε ύφεση – η ανεργία θα αυξηθεί, η κλιματική αλλαγή (η ζέστη και το κρύο) θα είναι πιο αφόρητα από πριν.

Το πραγματικό διακύβευμα, όμως, είναι πολύ μεγαλύτερο.

Όπως και στους δύο παγκοσμίους Πολέμους, η Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων —με την ιστορία να επαναλαμβάνεται: η Eastpolitik απέδειξε τα στενά όρια που επέλεξαν να αγνοήσουν διαδοχικές Γερμανικές κυβερνήσεις. Για μία φορά ακόμη η Ευρώπη σέρνεται σε σύγκρουση με την ευθύνη να βαρύνει πρωταρχικά την Γερμανία—λέγε με Schroeder.

To 1940 η Ευρώπη των εθνικοτήτων δεν κατάφερε να σταθεί απέναντι στην Ναζιστική Γερμανία ούτε πολεμικά ούτε ψυχολογικά. Χρειάστηκε να βρεθεί ένας Winston Churchill που ύψωσε την σημαία κόντρα στην ενδοτική νοοτροπία του Μονάχου.

Σήμερα, η Αγγλία έχει Boris και είναι αμφίβολο αν στις τάξεις της υπάρχουν μικροί Churchill. Η υιοθέτηση μίας ανυποχώρητης στάσης απέναντι στο ωμό εκβιαστικό αναθεωρητισμό της Ρωσίας πέφτει στους αδύναμους ώμους της Ε.Ε. Και η πρόκληση της Ρωσίας είναι ταυτόχρονα απλή, μόνιμη, βαθύτατα επικίνδυνη: ψηθείτε στην ζέστη, παγώστε στο κρύο, πεινάστε, ζήστε την κοινωνική αναταραχή ή υποχωρήστε.

Η Ευρώπη καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην βολή της καθημερινότητάς της και την υπεράσπιση της αρχής της δημοκρατίας. Στην πραγματικότητα με το κλείσιμο της στρόφιγγας του φυσικού αερίου, η Ρωσία, ελέω Γερμανίας, σύρει την Ε.Ε. στο Μόναχο του 21^ου αιώνα.

Τρία κρίσιμα γεγονότα δείχνουν ότι ο κόσμος μας άλλαξε ανεπιστρεπτί. Με την ανθρώπινη δραστηριότητα να έχει καταλύσει τα σύνορα με την Φύση, οι πανδημίες θα είναι πλέον στην ημερησία διάταξη.

Με την τεχνολογία να προχωρά με άλματα (όπως έχω γράψει πριν από μερικές ημέρες, το quantum computing είναι πραγματικότητα) η κοινωνική συνοχή θα αποτελεί όνειρο θερινής νύχτας. Όποια, δε, και να είναι η απάντηση της Ευρώπης στην Ρωσία, το παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης έχει καταρρεύσει και δεν μπορεί να στηθεί ξανά διότι έχει κλονιστεί ο παράγων εμπιστοσύνη.

Βλέποντας τις εξελίξεις από το τέλος, διαπιστώνουμε ότι η Ρωσία επέλεξε την χρονική στιγμή με ακρίβεια. Αιχμάλωτη του καπιταλισμού καζίνο,  η φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία έχει εγκλωβιστεί στο κυνήγι του άμεσου κέρδους, έχει δεχτεί την τραγική υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους, έχει αποδεχτεί την τεράστια αύξηση των ανισοτήτων και είναι αδύναμη να μετριάσει τις αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις της περίπου ανεξέλεγκτης τεχνολογικής προόδου.

Η Ρωσία «χτύπησε» με την Δύση και την φιλελεύθερη δημοκρατία στο… κατώγι.

Το ερώτημα και διακύβευμα είναι αν οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας μπορούν να υπερισχύσουν της απώλειας της βολής των μαλθακών και βολεμένων ευρωπαίων; Το 1938 δεν υποχώρησαν. Για το 2022; Οψόμεθα.

Διαβάστε επίσης:

Το διακύβευμα των δέκα μηνών

Ευρωπαϊκή Ένωση: Ενδεχόμενη διακοπή του αερίου φέρει πλήγμα στο ΑΕΠ