Αυξάνονται τα σύννεφα που μαζεύονται πάνω από το έργο της διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου, δυσκολεύοντας οποιαδήποτε απόφαση για την κυπριακή πλευρά. Η έρευνα της  Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για πιθανά ποινικά αδικήματα σε σχέση με το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου – Κρήτης, σύμφωνα με κυπριακά μέσα,  καλύπτει εξ ολοκλήρου την περίοδο πριν από την πώληση του έργου από τη EuroAsia Interconnector στον ΑΔΜΗΕ, με πληροφορίες που φέρνουν στην επιφάνεια ένα θέμα που δημιουργεί πολιτικά προβλήματα στην Κύπρο.

 Σε μια συγκυρία, που η Κύπρος θα έπρεπε να λάβει αποφάσεις για τη χρηματοδότηση το έργου,νέες πτυχές προβλημάτων αναδεικνύονται που  κάνουν τους Κύπριους πολιτικούς ακόμη πιο επιφυλακτικούς για οποιαδήποτε θετική απόφαση. Στο πλαίσιο αυτό επιλέγουν να επισημαίνουν τις δεσμεύσεις που δεν υλοποιούνται, δηλαδή τις έρευνες βυθού που δεν γίνονται εδώ και μήνες, ή την έλλειψη βιωσιμότητας του έργου, θέλοντας να αναβάλουν κάθε εξέλιξη μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο.

1

Οι καταγγελίες που έγιναν στην Ευρωπαϊκή Εισαγελία αφορούν το ξεκίνημα του έργου, που έγινε από την κυπριακή εταιρεία Euroasia Interconnector.

 Από τις βασικότερες καταγγελίες που η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία αποφάσισε ότι υπάρχει εκ πρώτης όψεως υπόθεση , σύμφωνα με κυπριακά δημοσιεύματα, αφορά πολιτικά εκτεθειμένο πρόσωπο – αξιωματούχο και συγγενικά του πρόσωπα, για τα οποία κατατέθηκε επώνυμα ισχυρισμός ότι προώθησε εκ της θέσεώς του, έναντι προσωπικού οφέλους, την επένδυση της EuroAsia Interconnector, με τελικό στόχο την εξασφάλιση γενναίας χορηγίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο στόχος επιτεύχθηκε, με χορηγία 658 εκατ. ευρώ, η μεγαλύτερη που δόθηκε ποτέ για τέτοιο έργο από την Κομισιόν. Αυτή η πτυχή της έρευνας θα καλύψει και ισχυρισμούς για εμπλοκή και άλλων πολιτικά εκτεθειμένων προσώπων ή και κυβερνητικών στελεχών.
Υπό διερεύνηση έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και οι συνθήκες υπό τις οποίες η επενδυτική πρόταση ενός ιδιώτη, χωρίς επιβεβαιωμένη τεχνογνωσία και ικανή πρόσβαση σε εξωτερική χρηματοδότηση, για ένα εξαιρετικά δαπανηρό και απαιτητικό έργο εθνικής και πανευρωπαϊκής σημασίας (ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ – Κύπρου με το ευρωπαϊκό δίκτυο) εγκρίθηκε, υποστηρίχθηκε και χρηματοδοτήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία (μεταξύ άλλων με δάνειο 100 εκατ. ευρώ του κράτους από το Ταμείο Ανάκαμψης) και στη συνέχεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Εξετάζονται, μεταξύ άλλων, οι συνθήκες υπό τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Γενική Διεύθυνση Ενέργειας, λίγους μήνες μετά την απόφασή της να χρηματοδοτήσει την ηλεκτρική διασύνδεση που προωθούσε η EuroAsia με 658 εκατομμύρια, προέβη σε επανειλημμένα διαβήματα προς την κυπριακή Κυβέρνηση, μετά τις προεδρικές εκλογές του 2023, ώστε να αποσυρθεί από το έργο ο τότε ιδιοκτήτης της EuroAsia, λόγω αδυναμίας του να βρει πρόσβαση σε δανεισμό εκατομμυρίων ευρώ, αλλά και της έλλειψης τεχνογνωσίας εκ μέρους της εταιρείας του. Κάτι που τελικά έγινε, με την «επιστράτευση» του ΑΔΜΗΕ, ο οποίος αγόρασε το έργο από την EuroAsia για περίπου 48 εκατ. ευρώ.
Υπό διερεύνηση έχει τεθεί και καταγγελία ότι στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που συμμετείχε στη διαχείριση-έγκριση των αιτήσεων της EuroAsia για το έργο της διασύνδεσης, διαπιστώθηκε αργότερα ότι εργοδοτήθηκε από την εν λόγω εταιρεία.

Πώς ξεκίνησε το σχέδιο για τη Διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου και ο ρόλος του Νάσου Κτωρίδη

Νάσος Κτωρίδης

Ο Νάσος Κτωρίδης, γόνος μίας από τις πιο γνωστές οικογένειες της Κύπρου, υπήρξε ο άνθρωπος που συνέλαβε και προώθησε την ιδέα της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, γνωστής ως EuroAsia Interconnector. Με εμπειρία από τη διαχείριση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα Δυτικά Βαλκάνια, αντιλήφθηκε εγκαίρως ότι η ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου δεν μπορούσε να συνεχιστεί.

Για εκείνον, η ένταξη της χώρας στο ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο μέσω Ελλάδας δεν ήταν απλώς τεχνικό βήμα, αλλά στρατηγική επιλογή με γεωπολιτική σημασία. Και επιδίωξε η Ε.Ε. να στηρίξει χρηματοδοτικά ένα τόσο κρίσιμο εγχείρημα.

Μετά από 12 χρόνια σχεδιασμού, το φιλόδοξο project στις 14 Οκτωβρίου 2022, μπήκε σε φάση υλοποίησης. Τότε σε μια επίσημη τελετή στο Προεδρικό Μέγαρο της Λευκωσίας, παρουσία του τότε Προέδρου Νίκου Αναστασιάδη, της Ευρωπαίας Επιτρόπου Ενέργειας Κάντρι Σίμπσον και του Έλληνα υπουργού Κώστα Σκρέκα, ανακοινώθηκε η έναρξη κατασκευής του έργου.

Το σχέδιο προέβλεπε την πόντιση καλωδίου συνεχούς ρεύματος συνολικού μήκους 1.208 χλμ., με τα 898 χλμ. να καλύπτουν τη γραμμή Κύπρου – Ελλάδας, καθώς και την κατασκευή σταθμών μετατροπής στην Κύπρο και την Κρήτη. Η δυναμικότητα σε πλήρη ανάπτυξη θα έφτανε τα 2 GW στα 500 kV.

 Οι πρώτες ρωγμές

Το εορταστικό κλίμα, ωστόσο, δεν κράτησε πολύ. Λίγους μήνες αργότερα η EuroAsia Interconnector, που είχε αναλάβει την προώθηση και τις μελέτες του έργου, βρέθηκε αντιμέτωπη με σοβαρά χρηματοδοτικά εμπόδια. Η κρίση κορυφώθηκε το 2023, όταν καθυστέρησαν οι πληρωμές προς τον βασικό υπεργολάβο, τη γαλλική Nexans, με την οποία είχε υπογραφεί σύμβαση 1,43 δισ. ευρώ.

Καθοριστικό χτύπημα ήρθε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB), που απέρριψε αίτημα δανείου 600 εκατ. ευρώ, παρότι η Κομισιόν στήριζε ανοιχτά το έργο. Η Τράπεζα θεώρησε ότι το επιχειρηματικό μοντέλο της EuroAsia ήταν επισφαλές και ότι η εταιρεία δεν διέθετε το αναγκαίο κύρος και εμπειρία για να αναλάβει την υλοποίηση και λειτουργία του.

Το καλοκαίρι του 2023 η κατάσταση έγινε οριακή: οι προθεσμίες «έτρεχαν» και η EuroAsia αδυνατούσε να καλύψει ακόμη και την προκαταβολή των 50 εκατ. ευρώ προς τη Nexans τον Σεπτέμβριο. Μέσα σε αυτό το σκηνικό αδιεξόδου εμφανίστηκε ο ΑΔΜΗΕ. Ο ελληνικός διαχειριστής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, παρότι στο παρελθόν είχε συγκρουστεί με την EuroAsia για το καλώδιο Κρήτης – Αττικής, προσφέρθηκε να αναλάβει το έργο.

Με τη σύμφωνη γνώμη της Κομισιόν, των κυβερνήσεων Ελλάδας και Κύπρου και των δύο ρυθμιστικών αρχών (ΡΑΑΕΥ και ΡΑΕΚ), τον Οκτώβριο 2023 το έργο πέρασε στα χέρια του ΑΔΜΗΕ. Το νέο όνομα του project: Great Sea Interconnector.

Η αλλαγή αναδόχου αποτέλεσε ουσιαστικά τη «δεύτερη ζωή» του έργου, διασφαλίζοντας τη συνέχιση της κοινοτικής χρηματοδότησης και τη διατήρησή του στα στρατηγικά σχέδια της Ε.Ε.

Η νέα στρατηγική

Ο ΑΔΜΗΕ, έχοντας αποδείξει τις δυνατότητές του με δύσκολες υποθαλάσσιες διασυνδέσεις στο Αιγαίο και τη μεγάλη διασύνδεση της Κρήτης, εισήλθε στο έργο με τεχνογνωσία και αξιοπιστία, αποκτώντας το έναντι 45 εκ. ευρώ.

Ωστόσο, η κυπριακή κυβέρνηση ζήτησε νέα μελέτη κόστους – οφέλους (CBA), ώστε να αποφασίσει αν θα συμμετάσχει με 100 εκατ. ευρώ στο μετοχικό σχήμα. Ο πρόεδρος και CEO του ΑΔΜΗΕ, Μανούσος Μανουσάκης, παρουσίασε τα αποτελέσματα στη Λευκωσία, τόσο στην κυβέρνηση όσο και σε επιχειρηματικούς φορείς. Παρά τα θετικά συμπεράσματα της μελέτης, στην Κύπρο έχει διαμορφωθεί κλίμα αμφισβήτησης. Επιχειρηματικοί και κοινωνικοί φορείς εκφράζουν φόβους ότι το προτεινόμενο μοντέλο υλοποίησης θα επιβαρύνει τον καταναλωτή με υψηλότερες τιμές.

Η κριτική επικεντρώνεται στη διασυνοριακή κατανομή κόστους (CBCA), που προβλέπει επιβάρυνση 63% για τους Κύπριους καταναλωτές και 37% για τους Έλληνες. Για πολλούς όμως γνώστες της αγοράς ενέργειας στην Κύπρο, το πραγματικό πρόβλημα, ήταν το ισχυρό λόμπι των παραγωγών ενέργειας στην Κύπρο που σήμερα επωφελείται από τις υψηλές τιμές ενέργειας και δεν θα ήθελε να χάσει μια αγορά μηχανή κερδών, στην ενεδεχόμενη ολοκλήρωση της Διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου.