Αρχαίοι και σύγχρονοι πολιτισμοί στο Μουσείο Ακρόπολης –Μια τριλογία με μνήμες λεηλασίας, εξορίας και μετανάστευσης

Μια τριλογία. Που ξεκινά από το Μουσείο Ακρόπολης, συνεχίζεται στον εξωτερικό χώρο του για να καταλήξει πάνω στον ιερό βράχο στο παλιό Μουσείο Ακρόπολης, που επαναλειτουργεί από το 2026 ως ένας σημαντικός  πόλος πολιτισμού, ο οποίος επανέρχεται στον πολιτιστικό χάρτη. Και ένας στόχος. Η ανάδειξη διαχρονικών θεμάτων πολιτιστικής κληρονομιάς, απώλειας και αποκατάστασης, επιβίωσης και δημιουργίας πολιτισμού. Με άλλα λόγια μια ένωση και ένας γόνιμος διάλογος των κλασικών  πολιτισμών, με τους σύγχρονους μέσα από το πολυδιάστατο έργο του διεθνώς αναγνωρισμένου καλλιτέχνη Μάικλ Ράκοβιτς, το οποίο βρίσκεται στο επίκεντρο  όλου αυτού του εγχειρήματος.

Ελληνικές αρχαιότητες και αντικείμενα αρχαίων πολιτισμών από τις περιοχές της νοτιοανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής  συνομιλούν με το έργο του σ΄αυτήν την τριλογία, που με τίτλο «Μάικλ Ράκοβιτς και Αρχαίοι Πολιτισμοί» ξεκινά από τις 13 Μαΐου από το Μουσείο Ακρόπολης. Και όπως έλεγε σήμερα ο ίδιος ο αμερικανο-ιρακινός καλλιτέχνης  στο Μουσείο Ακρόπολης  «Το γεγονός ότι μπορώ να εκθέσω το έργο μου εδώ με αφήνει άφωνο, καθώς δεν συνδέεται μόνο με το παρελθόν αλλά ανοίγει παράθυρα σε ένα μέλλον όπου αντικείμενα και άνθρωποι μπορούν να επανενωθούν».

 Συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού, του Μουσείου Ακρόπολης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών με τον οργανισμό ΝΕΟΝ αποτελεί εξάλλου, αυτή η ενδιαφέρουσα παρουσίαση με έργα εννοιολογικά, συγκινητικά, πολιτικά και επίκαιρα, που υπενθυμίζουν οδυνηρά και επαναλαμβανόμενα  γεγονότα της ιστορίας (πολέμους, λεηλασίες, κλοπές, αποικιοκρατία, μετανάστευση) ενώ  παράλληλα φέρνει στο προσκήνιο τη μοίρα των εμπόλεμων περιοχών αλλά και τα μάταια ταξίδια διωγμένων ανθρώπων μαζί και την κλοπή πολιτιστικών αγαθών.

Η συνεργασία με τον ΝΕΟΝ

«Ο θαυμαστός πολιτισμός, των Ασσυρίων, από τους παλαιότερους της λεκάνης της Μεσογείου συνδυάζεται και συνδιαλέγεται με τις ελληνικές αρχαιότητες σε αγαστή και δημιουργική σύμπνοια με τις σύγχρονες δημιουργίες του Μάικλ Ράκοβιτς ο οποίος εμπνέεται από τον πολιτισμό του βιβλικού βασιλείου της αρχαίας Ασσυρίας, που μας κληροδότησε αριστουργηματικά έργα τέχνης της Μεσοποταμίας», όπως ανέφερε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στην παρουσίαση των τριών εκθέσεων. Υπενθυμίζοντας ότι κάποια από αυτά αντιμετώπισαν δήωση και την καταστροφή,  καθώς πολλές  ακέραιες αρχαιότητες  ή θραύσματα εκλάπησαν και απομακρύνθηκαν βίαια από τους τόπους που τα δημιούργησαν.

«Πέραν όλων των άλλων μηνυμάτων αυτή η τριλογία παραπέμπει ευθέως στην καταστροφή και τη βίαιη υφαρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα», πρόσθεσε όμως η υπουργός. «Πολιτική μας προτεραιότητα αποτελεί η όσμωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με τη σύγχρονη δημιουργία, όσο και η ενίσχυση της εξωστρέφειας του ελληνικού πολιτισμού».

«Αυτή η συνεργασία σηματοδοτεί τη μακροχρόνια δέσμευσή μας στην σύγχρονη τέχνη και την πολιτιστική κληρονομιά», επισήμανε εξάλλου ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ιδρυτής του ΝΕΟΝ. «Το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στην εξερεύνηση και υποστήριξη νέων μεθόδων κοινωνικής συμμετοχής και πιστεύω ότι το έργο του Μάικλ Ρόκοβιτς σε σχέση με τους αρχαίους πολιτισμούς θα ενισχύσει την σταθερή μας προσπάθεια ώστε η τέχνη να είναι πολύπλευρα προσβάσιμη σε ένα ευρύτερο, τοπικό και διεθνές κοινό και οι ιδέες της επιδραστικές».

Το μπαχάρι της Ανατολής

Στο πρώτο μέρος της τριλογίας, μία συνεργασία  του Μουσείου Ακρόπολης και του ΝΕΟΝ, τα σύγχρονα έργα του Μάικλ Ράκοβιτς συνεκτίθενται με αρχαιότητες που προέρχονται από την Μέση Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, δάνεια από το Ινστιτούτο Αρχαίων Πολιτισμών του Πανεπιστημίου του Σικάγο, από τη Συλλογή Κυπριακών Αρχαιοτήτων Θ. Ζιντίλη -σήμερα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα-  συνυφαίνοντας ιστορίες που μας μιλούν για το παρελθόν και το παρόν και ξεδιπλώνοντας την ιστορία της αποικιοκρατίας και της αρπαγής λεηλατημένων μουσείων.

Ο καλλιτέχνης αναφέρεται σε ένα συνεχιζόμενο και ανοικτό πολιτιστικό τραύμα που συμβαίνει, σε όλο τον κόσμο, καθώς αντικείμενα, που αποτελούν την πολιτιστική μνήμη ενός λαού και συνθέτουν το πνεύμα μιας χώρας γίνονται αντικείμενα κλοπής, συναλλαγής, καταστροφής και εξαφάνισης.  Ακόμη και ο τίτλος της έκθεσης «Allspice» (μπαχάρι) αναφέρεται κυριολεκτικά, στις χειρόγραφες συνταγές της μητέρας του Ράκοβιτς  παραπέμποντας  στις αλληλεπιδράσεις των πολιτισμών αλλά και στις μνήμες της εξορίας και της μετανάστευσης. Το έργο αποτελεί νέα ανάθεση στον καλλιτέχνη από τον ΝΕΟΝ.

«Ανατρέχοντας στις ιρακινές συνταγές της μητέρας μου, ένα από τα πιο διαδεδομένα υλικά είναι το μπαχάρι», όπως λέει και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. «Αυτό το άγουρο, αποξηραμένο μούρο, αλεσμένο σε σκόνη έχει γεύση που θυμίζει πολλά πράγματα ταυτόχρονα: Κανέλα, γαρύφαλλο, μοσχοκάρυδο, νότες από καρδάμωμο. Αποτελεί ένα από τα βασικά υλικά και κυρίαρχες γεύσεις στο ιρακινό μπαχαρικό μείγμα baharat και, όταν δεν είναι διαθέσιμα τα υπόλοιπα μπαχαρικά λειτουργεί ως υποκατάστατο, διατηρώντας την γευστική ταυτότητα της συνταγής.  Αλλά και η λέξη substitute –υποκατάστατο- με προέλευση από το λατινικό substituere με παράγωγό του το statua, ή άγαλμα  είναι έννοια κεντρική στην εργασία μου ως γλύπτης, τις τελευταίες δύο δεκαετίες δημιουργώντας γλυπτά, που αποτελούν «υποκατάστατα» άλλων,  που έχουν εξαφανιστεί ή καταστραφεί».

 Η δικαιοσύνη της αποκατάστασης

«Για τις αρχαιότητες θα πρέπει κανείς να κάνει τον βασικό διαχωρισμό: Είναι πρόσφυγες ή αιχμάλωτοι; Αν εκπατρίστηκαν από τον τόπο τους για λόγους σωτηρίας, θα μπορούσε να τις θεωρήσει κάποιος ως πρόσφυγες, που σε οποιαδήποτε στιγμή, που οι συνθήκες θα το επέτρεπαν θα μπορούσαν και να επιστρέψουν στις κοιτίδες τους», όπως σημειώνει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης και συνεπιμελητής της έκθεσης με την διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη.

«Αν όμως, εκπατρίστηκαν βιαίως από κλοπή, αρπαγή, συναλλαγή, δωροδοκία,για λόγους παράνομης ιδιοκτησίας, πλουτισμού κλπ., τότε οι αιχμάλωτες αρχαιότητες θα πρέπει να αποδοθούν εκεί που ανήκουν», επισημαίνει ο κ. Σταμπολίδης  « Έως ότου υπάρξει αποκαταστατική Δικαιοσύνη, τα έργα του Ράκοβιτς είτε αυτά, που είναι ολόκληρα είτε αποτελούνται από τμήματα διαμελισμένων αγαλμάτων, αρχιτεκτονικών συνόλων ή από «επανεμφανίσεις», παραμένουν ουσιαστικά σκιές και φαντάσματα με ένα άρωμα μνήμης και «ανθρωπιάς», που λειτουργούν και ως υπόμνηση της απώλειας χιλιάδων αντικειμένων, που κινούνται μεταφερόμενα από έκθεση σε έκθεση κι από χώρα σε χώρα, ευαισθητοποιώντας συνειδήσεις έως την επιδιωκόμενη αποκατάσταση της Δικαιοσύνης».

«Η έκθεση «Allspice» είναι κάτι περισσότερο από μια έκθεση σύγχρονης τέχνης σε διάλογο με την αρχαιότητα», προσθέτει όμως η κυρία Κουντούρη. «Πρόκειται για την επισφαλή κατάστασή μας στο παρόν και τη γλώσσα της επιβίωσης. Ενώνοντας τις δυνάμεις τους, δημιουργός και θεατής, διασφαλίζουν ότι οι πόλεμοι παραμένουν  στη μνήμη και αναγνωρίζουν τα διαγενεακά τραύματα, τις απώλειες και τις απουσίες. Πίσω από τους τοίχους του Μουσείου Ακρόπολης, αυτή η αφήγηση γίνεται τόσο μια πράξη ίασης όσο και μια πράξη αντίστασης».

Το λεξικό μιας χαμένης γλώσσας

Η δεύτερη νέα ανάθεση με τίτλο «A Baghdadi Amba Dictionary» συνδέεται με την παρουσίαση του Λεξικού της Ασσυριακής του Σικάγο (CAD) και με την ευθραυστότητα της γλώσσας και των πολιτισμών. Το Λεξικό αποτελεί την εγκυκλοπαιδική μελέτη μιας γλώσσας που δεν ομιλείται εδώ και 2.000 χρόνια και συντάχθηκε από μελετητές του Ινστιτούτου Μελέτης των Αρχαίων Πολιτισμών του Πανεπιστημίου του Σικάγο, προσφέροντας ένα παράθυρο σε έναν από τους πρώιμους αστικούς πολιτισμούς. Το τελικό αποτέλεσμα είναι 21 τόμοι, που περιλαμβάνουν μία πλήρη καταγραφή της Ακκαδικής, της αρχαιότερης γνωστής Σημιτικής γλώσσας, γραμμένης με τη σφηνοειδή γραφή.

Εδώ ο Ράκοβιτς  διατηρεί και μεταφέρει μια διάλεκτο της διασποράς, που έμαθε από την Ιρακινο-Εβραία μητέρα του δημιουργώντας  χειροποίητα βάζα με Άμπα-amba – (ένα τουρσί με βάση το μάνγκο που κατέχει σημαντική θέση στην κουζίνα του Ιράκ). Στο εξωτερικό τους έχει γράψει στο γυαλί ένα γλωσσάριο όρων και εκφράσεων που του έμαθε μέσα στα χρόνια η μητέρα τουYvonne. Αυτά τα βάζα θα προσφερθούν στη λήξη της έκθεσης, η οποία θα παρουσιαστεί στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου Ακρόπολης από τον Οκτώβριο του 2025 ως τον Δεκέμβριο του 2026.

Με το έργο του ο  καλλιτέχνης υπενθυμίζει  την εύθραυστη κατάσταση πολύτιμων κειμηλίων, που αντηχεί την επισφάλεια της μνήμης αυτών που ζουν στο πλαίσιο της διασποράς. Ο μελετητής της καταγραφής μιας ξεχασμένης γλώσσας και αργότερα ο συντηρητής που αναλαμβάνει την αποκατάσταση ενός ταλαιπωρημένου βιβλίου αντιμετωπίζει παρόμοια διλήμματα με τον εκπατρισμένο, ο οποίος καλείται να συνταυτίσει την κληρονομιά και την κουλτούρα του με αυτές της νέας του πατρίδας. Τι συνεχίζει να κρατά από αυτές; Τι εγκαταλείπει; Πώς διατηρείται και προστατεύεται κάτι που ξεθωριάζει; Πώς κρατάει κανείς ενωμένη μια κατακερματισμένη ταυτότητα;

Ιστορίες διασποράς στο Παλαιό Μουσείο Ακρόπολης

Στην τρίτη ανάθεση του ΝΕΟΝ εξάλλου, ο Ράκοβιτς δημιουργεί ένα είδος κολάζ μεταξύ πολιτισμών, «συνδέοντας» το σώμα της ασσυριακής θεότητας lamassu με μία γενειοφόρο ανδρική κεφαλή από την Κύπρο. Ο καλλιτέχνης προτείνει μία πιθανή σύνδεση δύο θραυσμάτων, όπως συμβαίνει συχνά στα spolia, μια αρχαία τεχνική κατά την οποία πέτρες, από παλιά κτήρια, χρησιμοποιούνταν εκ νέου για λειτουργικούς ή διακοσμητικούς σκοπούς.

Η έκθεση θα εγκαινιαστεί τον Μάιο του 2026 στο Παλαιό Μουσείο Ακρόπολης και αποτελεί συνεργασία της  Εφορείας Αρχαιοτήτων της Πόλης των Αθηνών και του ΝΕΟΝ. Η ιδέα περιστρέφεται γύρω από τις ιστορίες διασποράς και το πώς αντικείμενα από διαφορετικά ιστορικά, γεωγραφικά και αρχαιολογικά συμφραζόμενα διαμορφώνουν αφηγήσεις, που δεν προέρχονται μόνο από γεωγραφικές οντότητες, αλλά και από ιστορικές. Η αρχαία πλίνθος -το τούβλο-,ως δομικό υλικό οικοδόμησης, ιστοριών και αναμνήσεων και ο πηλός από το οποίο κατασκευάζεται, βρίσκονται στο επίκεντρο της νέας ανάθεσης.

 Info

  Μουσείο Ακρόπολης

 ΄Εκθεση: «Allspice» – Μάικλ Ράκοβιτς και Αρχαίοι Πολιτισμοί

 Διάρκεια: 13 Μαΐου – 31 Οκτωβρίου

Διαβάστε επίσης

Βόρεια Μακεδονία: Το αλβανικό κόμμα «Συμμαχία για τους Αλβανούς» αποχώρησε από τον κυβερνητικό συνασπισμό

Λούβρο: Το χαλάζι απειλεί έργα τέχνης καθώς εισέρχεται από την οροφή

Μια Μις Ιανουάριος για ρεκόρ –Τολμηρό έργο της Μαρλίν Ντιμά, το ακριβότερο γυναίκας σε δημοπρασία