Τα δώρα του αυτοκράτορα – Ένα διαμαντένιο αυγό Φαμπερζέ σε δημοπρασία

Όταν μια αυτοκρατορική παραγγελία έφθανε στο εργαστήρι του Φαμπερζέ ήταν σαν να σήμαινε συναγερμός. Για τον ίδιο, τα αυτοκρατορικά πασχαλινά αυγά ειδικώς, ήταν μία εξαιρετική ανάθεση αλλά και ο ετήσιος πονοκέφαλος. Δεν έπρεπε απλώς να τα κατασκευάσουν αλλά πρωτίστως να τα σχεδιάσουν. Και η πηγή έμπνευσης θα έπρεπε να αναζητηθεί σε ό,τι πιο ευχάριστο, πολυτελές και απροσδόκητο ταυτόχρονα ώστε να εντυπωσιάσουν με την ομορφιά και τον πλούτο τους, τους αποδέκτες: Την σύζυγο του αυτοκράτορα και την μητέρα του. Κι όσο για το κόστος του, ο αυτοκράτορας δεν γνώριζε, τι θα πληρώσει ως την στιγμή της παραλαβής του, την Μεγάλη Εβδομάδα.

Στολισμένο με περισσότερα από 4.000 διαμάντια και με την «έκπληξη» στο εσωτερικό του, ένα καλάθι με ανεμώνες που προανήγγειλαν την άνοιξη στο πέρασμα από τον ρωσικό χειμώνα αυτό το «Χειμερινό αυγό», όπως έχει ονομασθεί, που δώρισε ο αυτοκράτορας Νικόλαος Β΄ στη μητέρα του, την χήρα αυτοκράτειρα Μαρία Φεοντόροβνα, την ημέρα του Πάσχα του 1913 βγαίνει τώρα, στις 2 Δεκεμβρίου σε δημοπρασία στον οίκο Christie’s στο Λονδίνο. Είναι ένα από τα 50 που κατασκευάσθηκαν συνολικά, από τα οποία σώζονται τα 43, και ένα από τα λίγα που κυκλοφορούν ακόμη ιδιωτικά, καθώς τα περισσότερα βρίσκονται σε μουσεία –μεταξύ των οποίων το Ερμιτάζ βεβαίως- ενώ καλλιτεχνικά ξεχωρίζει σαφώς από όλα τα άλλα. Όσο για την εκτίμηση, όπως δηλώνεται «κατόπιν αιτήματος».

Οικογενειακή παράδοση

Το αυγό, συνολικού ύψους με την βάση 14,2 εκατοστών ενώ η «έκπληξη» έχει ύψος 8,2 εκατοστά ακουμπά σε κάτι που μοιάζει με θραύσμα πάγου, σχεδόν άμορφο, σαν να έχει μόλις βγει από τον παγωμένο ποταμό Νέβα αλλά με κάποιο τρόπο το αγκαλιάζει απαλά και με ασφάλεια. Μικρά ασημένια ρυάκια κυλούν κάτω από αυτόν τον παγωμένο σταλαγμίτη, σαν να βρίσκεται σε εξέλιξη μία τήξη του πάγου.

Κάτω από τα παγωμένα σχήματα που καλύπτουν το διαφανές κέλυφος, είναι ορατή μια υπόνοια κάτι λευκού. Κι όταν το αυγό ανοίγει σαν μενταγιόν, αποκαλύπτει το μυστικό του: Το κρεμαστό καλάθι γεμάτο με ανεμώνες, τα πρώτα λουλούδια του δάσους που ανθίζουν όταν υποχωρούν τα χιόνια και η επιβεβαίωση, ότι η μακριά, κρύα νύχτα του ρωσικού χειμώνα έχει τελειώσει και η άνοιξη είναι κοντά.

Το δώρο ενός αυγού Φαμπερζέ ήταν μια οικογενειακή παράδοση των Ρομανόφ, που εγκαινιάστηκε από τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο Γ΄, ο οποίος δώριζε ένα κάθε χρόνο από το 1885 και μετά, στη σύζυγό του την Μαρία Φεοντόροβνα. Ο Νικόλαος συνέχισε το έθιμο και μετά την άνοδό του στο θρόνο, το 1894 το επέκτεινε προσφέροντας από ένα αυγό στην δική του σύζυγο αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα αλλά και στη χήρα μητέρα του.

Μία αγχωτική επιχείρηση

Αυτή η επιθυμία του αυτοκράτορα Νικόλαου για δύο αυγά διπλασίασε φυσικά την πίεση στον Καρλ Φαμπερζέ και τις ομάδες των κοσμηματοπωλών του, οι οποίοι καλούνταν να σκεφτούν μια σειρά από πρωτότυπες ιδέες, που να είναι οπωσδήποτε διαφορετικές μεταξύ τους αλλά και από κάθε αυγό που είχε προηγηθεί. Ο βασιλικός πελάτης δεν τους έδωσε ποτέ κάποια ιδέα, ούτε και γνώριζε οτιδήποτε για το σχέδιο των αυγών, καθώς και η δική του επιθυμία ήταν η έκπληξη.

Η πίεση έτσι στον Φαμπερζέ ήταν τεράστια. Τι θα γινόταν αν τα δώρα δεν τελείωναν εγκαίρως; Τι θα γινόταν αν στον αυτοκράτορα δεν άρεσε αυτό που είδε; «Οι μέρες πριν από την παράδοση ήταν αγχωτικές», όπως είχε γράψει ο Φραντς Μπίρμπαουμ, επικεφαλής σχεδιαστής του Φαμπερζέ. «Όλοι ανησυχούσαν ότι κάτι μπορεί να συμβεί σε αυτά τα αντικείμενα την τελευταία στιγμή».

Ειδικά το «Χειμερινό Αυγό» του 1913 πρέπει ήταν μια ιδιαίτερα αγχωτική επιχείρηση, καθώς είναι εξαιρετικά λεπτεπίλεπτο. Το σχέδιο είναι έργο μιας νεαρής γυναίκας, ονόματι Άλμα Πιλ, η οποία δεν είχε εκπαίδευση αργυροχοΐας αλλά ήταν μία καλή καλλιτέχνιδα και καταγόταν από οικογένεια κοσμηματοπώλων από τη Φινλανδία. Αρκετοί από τους συγγενείς της άλλωστε εργάζονταν στον Φαμπερζέ στην Αγία Πετρούπολη και τη Μόσχα.

Η ταλαντούχα σχεδιάστρια

Η δουλειά της Πιλ ήταν να ζωγραφίζει ακουαρέλες σε φυσικό μέγεθος και με απόλυτη ακρίβεια αποτυπώνοντας τις δημιουργίες του Φαμπερζέ. Γιατί αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο κατέγραφε η εταιρεία την ακριβή εμφάνιση των αντικειμένων για το αρχείο της. Στον ελεύθερο χρόνο της όμως, η Άλμα σχεδίαζε τα δικά της σχέδια, ώσπου μέρος αυτής της εικαστικής εργασίας έγινε αντιληπτό από τον θείο της, έναν τεχνίτη, τον Άλμπερτ Χόλμστρεμ. Εκείνος ήταν, που συνειδητοποιώντας, ότι το ταλέντο της σπαταλιόταν ως αντιγραφέα, την πήρε στο δικό του εργαστήριο. Έτσι μερικά από τα σχέδια κοσμημάτων της τέθηκαν σε παραγωγή και πωλήθηκαν ως κομμάτια Φαμπερζέ. Και λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο Χόλμστρεμ κατασκεύασε το «Χειμερινό Αυγό», δούλευε με το σχέδιο της ανιψιάς του.

Το αυγό που προέκυψε αποτελεί από πολλές απόψεις μια εκπληκτική απόκλιση από την παράδοση. Τα περισσότερα από τα αυτοκρατορικά αυγά αντλούν έμπνευση από την ιστορία της τέχνης, έτσι δημιουργήθηκαν αυγά ροκοκό και νεοκλασικά, αυγά μπαρόκ και αυγά στο στυλ της παλιάς μοσχοβίτικης παράδοσης. Μερικά από αυτά εξάλλου, είναι διακοσμημένα με μικροσκοπικά πορτρέτα των αυτοκρατόρων ή μελών της βασιλικής οικογένειας.

Επιπλέον οι «εκπλήξεις» στο εσωτερικό τους ήταν συχνά, χωριστά αντικείμενα τέχνης. Όπως ένα μικροσκοπικό αντίγραφο του Χάλκινου Ιππέα (το ιππικό άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου που συμβολίζει την αυτοκρατορική πρωτεύουσα), εξαιρετικά ζωγραφισμένα τοπία που απεικονίζουν βασιλικά παλάτια, ένα χρυσό γλυπτό με κοσμήματα του αγαπημένου βασιλικού γιοτ.

Με έμπνευση από την φύση

Η μοναδικότητα του «Χειμερινού Αυγού» έγκειται στο γεγονός, ότι εμπνέεται από την απλότητα της φύσης. Κάθε Ρώσος γνωρίζει τα όμορφα αφηρημένα σχήματα που μπορεί να σχηματίσει ο παγετός σε ένα παγωμένο παράθυρο και είναι πιθανόν η Πιλ να συνέλαβε την ιδέα για το αυγό ενώ καθόταν στον πάγκο της στο εργαστήριο του Φαμπερζέ ένα ήσυχο, κρύο πρωινό. Αλλά ο φυσιοκρατικός σχεδιασμός δεν είναι το μόνο εξαιρετικό χαρακτηριστικό αυτού του αυγού.

Είναι και επιλογή των υλικών, παρ΄ότι η ορεία κρύσταλλος, από την οποία είναι κατασκευασμένο το μεγαλύτερο μέρος του, το κέλυφος και η βάση, δεν είναι ιδιαίτερα πολυτελής. Εδώ όμως αυτός ο διαφανής χαλαζίας μπορεί να μιμηθεί τόσο το σκληρό γυαλί όσο και τον οδοντωτό πάγο.

Μοτίβα νιφάδας χιονιού από πλατίνα και διαμάντια κοσμούν το εξωτερικό του αυγού: Το νερό που στάζει από το λιώσιμο του πάγου στην απόκρημνη βάση είναι φτιαγμένο από πλατίνα ενώ το λαμπερό εφέ ολόκληρου του συνόλου προέρχεται από την προσεκτική τοποθέτηση χιλιάδων, μικροσκοπικών διαμαντιών.

Εντυπωσιακές στο εσωτερικό και οι λεπτοσκαλισμένες ανεμώνες από λευκό χαλαζία. Μερικές από αυτές είναι πλήρως ανθισμένες, άλλες μισόκλειστες. Τα ανοιχτόχρωμα πέταλά τους είναι από λευκό χαλαζία ενώ στο κέντρο καθεμιάς υπάρχει ένας γρανάτης τοποθετημένος μέσα σε έναν χρυσό στήμονα. Τα φύλλα τους εξάλλου, με τους χρυσούς μίσχους είναι σκαλισμένα από ανοιχτό πράσινο νεφρίτη.

Η αρχή του τέλους

Η χήρα αυτοκράτειρα πρέπει να έμεινε έκπληκτη και ενθουσιασμένη με το πασχαλινό της δώρο. Αλλά είχε στην κατοχή της το αυγό για λιγότερο από τέσσερα χρόνια. Η πλειονότητα των αυτοκρατορικών αυγών μεταφέρθηκε για φύλαξη στο Οπλοστάσιο του Κρεμλίνου στη Μόσχα από την προσωρινή κυβέρνηση που ανέλαβε την εξουσία όταν ο Νικόλαος Β’ παραιτήθηκε τον Φεβρουάριο του 1917. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, το «Χειμερινό Αυγό» περιήλθε στα χέρια των νέων κομμουνιστών ηγεμόνων της Ρωσίας, φωτογραφίες μάλιστα, που τραβήχτηκαν τη δεκαετία του 1920 δείχνουν μια ομάδα Μπολσεβίκων να στέκονται πίσω από ένα τραπέζι γεμάτο με κοσμήματα και πολύτιμους λίθους. Σε ορισμένες από τις φωτογραφίες εντοπίζεται η παρουσία και του «Χειμερινού Αυγού» ενώ ας σημειωθεί, όλα αυτά τα πολύτιμα αντικείμενα ήταν προ πώληση.

Το «Χειμερινό Αυγό» ήταν ανάμεσα σε πολλά αντικείμενα έτσι, που το νεαρό σοβιετικό καθεστώς πούλησε στη Δύση παρά το γεγονός, ότι θεωρείτο θανάσιμος εχθρός της. Το «Χειμερινό Αυγό» βρήκε κι αυτό τον δρόμο του σε έναν άγγλο συλλέκτη, ο οποίος το έσωσε από τις καταστροφές του ταραγμένου 20ού αιώνα. Στα επόμενα χρόνια όμως, άλλαξε χέρια αρκετές φορές και στη συνέχεια βγήκε σε δημοπρασία στον οίκο Christie’s στη Γενεύη το 1994 και ξανά στη Νέα Υόρκη το 2002 — και στις δύο περιπτώσεις κάνοντας παγκόσμιο ρεκόρ για αντικείμενο του Φαμπερζέ.

 

Διαβάστε επίσης 

Λίνα Μενδώνη: Το Ωδείο της Πάτρας ξανά στο επίκεντρο της ζωής της πόλης

Αρχαίοι Αιγύπτιοι και όπιο: Πιθανότατα το κατανάλωναν για ψυχαγωγικούς σκοπούς

Η πρωτοπορία της τέχνης του 20ού αιώνα σε δημοπρασία – Η μοντερνιστική συλλογή ενός συλλέκτη – διπλωμάτη