Ο «τραγικός» κ. Μαξ Χολέιν: Θυσιάζοντας τέχνη για να σώσει το Met (Metropolitan Museum of New York)

Δεν πρόκειται για ιδιοφυές οικονομικό πλάνο. Πώς σκέφτεται ο διευθυντής του Met (Metropolitan Museum of New York) Μαξ Χολέιν να καλύψει την τρύπα των 150 εκατ. δολαρίων στα έσοδά του; Θυσιάζοντας τον Πικάσο και άλλα έργα με εγγυημένα υψηλές αποδόσεις στο διεθνές χρηματιστήριο της Τέχνης.

Το οικονομικό έτος 2019/2020, το Metropolitan Museum of Art ή Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, σημείωσε έσοδα από εισιτήρια της τάξεως των 37.5 εκατομμυρίων δολαρίων χοντρικά (σύμφωνα με το Statista ερευνητικό κέντρο).

Το 2018/2019 κέρδισε περίπου 55,06 εκατ. δολάρια από επισκέψεις φιλότεχνων και τουριστών από όλο τον κόσμο. Αντιθέτως, οι χορηγίες κορυφώθηκαν στα 114,1 εκατομμύρια δολάρια το 2019/2020.

Το Μουσείο πλέον αντιμετωπίζει έλλειμμα 150 εκατομμυρίων δολαρίων εξαιτίας της πανδημίας. Πώς θα συντηρήσει την εμβληματική συλλογή του; Οι βασικοί επιμελητές του έχουν ήδη ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με μεγάλους οίκους δημοπρασιών. Ποια έργα ανεκτίμητης αξίας θα αποφασίσουν να θυσιάσουν από την εμβληματική συλλογή τους; Μόνο αποχαιρετώντας τα πάντως θα μπορέσει να προχωρήσει στη συντήρηση της περίφημης συλλογής με το κατάλληλο προσωπικό.

Θα γίνουμε ναρκομανείς

Το Met στηρίζεται σε ταμείο 3,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Όταν συντάκτες των New York Times ψιθύρισαν στα ψιλά γράμματα ότι το μουσείο απλώς περιεργάζεται την πιθανότητα να πουλήσει έργα τέχνης για να καλύψει τρύπες στα έσοδά του, η είδηση ακούστηκε σαν κρότος. Οι θυμωμένες αντιδράσεις της αμερικανικής πλουτοκρατίας δεν κράτησαν τα προσχήματα. «Έτσι λειτουργούν οι ναρκομανείς» δήλωσε ο προηγούμενος διευθυντής Τόμας Κάμπελ (Thomas Campbell).

Παραμένει διαχρονικά συνήθης πρακτική τα μουσεία στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού και όχι μόνο, να πουλούν μουσειακά έργα τέχνης. Πρόκειται για «αποδέσμευση», «απομάκρυνση» ή «μεταφορά» τους σύμφωνα με την επίσημη ορολογία (deaccessioning). Συνήθως πρόκειται για έργα υποδεέστερης αξίας ή αντίγραφα των πρωτοτύπων (πχ μεταξοτυπίες).

Με τη μέθοδο της αποδέσμευσης, το Met συγκεντρώνει ετησίως πόρους της τάξεως των 45 ή 25 εκατομμυρίων δολαρίων. Με μέσο όρο τα 13 εκατομμύρια δολάρια.

Οι θεσμικές διευκολύνσεις

Υπάρχει όμως μία ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στη γνώριμη πρακτική της αποδέσμευσης και σε ό,τι συμβαίνει τώρα. Σύμφωνα με την Ένωση των Διευθυντών Μουσείων στις ΗΠΑ (Association of Art Museum Directors -AAMD), οι πωλήσεις επιτρέπονταν μόνο όταν αποτελούσαν μέρος μίας ευρύτερης ανταλλαγής. Δηλαδή, μόνον όταν με τα χρήματα που λάμβανε το εκάστοτε μουσείο, σκόπευε να εμπλουτίσει τη συλλογή του με νέα έργα. Επουδενί για να τα βάλει στον κουμπαρά και να καλύψει τρύπες.

Αυτή ήταν η γραμμή της Ένωσης μέχρι σήμερα. Το συγκεκριμένο επαγγελματικό όργανο που εποπτεύει τις βέλτιστες πρακτικές των μελών του προέβλεπε μάλιστα κυρώσεις για όποια παραβίασή του κανόνα της αποδέσμευσης. Αυτό όμως αλλάζει τώρα. Η πανδημία ξετίναξε τον κόσμο, δεν μπορεί να μην εκσυγχρονίσει και τις μεθόδους με τις οποίες λειτουργούν οι δεινόσαυροι της τέχνης. Την περασμένη άνοιξη λοιπόν η Ένωση ανακοίνωσε τη χαλάρωση των κανόνων σχετικά με το πώς θα επενδυθούν τα έσοδα από κάθε πώληση. Δηλαδή, δεν θα επιβάλει κυρώσεις εάν τα χρήματα επενδυθούν σε διοικητικές ανάγκες. Το παράθυρο θα παραμείνει ανοιχτό ως τον Απρίλιο του 2022. Αλλά όπως λέει και το ρητό, ουδέν μονιμότερον του προσωρινού.

Ο (πικραμένος;) Τόμας Κάμπελ, νυν διευθυντής στο Μουσείων Καλών Τεχνών στο Σαν Φραντσίσκο (the Fine Arts Museums of San Francisco), εξήγησε με νηφαλιότητα ότι «πιστεύω ότι πρόκειται για γλιστερό δρόμο. Υπάρχει κίνδυνος η αποδέσμευση για κάλυψη λειτουργικών εξόδων να μετατραπεί σε συνήθη πρακτική, ειδικά όταν το κάνουν ηγετικά μουσεία όπως το Met. Θα γίνει μια μορφή εξάρτησης».

Δημόσια εξομολόγηση

«Πρέπει να κρατήσουμε όλες μας τις επιλογές ανοιχτές. Κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί η πανδημία. Μοιάζει άστοχο να μην την υπολογίζουμε αφού ακόμη βρισκόμαστε σε αυτή τη θολή κατάσταση», δήλωσε ο Μαξ Χολέιν σε πρόσφατη συνέντευξή του.

Ο ίδιος αποδείχθηκε αρκετά διαφανής ώστε να εκθέσει το σκεπτικό του στη συγκλονιστική ανάρτηση 2000 λέξεων στο επίσημο σάιτ του Μητροπολιτικού μουσείου.

Σύμφωνα με τη δημόσια αυτή εξομολόγηση, το 70% από τα 300 εκατομμύρια δολάρια ετήσιου εισοδήματος αντιστοιχεί σε μισθούς και επιδόματα.

Σημείωσε ότι το Met έχασε 150 εκατομμύρια δολάρια μέσα στο 2021 και ενδέχεται οι απώλειες να διογκωθούν τις επόμενες χρονιές εξαιτίας της κοιλιάς στον τουρισμό.

Σύμφωνα με την ίδια ανάρτηση, η διεύθυνση προέβη σε όλες τις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις: Κατάργηση διακριτών δαπανών, πάγωμα προσλήψεων, δραστική συρρίκνωση εκθεσιακού προγράμματος, μείωση προσωπικού από 2000 σε 1600 άτομα.

Επιπλέον, 25 εκατομμύρια δολάρια από το ταμείο επιχορηγήσεων κάλυψε μόνο τα λειτουργικά έξοδα. Το ΔΣ προβλέπει περαιτέρω 25 εκατομμύρια για νέο ταμείο ανάκαμψης.

Τη στιγμή που αιμορραγούν τα χρηματικά αποθέματα, οι αποθήκες του Met ξεχειλίζουν με 1,5 εκατομμύρια αντικείμενα τέχνης αμύθητης αξίας.

Εξάλλου, ο κύριος Χολέιν δεν αντιμετωπίζει μόνος του αυτό το «όνειδος». Το Brooklyn Museum (Μουσείο του Μπρούκλιν) εκμεταλλεύτηκε αμελλητί την αλλαγή στο καθεστώς και συγκέντρωσε 31 εκατομμύρια δολάρια σε δημοπρασίες στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη. Αποδεσμεύοντας για παράδειγμα πορτρέτο της Καμίγ Κορό (Camille Corot) σε δημοπρασία στον οίκο Christie’s έλαβε 125 εκατομμύρια δολάρια.

Το Μουσείο της Βαλτιμόρης θα αποδεσμεύσει έργα των Μπράις Μάρντεν (Brice Marden), Κλάιφορντ Στιλ (Clyfford Still) και Άντι Γουόρχολ.

Τι θα αποφασίσουν οι μεγάλοι και τρανοί

Μπορεί κανείς να φανταστεί πόσα έσοδα θα έχει λαμβάνειν το Met από το έργο του Πικάσο. Φημολογείται ότι προέρχεται από την κυβιστική του περίοδο και ότι πρόκειται για γλυπτό.

Ο Μαξ Χολέιν βέβαια δεν έχει ξεχάσει ότι με την αποδέσμευση έργων τέχνης θα πρέπει να τηρήσει και μία ακόμη δέσμευσή του: Ότι ανάμεσα στους θησαυρούς της συλλογής του Met θα αφήσει χώρο για τις ευάλωτες ομάδες, θα αποκαταστήσει τη θέση των γυναικών και των έγχρωμων καλλιτεχνών.

Σε διάφορες συνεντεύξεις τους εδώ και καιρό, οι συνεργάτες του Μαξ Χολέιν δεν έχουν πάψει να το φωνάζουν: «Υπάρχει ανάγκη να γίνει αυτό», εξήγησε ο διευθυντής του τμήματος μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης Ίαν Αλτεβίρ (Ian Alteveer) όσον αφορά τη χαλάρωση των κανόνων της αποδέσμευσης. «Έχουμε μπροστά μας ένα τεράστιο έλλειμμα στα έσοδα. Χρόνια προσπαθούμε να πάρουμε πιο δυναμική χρηματοδότηση για τη συντήρηση, που παραμένει μία από τις κύριες προτεραιότητες στην οργάνωση της συλλογής».

Βέβαια αφού συνεδριάσουν οι επιμελητές του Μαξ Χολέιν σε συνεργασία με τους ανθρώπους των μεγάλων οίκων δημοπρασιών, πρέπει να πάρουν το πράσινο φως από το ΔΣ και από το Καταπίστευμα ή Ίδρυμα που στηρίζει το Met (trust). Οι τελευταίοι πρόκειται να συνεδριάσουν τον ερχόμενο Μάρτιο αφού αναθεωρήσουν την πολιτική συντήρησης της συλλογής του Met.

Μέχρι να μιλήσει το χρήμα, δεν θα κουνηθεί καρφίτσα από το μουσείο. Ίδωμεν.