Ντίνος Μαρτίνος: Ο Ανδρέας Κάλβος κερδίζει τη χρηματοδότησή του

Η έκδοση των Έργων του Ανδρέα Κάλβου πλησιάζει στην ολοκλήρωσή της. Πρόκειται για προσφορά του σημαντικού ευεργέτη, που ακούει στο όνομα Ντίνος Μαρτίνος. Το μεγαλειώδες και βαρύτιμο φιλολογικό, ιστορικό και εθνικό έργο πραγματοποιείται λόγω της ευαισθησίας και γενναιοδωρίας του.

Μόλις εκδόθηκε ο Γ’ τόμος, τα Ποικίλα. Το Μάιο θα κυκλοφορήσει ο τέταρτος και τελευταίος τόμος με τα (αδημοσίευτα) Ποιητικά. Όλοι από τις εκδόσεις του Μουσείου Μπενάκη. Και έτσι θα κλείσει επιτέλους ο κύκλος των καλβικών απάντων, που από το 1992 (τα 200 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή), παρέμενε εντυπωσιακά ατελής. Περιλάμβανε μόνο τις είκοσι Ωδές του με εισαγωγή του Κωνσταντίνου Τσάτσου.

Όχι μόνο δεν περιορίζεται σε αυτές αλλά απλώνεται σε ποικίλες και πολυεπίπεδες γλωσσικές περιπέτειες. Οι τέσσερις τόμοι που θα κυκλοφορήσουν καλύπτουν όλο το φάσμα της εκφραστικής και της λογιοσύνης του.

Επιπλέον, φαίνεται πως επιχειρείται και μία διάθεση αναθεώρησης της παραδοσιακής κριτικής στο έργο του. Όχι με πνεύμα ανοήτως επαναστατικό απέναντι στις έως τώρα παραδοχές. Αλλά με τρόπο συστηματικό, μεθοδικό, αποκαλυπτικό.

Το παράδειγμα προέρχεται από τον καινούργιο, τρίτο τόμο: Τα Ποικίλα περιλαμβάνουν διάφορες μελέτες και κείμενα από την πρώτη και τη δεύτερη διαμονή του Κάλβου στο Λονδίνο. Επίσης «ασκήσεις» που ολοκλήρωσε στην Κέρκυρα και το περιβάλλον της Ιονίου Ακαδημίας.

Ενδεικτικά: Τη σύνταξη ιταλικής γραμματικής ( και ανθολόγιο ιταλικής ποίησης στο πλαίσιο των Italian Lessons), τη σύνταξη γραμματικής και λεξιλογίου της νέας ελληνικής (στο πλαίσιο της Harmonical Grammar). Μεταφράσεις εκκλησιαστικών κειμένων της Αγγλικανικής εκκλησίας (Βιβλίον των δημοσίων προσευχών, Περί δογμάτων, διοικήσεως και ιερουργιών της Αγγλικής εκκλησίας, Ποία η κατά τους αρχαίους κυριαρχία του Πάπα). Τη μετάφραση του Περί του διαφορικού λογισμού.

Τι καινούργιο αποκαλύπτεται με αυτή την πυκνή συγκέντρωση των έργων του; Ένα παράδειγμα: Μέχρι σήμερα ο Ανδρέας Κάλβος κατατασσόταν στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης ως αρχαϊστής. Η κραταιά αντίληψη του δημοτικισμού θεωρούσε ότι «τα σύνορα [της ποίησής του] προς τη ζωντανή γλώσσα είναι σχεδόν κλειστά».

Ωστόσο, όπως φανερώνει ο καινούργιος τόμος, ο Ανδρέας Κάλβος συνέγραψε το 1819 τη Γραμματική
της νέας ελληνικής γλώσσας. Ανάμεσα στα γλωσσικά δεδομένα που εμπεριέχει ως δόκιμα συμπεριλαμβάνει λέξεις όπως η αλεπού (γεν. πληθ. των αλεπούδων), τη γενική πληθυντικού ολωνών της αντωνυμίας όλος, τη παθητική μετοχή του φέρω (φέρνω), φερμένος.

«Δεδομένα, δηλαδή, που θα έκαναν και έναν ήπιο καθαρευουσιάνο του 19ου ή και του 20ού αιώνα να εξεγείρεται», σημειώνουν οι επιμελητές στον πρόλογο.

Η Γραμματική της νέας ελληνικής γλώσσας του Κάλβου ήρθε στο φως με την έρευνα του Σωφρόνιου Σωφρονίου (1960) και σε πληρέστερη εκδοχή από τον κορυφαίο φιλόλογο Γ.Π. Σαββίδη (1993).

Η τρίτη αυτή παρουσίασή της στο πλαίσιο της συνολικής εργογραφίας του Κάλβου διερωτάται ακόμη πιο πειστικά, σφαιρικά και διαφωτιστικά αν ορθώς αποδίδεται στον Κάλβο «μανία αρχαϊστική».

Η εθνική σημασία της προσφοράς Μαρτίνου

Η δημοσίευση του συνόλου των καλβικών συγγραμμάτων ξεκίνησε το 2014 με την ξεχωριστή έκδοση της Αλληλογραφίας του (δίτομο έργο). Ακολούθησε το πρώτο μέρος του πρώτου τόμου των Έργων με τα Ποιητικά (2017): τα δημοσιευμένα ιταλικά και ελληνικά. Ο δεύτερος τόμος κάλυπτε τα Πεζά κείμενα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα (κριτικά, κυρίως ιταλικά, γαλλικά και ελληνικά). Ο τρίτος τόμος τα Ποικίλα, ο τέταρτος προσεχώς, τα αδημοσίευτα Ποιητικά.

Όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο περίφημος καθηγητής και ποιητής Νάσος Βαγενάς το σύνολο έργο θα καλύψει 2000 σελίδες μεγάλου σχήματος (τα Άπαντα του 1992 έφταναν τις 236…).

Το εγχείρημα αποτέλεσε πρωτοβουλία του ιστορικού (και εν προκειμένω συντονιστή επιμελητή) Δημήτρη Αρβανιτάκη. Γεννήθηκε υπό τη σκέπη του αείμνηστου διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη και ακαδημαϊκού Άγγελου Δεληβορριά.

Οι δεσμοί της οικογένειας του Ντίνου Μαρτίνου με το ίδρυμα παραμένουν διαχρονικά ισχυροί. Μέχρι σήμερα που μέλη της τρίτης γενιάς συμβάλλουν στην ομάδα των Contemporaries (σύγχρονη συλλογή, κοινωφελές έργο).

Το ευαγές, εθνικό έργο της ευρύτερης οικογένειας (ξεκινώντας από τον Θανάση Μαρτίνο) κορυφώνεται με την δημοσίευση των Έργων. Η σημασία τους δεν περιορίζεται στη φετινή χρονιά και την επέτειο από τα διακόσια χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.

Ούτε μόνο στο εύρος τους, που πρώτη φορά στην Ιστορία σταχυολογούν ολόκληρο το συγγραφικό έργο του επτανήσιου ποιητή. Και το παραδίδουν πλήρες στο ελληνικό και διεθνές κοινό.

Η έκδοση πρέπει να ιδωθεί και ως απάνθισμα των σημαντικότερων ονομάτων της ελληνικής διανόησης. Φέρνει στο φως μία καινούργια φιλολογική προσέγγιση που πυκνώνει με την υπογραφή δεκατριών συνολικά σπουδαίων μελετητών. Η αναθεωρητική ματιά πάνω στον Ανδρέα Κάλβο υποννοεί και την ανανέωση της αντίληψης γύρω από την ελληνική φιλολογία.

Για να αναφερθεί κανείς στους διασημότερους: Ο ομότιμος καθηγητής Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Νάσος Βαγενάς αλλά και ο ενεντηκοντούτης σήμερα Μάριο Βίττι. Ο τελευταίος εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα με ριζοσπαστικές μελέτες γύρω από τη γενιά του τριάντα και μία σημαντική, κριτική Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (πρώτη έκδοση 1978).

Ο εμπλουτισμός της ελληνόφωνης από την ιταλική του ποιηση είχε παρουσιαστεί από τον Βίττι στο έργο A Kalvos e i suoi scritti in italiano το 1960.

«Θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία». Ο Ντίνος Μαρτίνος ένας άλλος διεθνής δημιουργός albeit σε άλλο τομέα, το γνωρίζει καλά.

Πληροφορίες

ΈΡΓΑ
Τόμος Γ, Ποικίλα
Εκδ. Μουσείο Μπενάκη 2020
σελίδες 784
Τιμή 30.00