Δέσποινα Σουγιούλ: Τα χρώματα είναι εμπειρίες για τα παιδιά

Το Κόκκινο (εκδόσεις Πατάκη), το νέο παιδικό βιβλίο από τη Δέσποινα Μπογδάνη Σουγιούλ αρμόζει με την εποχή. Ένα χρώμα που παραπέμπει σε πλούτο συναισθημάτων. Ένας καμβάς με βάθος πεδίου για φαντασία, σκέψη, υποσυνείδητες ψυχολογικές διασυνδέσεις.

Το παιδικό βιβλίο στην Ελλάδα γράφεται πολλές φορές με μία ροπή προς τον βερμπαλισμό. Με ένα ύφος που συχνά κλίνει προς το γλυκανάλατο. Όμως, αντιθέτως, για να προσεγγίσει κανείς την ουσία πρέπει να πετύχει τη σύμφυση συμπύκνωσης και απλότητας, αφαίρεσης και ρεαλιστικής ακρίβειας. Σαν ποίημα περισσότερο παρά σαν πεζογράφημα.

Η Δέσποινα Σουγιούλ (όπως θα καταγράφεται στο εξής η εγγονή του περίφημου μουσικού Μιχάλη Σουγιούλ) το αντιλαμβάνεται αυτό. Όχι μόνο ως δασκάλα μουσικής σε χιλιάδες παιδιά από το 1992 ως το 2025 στο δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών. Αλλά κυρίως επειδή κατέχει μία σπάνια ικανότητα να συλλαμβάνει τις λεπτές χορδές της ανθρώπινης ψυχής.

Για πρώτη χρονιά η Δέσποινα Σουγιούλ δεν εργάζεται στο σχολείο αλλά αφοσιώνεται στη συγγραφή. Έτσι βρέθηκε χρόνος για λίγη κουβέντα πάνω σε αυτό το τόσο δύσκολο αλλά φαινομενικά εύκολο λογοτεχνικό είδος, το παιδικό βιβλίο.

Η προφανής πρώτη ερώτηση για τη Δέσποινα Σουγιούλ αφορούσε την επιλογή του χρώματος.

Το κόκκινο χρώμα είναι το χρώμα που αγαπώ πιο πολύ. Είναι το χρώμα της καλής τύχης. Δε φτάνει αυτό; Είναι τόσο απλή η απάντησή μου αλλά και τόσο αληθινή. Ο καθένας μας χρειάζεται τύχη και μάλιστα καλή τύχη αφού αν γυρίσει να δει γύρω του θα δει δυστυχία, πολέμους, φτώχεια και ανέχεια, παιδιά που υποφέρουν από πολέμους ή χάνονται στον ψηφιακό κόσμο ζώντας τις ζωές των άλλων χωρίς να έχουν την ευκαιρία να ζήσουν τη δική τους ζωή. Και σε ρωτάω θεωρείς ότι δεν την χρειαζόμαστε την καλή τύχη;

-Μπορεί κανείς να εκφραστεί μέσα από το χρώμα; Ειδικά οι μικροί, αλλά ορισμένες φορές και οι ενήλικες;

Φυσικά. Μπορείς με τα χρώματα να συνομιλήσεις με τον εαυτό σου και να επικοινωνήσεις με τους άλλους. Ως εκπαιδευτικός τόσα χρόνια έχω δεχτεί πολλές ερωτήσεις για θέματα που αφορούν την εκπαιδευτική πράξη, τη στάση των παιδιών μέσα και έξω από την τάξη, τη διαχείριση των συναισθημάτων των παιδιών και τόσα άλλα.

Μια μητέρα λοιπόν μαθήτριας με ρώτησε: Μα καλά, υποννοείτε ότι το παιδί μου μπορεί να μιλήσει με τα χρώματα;

Αυτή η ερώτηση με έκανε να αναλογιστώ: Άραγε για ένα παιδί τα χρώματα συνιστούν απλώς οπτικά ερεθίσματα ή μήπως συμβολίζουν κάτι βαθύτερο;

Τα χρώματα λοιπόν δεν αποτελούν μόνο ένα οπτικό ερέθισμα. Είναι σύμβολα, συναισθήματα. Είναι εμπειρίες για τα παιδιά, που μαθαίνουν και εκφράζονται μέσα από τις αισθήσεις τους, τη φαντασία τους και το παιχνίδι.

Τα χρώματα συνθέτουν καθεαυτά έναν κώδικα έκφρασης και επικοινωνίας για τα παιδιά που μέσα του κλείνει όλον τον εσωτερικό τους κόσμο.

Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής τους, τα παιδιά δείχνουν προτίμηση σε συγκεκριμένα χρώματα —και αυτή η προτίμηση δεν προκύπτει τυχαία. Αυτή η διαδικασία μπορεί να αποκαλύψει στους γονείς τους, για παράδειγμα, τους φόβους τους, τις ανάγκες τους, τη διάθεσή τους και την ταυτότητά τους ως οντότητες.

Τα παιδιά δεν εκφράζουν πάντα αυτό που νιώθουν με λέξεις. Όμως, πολλές φορές, “μιλούν” μέσα από τις ζωγραφιές τους, τα παιχνίδια τους και… τα χρώματα που επιλέγουν.

Τα χρώματα δεν είναι απλώς κάτι που βλέπουμε. Είναι κάτι που αισθανόμαστε. Κάθε χρώμα μπορεί να συνδεθεί με συναισθήματα, εμπειρίες και ψυχικές καταστάσεις — και αυτό είναι κάτι που, ως γονείς και παιδαγωγοί, μπορούμε να αξιοποιήσουμε για να καταλάβουμε καλύτερα τα παιδιά μας.

Για όλους αυτούς τους λόγους τα χρώματα είναι πολύ σημαντικό στοιχείο στη ζωή ενός παιδιού.

Το Κόκκινο ως ιστορία

-Το Κόκκινο όμως αναπτύσσεται καταρχήν ως ιστορία. Απεικονίζει μια καθημερινότητα που ζωγραφίζεται από το κόκκινο χρώμα. Εφορμά από κάτι πολύ απλό και συγκεκριμένο, όπως τα κόκκινα κεραμίδια ενός σπιτιού. Εκεί συναντά κανείς έναν γάτο να νιαουρίζει. Ύστερα πετάει σε πιο αφηρημένες έννοιες και σε σύμβολα. Ο θυμός, για παράδειγμα, διαχέει το κόκκινό του χρώμα στο πρόσωπο μικρών και μεγάλων. Μπορεί κανείς ως γονιός ή εκπαιδευτικός να χρησιμοποιήσει τα χρώματα στην καθημερινότητα για να εξηγήσει τέτοιες έννοιες;

Τα χρώματα συχνά μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλεία ενίσχυσης της ψυχικής ευεξίας του παιδιού: Στην τάξη μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία διακόσμησης. Να χρησιμοποιηθούν για παράδειγμα χρώματα που προάγουν τη συγκέντρωση (όπως το πράσινο και μπλε) ή τη δημιουργικότητα (με το πορτοκαλί και κίτρινο).

Στο δωμάτιο του παιδιού μπορούν να οργανωθούν χρωματικές γωνιές (μία για ηρεμία και μία για παιχνίδι επί παραδείγματι).

Στο παιχνίδι υπάρχουν κάρτες χρωμάτων και συναισθημάτων (“πώς αισθάνεσαι κοιτάζοντας αυτό το χρώμα;”).

Στη συναισθηματική αγωγή μπορεί ο ειδικός να εκμαιεύσει από τα παιδιά περιγραφή συναισθημάτων μέσα από χρωματικές συνθέσεις.

Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει καλό ή κακό χρώμα. Οι ερμηνείες αυτές δεν αποτελούν διαγνώσεις. Πρόκειται για ενδείξεις που μας βοηθούν να ανοίξουμε διάλογο με κάθε παιδί.

Και ως αυτοβιογραφία

– Στο Κόκκινο κυρία Σουγιούλ αναφέρεστε στη ζεστασιά και στην τρυφερότητα. Στον τρόπο γραφής προσπαθεί να δημιουργήσει γέφυρες με το περιβάλλον και τους ανθρώπους που το φορούν, τους ανθρώπους που το νοσταλγούν μέσα από στιγμές στη ζωή τους όπως η φέτα του καρπουζιού που βάφει τα χείλια μας ή το κόκκινο φιλί της μαμάς. Το Κόκκινο λοιπόν λειτουργεί και αυτοβιογραφικά σε σχέση με μνήμες και αναφορές στη δική σας παιδική ηλικία;

Ναι ξεκάθαρα συμβαίνει κάτι τέτοιο. Πραγματικά μικρή θυμάμαι τον εαυτό μου να αναρωτιέται για ένα ζευγάρι κόκκινα παπούτσια ή ένα κατακόκκινο παλτό που περίμενα σε κάποια γενέθλια ή θυμάμαι τη μαμά μου λίγο πριν φύγει που μου έδινε ένα κατακόκκινο φιλί ή θυμάμαι πόσες φορές κοίταξα ψηλά στον ουρανό για να παρατηρήσω το κατακόκκινο δειλινό μέχρι το απόλυτο σκοτάδι οπότε ναι, βέβαια λειτουργεί ως ένα μοίρασμα δικό μου με πολλά άλλα παιδιά που μπορεί να βρίσκονται στην ίδια θέση.

-Στο βιβλίο αυτό υπάρχει και μια εξαιρετική εικονογράφηση η οποία εξυπηρετεί την ανάγκη του κειμένου να αναδείξει αυτό το εσωτερικό κομμάτι ανθρώπου, την ανάγκη για σύνδεση.

Την Έφη Κοκκινάκη δεν την γνώριζα. Όταν πήρε το κείμενο όμως και άρχισε να μου στέλενει τα πρώτα στοιχεία από την εικονογράφησή της πίστεψα πραγματικά ότι αυτό ήταν που χρειαζόμουν για ένα κείμενο φτιαγμένο με παιδικότητα, τρυφερότητα και αγάπη. Η εικονογράφηση αποτυπώνει το κλίμα αυτό.

Χρώματα και μουσική

-Στα χέρια σας κυρία Σουγιούλ φάνηκαν πολλές φορές τα χρώματά σας να είναι οι μουσικές και τα τραγούδια που φτιάχνετε για παιδιά κυρίως. Θα αναφερθείτε σε αυτή τη σχέση και στο πώς αποτυπώνεται στη δική σας καθημερινότητα;

Για μένα οι μουσικές και τα τραγούδια, οι νότες και τα μουσικά σύμβολα απελευθερώνουν μια τεράστια ποικιλία χρωμάτων μέσα μου και δημιουργούν μια γλώσσα δεύτερη, μα το ίδιο ισχυρή όπως και η μητρική.

Και είναι σχέση που αποτυπώνεται στην τάξη, σχέση που με ακολουθεί στην καθημερινότητα, σχέση που με κάνει να εκφράζομαι ευτυχώς και να επικοινωνώ με τους άλλους.

-Και ποιο χρώμα θα διαλέξετε στη συνέχεια;

Ακόμα δεν έχω χορτάσει το Κόκκινο και δεν έχω ταξιδέψει με αυτό το χρώμα όσο θέλω, όσο μπορώ, όσο αισθάνομαι την ανάγκη. Ναι θέλω να πειραματιστώ και με άλλα χρώματα και μάλιστα να τα ανακατέψω όπως ακριβώς γράφω μέσα στο βιβλίο μου: Από όλα τα χρώματα το κόκκινο είναι το χρώμα που αγαπώ πιο πολύ. Αλλά πολλές φορές μου αρέσει να το ανακατεύω και με άλλα χρώματα. Να, προχτές το ανακάτεψα με κίτρινο και παρατήρησα να εμφανίζεται το πορτοκαλί.

Λέτε το επόμενο χρώμα να είναι το πορτοκαλί;

Πληροφορίες

Δέσποινα Μπογδάνη Σουγιούλ

Κόκκινο

Εκδόσεις Πατάκη

2025