Γιώργος Κουμεντάκης
Όσοι έχουν επιτύχει όλους τους στόχους τους, προφανώς τους έθεσαν πολύ χαμηλά, υποστήριζε ο Κάραγιαν. Παρατήρηση που δεν ισχύει για τον Γιώργο Κουμεντάκη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που παρουσιάζει εκ νέου τις Αντιστίξεις: Το δεύτερο διαδικτυακό φεστιβάλ που εμπνεύστηκε ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής αποδεικνύει ότι οι σπουδαίοι καλλιτέχνες οφείλουν να αποδεικνύονται και ικανοί, οργανωτικοί ηγέτες αν επιθυμούν διάρκεια στην καριέρα τους.
Ας σημειωθεί ότι τη χρονιά που εκπνέει η ΕΛΣ ολοκλήρωσε ογδόντα χρόνια ζωής. Σπουδαίες παραγωγές προγραμματίζονταν για τον εορτασμό της μεγάλης επετείου, αρχής γενομένης με τη Νυχτερίδα του Γιόχαν Στράους του νεότερου -έργο με το οποίο ξεκίνησε την πορεία της η Σκηνή το 1940 ως κομμάτι ακόμη του Εθνικού Θεάτρου.
Η υγειονομική κρίση ανέκοψε την ούτως ή άλλως ενισχυμένη δράση και αναβαθμισμένη αισθητική της Λυρικής που ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια τόσο με τη μεταφορά της στο Κέντρο Πολιτισμού και την κρίσιμη στήριξη από το κοινωφελές Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος όσο και από την ευρυμάθεια του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή Γιώργου Κουμεντάκη. Διεθνώς αναγνωρισμένος, το 2015 αναλαμβάνει υπεύθυνος της Εναλλακτικής σκηνής της ενώ αναλαμβάνει τη συνολική διεύθυνση της ΕΛΣ το 2017, τη στιγμή της μεταφοράς της στις νέες εγκαταστάσεις.
Η σκέψη για την οργάνωση διαδικτυακού φεστιβάλ αποτέλεσε την πιο άρτια λύση ώστε να μη χαθεί το νήμα που ενώνει τους μεστούς μουσικούς του Οργανισμού με την ευρεία βάση των θαυμαστών τους ανάμεσα στο ελληνικό κοινό.
Στη μουσική υπάρχει αντίστιξη όταν ακούγονται δύο φωνές να τραγουδούν ταυτόχρονα δύο μελωδίες εξίσου σημαντικές. Ή σύμφωνα με τους διοργανωτές, «ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται με αρμονικό τρόπο πολλές μελωδίες – η ταυτόχρονη συνήχηση πολλών διαφορετικών μελωδιών. Ως όρος, και μάλιστα στον πληθυντικό, χρησιμοποιείται ευρύτερα για να περιγράψει την εναλλαγή διαφορετικών θεμάτων με αποτέλεσμα μια αρμονική σύνθεση».
Ο Γιώργος Κουμεντάκης εμπνέεται ίσως από τη μετανεωτερική συνθήκη η οποία επικρατεί στο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα όπου οι τέχνες καλούνται να συνεργαστούν δημιουργώντας μέσα από τον συγκερασμό ή την αντίστιξη των εκφραστικών τους μέσων νέο καλλιτεχνικό ιδίωμα, σπινθήρα και νόημα.
Στην περίπτωση του Φεστιβάλ της Λυρικής, πρόκειται για την τέχνη της μουσικής (συγκεκριμένα, της λόγιας ελληνικής) και της αρχιτεκτονικής που έρχονται να φωτίσουν ή μια την άλλη μέσα από το συγκριτικό παράδειγμά τους αναδεικνύοντας με περισσότερη διαύγεια τις διάφορες πτυχές τους.
Ουκ ολίγοι μουσικοί έχουν υπογραμμίσει τις συγγένειες μεταξύ των δύο τεχνών, καταρχήν από την άποψη ότι εξυμνούν δομές, σχήματα και αντιθέσεις οι οπίες καθορίζουν και το συνολικό ύφος των εκάστοτε οικοδομημάτων.
Εν συνεχεία αυτές οι αφηρημένες φόρμες καλούντα να συνομιλήσουν και να συγκατοικήσουν με τον άνθρωπο από τις μακραίωνες αρχές της ιστορίας του έως σήμερα.
Η ελληνική λόγια μουσική στο συγκεκριμένο Φεστιβάλ ξεκινάει από την κρητική Αναγέννηση για να φτάσει ως τη σημερινή εποχή. Οι μουσικοί ερμήνευσαν έργα των Λεονταρίτη, Κωνσταντινίδη, Καλομοίρη, Ραβέλ, Κουνάδη, Αδάμη, Δραγατάκη, Ξενάκη, Χατζή, Παπαδάτου, Αλεξιάδη, μεταξύ άλλων, σε ορισμένα από τα πιο σημαντικά αρχιτεκτονήματα της Αθήνας όπως ο Ναός Αγίων Αποστόλων στην Αρχαία Αγορά, το Γαλλικό Ινστιτούτο, το Μικρό Χρηματιστήριο, το Ωδείο Αθηνών και ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος.
Διαφορετικά βίντεο γυρίστηκαν κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης κάθε έργου σε κάθε διαφορετική τοποθεσία έτσι ώστε ταυτόχρονα με τους ήχους της μουσικής να αντιπαραβάλλονται οι εικόνες από τα αρχιτεκτονικά έργα της αντίστοιχης ιστορικής περιόδου και τεχνοτροπίας. Αναδεικνύεται έτσι σε παράλληλη δράση η μουσική και αρχιτεκτονική κληρονομιά της χώρας.
Ο Γιώργος Κουμεντάκης που έχει την ευθύνη της καλλιτεχνικής σύλληψης του Φεστιβάλ σημειώνει: «Όταν τον περασμένο Μάρτιο, μέσα στην πανδημία, ξεκινούσαμε τον σχεδιασμό ενός νέου διαδικτυακού καλλιτεχνικού προγράμματος, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε την επιτυχία που θα σημείωνε το πρώτο Διαδικτυακό μας Φεστιβάλ (Μάιος-Ιούνιος 2020), το οποίο συγκέντρωσε δεκάδες χιλιάδες θεατές σε καθεμιά από τις βιντεοπαραστάσεις του και πολλά θετικά σχόλια από όλο τον κόσμο». Και συμπληρώνει: «Μετά από πολλά και απαιτητικά γυρίσματα μέσα στο καλοκαίρι, ήρθε η ώρα για το δεύτερο Διαδικτυακό Φεστιβάλ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. (…) Ζητήσαμε από διακεκριμένους καλλιτέχνες της ΕΛΣ, και όχι μόνο, να μελετήσουν και να ερμηνεύσουν τα εμβληματικά έργα της λόγιας μουσικής σε σημαντικά κτίρια από την ιστορική κληρονομιά της Αθήνας. (…) Σας προσκαλούμε να ταξιδέψετε μαζί μας –από την οθόνη του υπολογιστή σας, το τάμπλετ ή και το κινητό σας– με όχημα τη μουσική και αρχιτεκτονική κληρονομιά μας και με σταθμούς την Κρητική Αναγέννηση, τον Μεσοπόλεμο, τη συνάντηση της παραδοσιακής με τη λόγια μουσική, τον μοντερνισμό, το σύμπαν του Ξενάκη και τον 21ο αιώνα».
Πληροφορίες:
Κρητική Αναγέννηση, Ναός Αγίων Αποστόλων Σολάκη, Αρχαία Αγορά (27 Σεπτεμβρίου 2020 στις 20:00, online έως 27/10).
Η μουσική: Στην πλούσια, κοσμοπολίτικη και συναρπαστική βενετσιάνικη μουσική ζωή της Αναγέννησης έρχεται να προστεθεί τη δεκαετία του 154 ο Κρητικός καθολικός μουσικός Φραγκίσκος Λεονταρίτης (1518-1572). Γεννημένος στον Χάνδακα –το σημερινό Ηράκλειο–, έπαιζε εκκλησιαστικό όργανο και υπήρξε επίσης τραγουδιστής και συνθέτης ενώ σχετίστηκε με τον καθεδρικό ναό του Αγίου Τίτου της πόλης του. Αναζήτησε καλύτερη τύχη στην Ιταλία, αρχικά στη Ρώμη και έπειτα στη Βενετία. Υπήρξε τραγουδιστής στην περίφημη Βασιλική του Αγίου Μάρκου ενώ έγραψε θρησκευτική και κοσμική μουσική στο περίτεχνο βενετσιάνικο πολυφωνικό ιδίωμα του Cinquecento. Βρέθηκε στην αυλή του Μονάχου μετά από πρόσκληση του δούκα Αλβέρτου Ε΄, όπως και ο έτερος Έλληνας μουσικός της εποχής Φραγκίσκος ντε Λάουντις. H επιλογή έργων του Λεονταρίτη μαζί με συνθέσεις άλλων μουσικών της εποχής αναδεικνύει το μουσικό πλαίσιο στο οποίο έδρασε και δημιούργησε, τόσο στη Βενετία όσο και στο Μόναχο.
Οι δύο τρίφωνες καντσονέτες του Λεονταρίτη αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα της κοσμικής και αγαπητής αυτής ελαφριάς φόρμας που ονομάζεται ναπολιτάνικη καντσονέτα. Το θρησκευτικό του έργο τυποποιείται από δύο μέρη λειτουργίας («Agnus Dei» και «Kyrie eleison») με πιο αυστηρό και σύνθετο ομοιογενές πολυφωνικό ύφος.
Το πρόγραμμα συμπληρώνεται από το περιπαιχτικού ύφους κοσμικό τραγούδι του μεγάλου Γαλλοφλαμανδού Ορλάντο ντι Λάσσο, ο οποίος σημάδεψε τη μουσική ζωή της αυλής του Μονάχου, καθώς και από μια καντσονέτα του συνθέτη και βιρτουόζου κορνετίστα Φραγκίσκου ντε Λάουντις. Η ενόργανη απόδοσης αυτών των φωνητικών συνθέσεων προτείνει μία διαφορετική ακρόαση που εστιάζει στην ανάδειξη της αντιστικτικής γραφής και στην καθαρότητα της φόρμας.
Η αρχιτεκτονική: Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη βρίσκεται στη νοτιοανατολική γωνία της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας και χρονολογείται από το τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα μ.Χ. Οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια ενός Νυμφαίου του 2ου αιώνα μ.Χ. Ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου τετράκογχου ναού. Το προσωνύμιο Σολάκη οφείλεται πιθανώς στην ευκατάστατη οικογένεια Σολάκη της Αθήνας, η οποία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας χρηματοδότησε την αποκατάσταση του ναού. Κατά τη διετία 1954-1956 έγιναν εργασίες αναστήλωσης και επαναφοράς του μνημείου στην αρχική του μορφή.
Μεσοπόλεμος, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη (2 Οκτωβρίου 2020 στις 20:00, Online έως 2/11).
Η μουσική: Το έργο του σημαντικού έλληνα συνθέτη Μανώλη Καλομοίρη διαπνέεται από την πνευματική συνοδοιπορία του με τον ποιητή Κωστή Παλαμά. Ο Καλομοίρης μελοποίησε πλήθος ποιημάτων του ενώ η 3η Συμφωνία του ονομάστηκε «Παλαμική». Το συγκεκριμένο τραγούδι αποτελεί το πρώτο της συλλογής Από τους Πεντασύλλαβους σε ποίηση Κωστή Παλαμά.
Ο Γιάννης Κωνσταντινίδης (Σμυρνιός όπως και ο Μανώλης Καλομοίρης) σπούδασε μουσική στη Γερμανία λίγο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Στη Γερμανία παρουσίασε την οπερέτα του Το μικρόβιο του έρωτα (1927), που ανέβασε πριν μερικά χρόνια και η Εθνική Λυρική Σκηνή. Εκείνη την περίοδο (1924) άρχισε να μελοποιεί τα Πέντε τραγούδια της προσμονής σε ποίηση του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, εργασία που τον απασχόλησε μέχρι το 1980.
Ο Δημήτρης Μητρόπουλος κατέληξε το 1924 στις δέκα Inventions –Επινοήσεις– σε ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη επιλέγοντας από μία συλλογή δεκατεσσάρων ανάλογων συνθέσεών του. Τα κομμάτια οργανώθηκαν σε κύκλο αποτελούμενο από τέσσερις ενότητες [1. Τέσσερις κανόνες, 2. Δύο πασακάλιες, 3. Πρελούδιο και Φούγκα σε τέσσερις φωνές, 4. Pedale – Coda (Finale)], που παρουσιάστηκαν το 1927 στην αίθουσα συναυλιών του Ωδείου Αθηνών από την υψίφωνο Πόπη Σερτσίου και τον συνθέτη στο πιάνο.
Η αρχιτεκτονική: Το κτίριο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης σε σχέδια των Αμερικανών αρχιτεκτόνων Τζον βαν Πελτ και Στιούαρτ Τόμσον αποτελεί ετεροχρονισμένο δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Ο νεοκλασικισμός ξεκίνησε σε ευρωπαϊκές χώρες στα μέσα του 18ου αιώνα βασιζόμενος κυρίως στην αρχιτεκτονική της Ελλάδας και της Ρώμης των κλασικών χρόνων. Άνθησε ιδιαίτερα στο Μόναχο και στη συνέχεια εισήχθη στην Αθήνα από τους Βαυαρούς ως το αρχιτεκτονικό ύφος που ταίριαζε στην πρωτεύουσα του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους. Η ανέγερση της Γενναδείου σε αυτό το ύφος πραγματοποιήθηκε σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, από το 1923 ως το 1925.
Μουσική και ελληνικότητα, Μικρό Χρηματιστήριο, Σοφοκλέους (7 Οκτωβρίου 2020 στις 20:00, online έως 7/11)
Η μουσική: Δύο έργα που εξερευνούν τη σχέση της παραδοσιακής με τη λόγια μουσική ερμηνεύουν στο Μικρό Χρηματιστήριο οι σολίστ της ΕΛΣ Τάσης Χριστογιαννόπουλος και Γιάννης Χριστόπουλος με τη Σοφία Ταμβακοπούλου στο πιάνο. Πρόκειται για τα Είκοσι τραγούδια του ελληνικού λαού του Γιάννη Κωνσταντινίδη και τις Πέντε ελληνικές παραδοσιακές μελωδίες του Μωρίς Ραβέλ. Το δημοτικό τραγούδι και η παραδοσιακή μουσική υπήρξαν σταθερή πηγή έμπνευσης για τον Γιάννη Κωνσταντινίδη. Στα έργα του ο συνθέτης διατήρησε το περίγραμμα των αυθεντικών τραγουδιών και πρόβαλε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τους ρυθμικούς τονισμούς και τα ποικίλματα της μελωδικής γραμμής. Τα Είκοσι τραγούδια του ελληνικού λαού τον απασχόλησαν συνθετικά επί περίπου μία δεκαετία (1937-1947). Στη συναυλία αυτή έρχονται σε διάλογο με τις Πέντε ελληνικές παραδοσιακές μελωδίες που εναρμόνισε ο Μωρίς Ραβέλ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (1904-1906).
Η αρχιτεκτονική: Το Χρηματιστήριο Αθηνών συστάθηκε το 1876 και αρχικά στεγάστηκε στην Οικία Μελά, στο χώρο που ως τότε λειτουργούσε το Κεντρικό Ταχυδρομείο. Στο κτίριο της Σοφοκλέους 11, το οποίο είχε ανεγερθεί από την ανώνυμη χρηματιστηριακή εταιρεία «Ερμής», λειτούργησε από το 1885 έως το 1891, οπότε μεταφέρθηκε στο κτίριο της οδού Πεσμαζόγλου, όπου παρέμεινε μέχρι το 1934. Το Μικρό Χρηματιστήριο είναι νεοκλασικό οικοδόμημα με αρκετά αναγεννησιακά στοιχεία και εντυπωσιακή διακόσμηση εξωτερικά και εσωτερικά. Το κτίριο αποτελείται από έναν και μόνο χώρο, την εντυπωσιακή Αίθουσα Συναλλαγών, ύψους περίπου δώδεκα μέτρων και γενικών διαστάσεων 17,5×15,5 μ. Ο εσωτερικός της διάκοσμος είναι ο βασικός λόγος για τον οποίον το 1991 κηρύχθηκε από την πρώτη Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού «έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του, διότι παρουσιάζει μεγάλο αρχιτεκτονικό, μορφολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον, εσωτερικά και εξωτερικά».
Μοντερνισμός, Γαλλικό Ινστιτούτο (Στις 12 Οκτωβρίου 2020, θα παραμείνει online έως 12/11).
Η μουσική: Στο αμφιθέατρο και στην ταράτσα του Γαλλικού Ινστιτούτου η μεσόφωνος Μαργαρίτα Συγγενιώτου ερμηνεύει τον Μονόλογο του Δημήτρη Δραγατάκη και τα Πέντε τραγούδια σε ποίηση Κωνσταντίνου Καβάφη του Αργύρη Κουνάδη ενώ ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος το έργο του Μιχάλη Αδάμη Γυνή περιβεβλημένη τον ήλιον.
Ανήκοντας στην ίδια γενιά, ο Δημήτρης Δραγατάκης (1914-2001), ο Αργύρης Κουνάδης (1924-2011) και ο Μιχάλης Αδάμης (1929-2013), υπήρξαν τρεις από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ελληνικού μουσικού μοντερνισμού.
Ο Δραγατάκης, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε επί πολλά χρόνια στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, μέσα από μια σύγχρονη γραφή διατηρεί τη σύνδεσή του με ελληνικά στοιχεία όπως το ηπειρώτικο τραγούδι αλλά και με τις αρχές του αρχαίου δράματος, απορρίπτοντας κάθε έννοια φολκλόρ. Συνέθεσε τον Μονόλογο αρ. 1 για φωνή το 1979 και ακολούθησαν έργα με τον ίδιο τίτλο για τσέλο (2000), για βιολί (2001) και για πιάνο (2001). Χαρακτηριστικά, στον Μονόλογο αρ. 1 το υπερρεαλιστικό κείμενο του ίδιου του συνθέτη κινείται ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο.
Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, ο Κουνάδης σπούδασε στην Αθήνα και στη συνέχεια στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, όπου εμβάθυνε ιδιαίτερα στη δωδεκάφθογγη, τη σειραϊκή και την αλεατορική μουσική. Ασχολήθηκε αρκετά με τη φωνητική μουσική – συνέθεσε όπερες και μελοποίησε ποίηση. Τα πέντε ποιήματα του Καβάφη μελοποιήθηκαν το 1961.
Μετά τις σπουδές του στην Αθήνα, ο Αδάμης μελέτησε ηλεκτρονική μουσική αλλά και βυζαντινή μουσική παλαιογραφία στη Βοστόνη. Το έργο Γυνή περιβεβλημένη τον ήλιον στην αρχική του μορφή για μεσόφωνο, πιάνο και προαιρετικά γκονγκ ολοκληρώθηκε το 1998, ενώ ακολούθησε εκδοχή για οκτάφωνη μεικτή χορωδία (2005).
Η αρχιτεκτονική: Το νέο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας ανεγέρθηκε κατά την τριετία 1973-1976 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σθένη Μολφέση, αποφοίτου της φημισμένης École des Beaux-Arts του Παρισιού. Θεωρείται αξιόλογο παράδειγμα του διεθνούς μπρουταλιστικού κώδικα. Το τριώροφο κτίριο διαφοροποιείται αισθητά από το παλαιό Γαλλικό Ινστιτούτο αλλά και από το δομημένο περιβάλλον του. Αποτελείται από ισόγειο, δύο ορόφους και όροφο σε εσοχή. Στο ισόγειο στεγάζεται αμφιθέατρο 400 θέσεων.
Ιάννης Ξενάκης, Ωδείο Αθηνών, Ρηγίλλης (Πρεμιέρα στις 17 Οκτωβρίου 2020 στις 20:00, θα παραμείνει online έως 17/11) (πρεμιέρα στις 22 Οκτωβρίου στις 20:00, θα παραμείνει Online ως τις 22/11 )
Η μουσική -Πρώτο μέρος: Το σόλο για κρουστά Ψάπφα (Σαπφώ) του Ιάννη Ξενάκη και μαζί το έργο για σόλο τσέλο Κόττος ερμηνεύονται από τους σολίστ Αλέξανδρο Γιοβάνο (κρουστά) και Νικόλα Πρεβεζιάνο (τσέλο) στο Ωδείο Αθηνών –εμβληματικό κτίριο του αθηναϊκού μοντερνισμού.
Μια από τις διασημότερες συνθέσεις του Ξενάκη για σόλο κρουστά, η Ψάπφα (Σαπφώ) παραμένει πάντα και από τις πιο εντυπωσιακές. Υπήρξε παραγγελία του Αγγλικού Φεστιβάλ Μπαχ με την υποστήριξη του Ιδρύματος Γκιουλμπεκιάν ενώ αφιερώθηκε στον διάσημο σολίστα κρουστών Σύλβιο Γκουαλντά, ο ο πρώτος ερμηνευτής του έργου στο Λονδίνο το 1976. Ο Κόττος, έργο για σόλο τσέλο, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1977 στο φεστιβάλ της Λα Ροσέλ.
Η μουσική –Δεύτερο μέρος: Παρουσιάζεται το έργο Rebonds για σόλο κρουστά που γράφτηκε ανάμεσα στα 1987 και 1989 και διερευνά το ηχητικό σύμπαν των κρουστών. Αποτελείται από δύο αυτόνομα μέρη, τα οποία προβλέπουν διαφορετικά όργανα. Η σειρά ανάμεσα στα δύο μέρη δεν προσδιορίζεται από τον συνθέτη, αλλά σε κάθε περίπτωση θεωρείται ότι το ένα μέρος οφείλει να ακολουθεί χωρίς παύση το άλλο.
Ο μονόλογος της Κασσάνδρας πρωτοπαρουσιάστηκε από τον Σπύρο Σακκά στο Φεστιβάλ της Τζιμπελίνας (Ιταλία) το 1987. Αποτελεί προσθήκη του Ξενάκη στην Ορέστειά του, η σύνθεση της οποίας είχε αρχίσει το 1966. Θα ακολουθούσε ένας ακόμα εμβόλιμος μονόλογος της θεάς Αθηνάς (1992), γραμμένος και πάλι για τον Σακκά.
Ανάμεσα στους σημαντικότερους συνθέτες του εικοστού αιώνα, ο Ιάννης Ξενάκης διαμόρφωσε εντελώς δικό του μουσικό ιδίωμα επαναπροσδιορίζοντας το περιεχόμενο και το στόχο της μουσικής τέχνης. Υπήρξε και ο ίδιος αρχιτέκτονας με μικρό αλλά σημαντικό έργο, καθώς συνεργάστηκε με τον Λε Κορμπυζιέ.
Η αρχιτεκτονική: Το 1959 πραγματοποιήθηκε διαγωνισμός για τη δημιουργία του Πνευματικού Κέντρου της Αθήνας, που θα περιλάμβανε κρατικό θέατρο, κτίριο συναυλιών, χοροδράματος και συνεδρίων, υπαίθριο θέατρο, βιβλιοθήκη, μουσείο και πινακοθήκη, κτίριο επιστημονικών οργανισμών, μεγάλη πλατεία και ξενοδοχείο. Από αυτήν την πρωτοβουλία, προέκυψε μόνο το Ωδείο Αθηνών. Η λιτή πρόταση του Ιωάννη Δεσποτόπουλου το τοποθετεί στα σημαντικότερα αρχιτεκτονήματα του μοντερνισμού στην Ελλάδα.
21ος αιώνας, μέρος 1ο, Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελ. Βενιζέλος» (Πρεμιέρα στις 26 Οκτωβρίου ώρα 20:00, θα παραμείνει online έως 26/11)
Η μουσική -πρώτο μέρος: Το Δωρικό Κοντσέρτο του Μηνά Ι. Αλεξιάδη γράφτηκε για την Καμεράτα – Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής και πρωτοπαρουσιάστηκε το 1997 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών υπό τη διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου. Ο ίδιος ο συνθέτης δηλώνει: «Όταν ξεκίνησε η διαδικασία της σύνθεσης του Δωρικού Κοντσέρτου, ο συνολικός σχεδιασμός του έργου έμοιαζε με μια μορφικά και δομικά πολύ αυστηρή σπουδή στη διατονική τροπικότητα. Περιοδικές-κυκλικές δομές, συνεχείς μιμήσεις και ταυτόχρονη γραμμική κίνηση με μεγεθύνσεις και σμικρύνσεις, σε ευθεία και αντίστροφη φορά και διάταξη, ετεροφωνικές διακλαδώσεις κ.ο.κ. Στη συνέχεια, αυτό που κυρίως με απασχόλησε και προσπάθησα ήταν απλά να το “τραγουδήσουν” οι μελωδίες. Το νεο(προ)κλασικιστικού χαρακτήρα πρώτο μέρος οδηγεί μέσω συναφών θεμάτων και χειρισμών στο αργό δεύτερο μέρος, που παραπέμπει σε μια ελληνοπρεπή-ελληνοκεντρική εκδοχή του ιδιώματος που ονομάστηκε “θρησκευτικός μινιμαλισμός”. Εδώ, το υλικό παρουσιάζεται με κατευθυνόμενη στατικότητα και στις πανδιατονικές του φάσεις καταλήγει σε μια μεταϊμπρεσιονιστική αισθητική. Στο τρίτο μέρος δεσπόζει το κύριο (ιδιόμελο-“δημοτικοφανές”) θέμα του έργου, που μέσα από τις προαναφερθείσες τεχνικές οδηγείται ως χορός στα 8/8 σε ένα μάλλον “νεοεθνικό” ύφος και ιδίωμα».
Η σύνθεση Φοίνιξ (Σκίτσα για μια αλληγορία) για ορχήστρα εγχόρδων έργο 110 του Ιωσήφ Παπαδάτου γράφτηκε το 2018 ύστερα από ανάθεση του μαέστρου Νίκου Τσούχλου για να παρουσιαστεί στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, το πορφυρό μυθολογικό πτηνό Φοίνικας αναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του. Ο Φοίνικας ως ιερό και πανίσχυρο σύμβολο απαντάται σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς του πλανήτη. Συνδέεται με τον Ήλιο και θεωρείται το στοιχείο της φωτιάς. Συμβολίζει την αέναη αναγέννηση μέσω του εξαγνισμού (φλόγες). Τόσο ο τίτλος όσο και ο υπότιτλος της σύνθεσης υπαινίσσονται αυτήν την εξωμουσική αφετηρία του έργου, χωρίς όμως να το χαρακτηρίζει περιγραφική διάθεση. Το έργο διαρθρώνεται σε τρία μέρη, με ενδιάμεση παύση. Το φθογγικό υλικό απορρέει από σειρά τρόπων, οι οποίοι περιλαμβάνουν από τέσσερις έως έξι φθόγγους, που συμπλέκονται τόσο σε αρμονικούς όσο και σε μελωδικούς σχηματισμούς.
21ος αιώνας, μέρος 2ο | Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελ. Βενιζέλος» (Πρεμιέρα στις 31 Οκτωβρίου στις 20:00, θα παραμείνει online έως 30/11)
Η μουσική -Δεύτερο μέρος: Το Zeitgeist (Πνεύμα της εποχής) αποτελεί προσωπικό αναστοχασμό του συνθέτη Χρήστου Χατζή σχετικά με τον σύγχρονο χαρακτήρα των τεχνών και ιδιαίτερα της μουσικής. Αποτελεί το αποκορύφωμα του διαρκούς του ενδιαφέροντος γύρω από την πολιτισμική πολυμορφία και την ιστορική ασυνέχεια, που συνιστούν ευδιάκριτα χαρακτηριστικά του μεγαλύτερου μέρους του έργου του. Με τον όρο «ιστορική ασυνέχεια» ο συνθέτης εννοεί την προσέγγιση της ιστορίας σύμφωνα με την οποία τα καλλιτεχνικά προϊόντα διαφορετικών εποχών δεν αντιμετωπίζονται ως διαδοχικοί κρίκοι σε μια αλυσιδωτή αλληλουχία, αλλά ως κομμάτια συνεκτικού ψηφιδωτού, τα οποία παραμένουν πανταχού παρόντα και λειτουργούν στο άχρονο, πολυδιάστατο παρόν. Έτσι, το Zeitgeist θεωρείται μεταμοντέρνο έργο: μουσικές εμπειρίες από το παρελθόν αποκόπτονται από το συγκεκριμένο ιστορικό τους πλαίσιο, συναρμόζονται και παρατίθενται με τρόπο που τις επανακαθορίζει ως βιώσιμες καλλιτεχνικές εμπειρίες του «εδώ και τώρα».
Η αρχιτεκτονική: Ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» εγκαινιάστηκε στις 28 Μαρτίου 2001. Πήρε το όνομα του Έλληνα πολιτικού, που ως πρωθυπουργός ίδρυσε το υπουργείο Αεροπορίας και κατέβαλλε συστηματικές προσπάθειες προκειμένου να οργανώσει την πολιτική αεροπορία.
Πληροφορίες:
2ο Διαδικτυακό Φεστιβάλ Εθνικής Λυρικής Σκηνής: Αντιστίξεις
Μια «συνήχηση» της λόγιας ελληνικής μουσικής με τη δημόσια αρχιτεκτονική
27 Σεπτεμβρίου – 31 Οκτωβρίου 2020. Οι πρεμιέρες ξεκινούν στις 20:00. Οι προβολές θα παραμείνουν διαθέσιμες για το κοινό επί τριάντα μέρες μετά την πρεμιέρα τους.
Οι προβολές θα πραγματοποιούνται στο nationalopera.gr, στις σελίδες της ΕΛΣ στα Facebook και YouTube, καθώς και από τον ιστιότοπο του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού digitalculture.gov.gr.
