Μανόλης Κορρές: Έτσι χτίσθηκε ο Παρθενώνας

Πώς μετέφεραν το μάρμαρο και ποια διαδρομή ακολουθούσαν; Πώς το ανέβαζαν στην Ακρόπολη; Τι είδους εργαλεία είχαν; Πώς επιτύγχαναν την άψογη επιπέδωση των λίθων και τη συναρμολόγησή τους, προκειμένου να δημιουργήσουν την τελειότητα του Παρθενώνα;

Τα ερωτήματα είναι πολλά ακόμη, αλλά έχουν απαντηθεί. Τουλάχιστον τα περισσότερα. Η ανέγερση του Παρθενώνα, ένα έπος για την εποχή του, όπως θα μπορούσε να χαρακτηρισθούν όλα τα μεγάλα έργα του αρχαίου κόσμου, πέρα από τη σημασία της, ιδεολογική, ιστορική, καλλιτεχνική περιλαμβάνει επίσης, την αρχιτεκτονική και τεχνολογική πλευρά της.

Αυτήν, που ο καθηγητής Μανόλης Κορρές, αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός και επικεφαλής της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως έχει μελετήσει επί χρόνια και εις βάθος, αποκαλύπτοντας τις πιο «πεζές» πτυχές της δημιουργίας του Παρθενώνα, χωρίς τις οποίες όμως, το μνημείο δεν θα μπορούσε να υπάρξει.

Γιατί μπορεί ο θαυμασμός των ανθρώπων σήμερα, να αφορά το άυλο και καθαρά πνευματικό μέρος του συγκεκριμένου επιτεύγματος, τοποθετώντας σε υποδεέστερο επίπεδο ή και περιφρονώντας την χειρωνακτική εργασία, που απαιτήθηκε για μια τέτοια κατασκευή, ωστόσο έτσι, παραλείπονται βασικά στάδια της δημιουργίας της.

Και αυτήν ακριβώς την ιστορία παρουσιάζει ο ίδιος ο κ. Κορρές σήμερα το απόγευμα στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, αρχίζοντας από την εξόρυξη και τη λάξευση των μαρμάρων ως τη μεταφορά τους στην Ακρόπολη, μιλώντας για τα αρχαία λατομεία στην Πεντέλη, τις μεθόδους παραγωγής και διακίνησης, τα εργαλεία και τα μεταφορικά μέσα, καθώς και το φυσικό τοπίο κατά μήκος της οδού από την Πεντέλη στην Αθήνα.

Ο άνθρωπος και τα εργαλεία

Βασική αρχή το ανθρώπινο δυναμικό –και τότε– ήταν όμως, εντελώς διαφορετικό από το σημερινό. Όπως αναφέρει ο κ. Κορρές στο βιβλίο του «Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα» (εκδόσεις Μέλισσα) εντελώς διαφορετικοί ήταν οι ρόλοι των ανθρώπων, που συμμετείχαν σ΄ ένα μεγάλο έργο της αρχαιότητας.

Αλλά ούτε και τα τεχνικά μέσα για τους αρχαίους αρχιτέκτονες και γλύπτες ήταν με τον ίδιο τρόπο δεδομένα, όπως είναι για τους σημερινούς αρχιτέκτονες τα σχεδιαστικά υλικά, τα «έτοιμα» μηχανήματα, τα εμπορικά δομικά και άλλα υλικά.

Ένας αρχαίος αρχιτέκτονας ήταν έτσι υπεύθυνος και για τη σχεδίαση των μηχανικών μέσων και τη χειρωνακτική εκτέλεση υποδειγμάτων για τους τεχνίτες του.

Ακριβώς μάλιστα η μεταλλουργία των λιθοξοϊκών εργαλείων είναι ένα από τα μυστικά των αρχαίων κατασκευών, όπως και η μεγάλη επιδεξιότητα των αρχαίων λιθοξόων. Όπως έχει επισημαίνει άλλωστε ο κ. Κορρές είναι χαρακτηριστικό, ότι από την ποιότητα των ιχνών, που άφησαν τα εργαλεία τους στα μάρμαρα φαίνεται, ότι ήταν πολύ ανώτερα από τα σημερινά!

Για τον μελετητή έτσι, είναι προφανές, ότι εκείνη την εποχή είχαν καταλήξει σε κάποιες αξεπέραστες μεταλλουργικές συνταγές, μετά από πολύ αυστηρή, πειραματική έρευνα. Γνώσεις ωστόσο, που χάθηκαν, όπως πολλές άλλες, όταν άρχισε η παρακμή του αρχαίου κόσμου.

Ο λατόμος

Όλα όμως άρχιζαν από τον λατόμο. Γιατί ένας καλός λατόμος της αρχαιότητας θα έπρεπε ταυτόχρονα να ερμηνεύει τη σκέψη του αρχιτέκτονα ή του γλύπτη, να προβλέπει τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζαν και να δίνει εκ προοιμίου απαντήσεις.

Η διαχείριση ενός πολύ δύσκολου υλικού εξάλλου, όπως είναι το μάρμαρο θα απαιτούσε οξυμμένη παρατήρηση και αξιολόγηση των πολύπλοκων συνδυασμών γεωλογικών, γεωμετρικών, καλλιτεχνικών και μηχανικών παραγόντων. Να σημειωθεί, ότι τουλάχιστον 20 χιλιάδες τόνοι πεντελικού μαρμάρου χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Παρθενώνα.

Δεν είναι περίεργο λοιπόν, που με τέτοιες δυνατότητες, ένας άξιος τεχνίτης, ο οποίος μπορεί να διέθετε και ξεχωριστό ταλέντο ήταν δυνατό να εξελιχθεί σε αρχιτέκτονα.

Απαραίτητη επίσης, και εκ του αποτελέσματος κρίνοντας, η τέλεια οργάνωση για την κατασκευή του έργου. Άγνωστο ποιο ήταν το σύστημα παραγωγής, εκτέλεσης και συνεργασίας των συντελεστών, γεγονός όμως είναι ότι ήταν ανάλογο με το καθ’ αυτό έξοχο επίτευγμα πολυσύνθετης πνευματικής εργασίας.

Η οδός της λιθαγωγίας

Από το αρχαίο λατομείο της Πεντέλης μεταφέρονταν οι όγκοι του μαρμάρου και σύμφωνα με τον κ. Κορρέ: «Η οδός της μεταφοράς ή λιθαγωγίας άρχιζε από το κάτω πέρας της οδού της “καταγωγής”, ακολουθούσε τη δεξιά πλευρά της ρεματιάς του Χαλανδρίου επί μήκους τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων, κατόπιν την αριστερή επί μήκους άλλων τεσσάρων, στη συνέχεια πλησίαζε τη διαδρομή της οδού Κηφισίας με μέρος της οποίας συνέπιπτε και μέσω του σημερινού Εθνικού Κήπου και της νοτίας κλιτύος της Ακροπόλεως κατέληγε αμέσως μετά από τον Ιερόν της Νύμφης σε υψόμετρο 96 μέτρων, όπου ήταν και η διασταύρωσή της με μία άλλη οδό, η οποία (κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Ηρωδείου) οδηγούσε προς την Ακρόπολη».

Σύμφωνα με τον ίδιο πάντα, η οδική απόσταση από το κάτω πέρας της οδού καταγωγίας ως τη διασταύρωση με το Ιερό της Νύμφης ήταν 17.400 μέτρα, δηλαδή μόνον κατά 1.000 μέτρα μεγαλύτερη από την ευθύγραμμη απόσταση μεταξύ των δύο σημείων. Σημαντικό είναι όμως και το γεγονός που επισημαίνεται, ότι η οδός της λιθαγωγίας ήταν σχεδόν σε όλο το μήκος της κατηφορική, κάτι που διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό τη μεταφορά του μαρμάρου.

Το ταξίδι του μαρμάρου

Επιβεβαιώνοντας την πορεία που είχε χαράξει ο κ. Κορρές, ένα τμήμα τη οδού της λιθαγωγίας ήρθε στο φως στη λεωφόρο Πεντέλης το 2009, φέροντας μάλιστα τις αρματροχιές στο οδόστρωμά του (συγκεκριμένα τρία επάλληλα οδοστρώματα).

«Οι αρχικοί στενοί εξοχικοί δρόμοι, που κάποτε διέσχιζαν τις έρημες εκτάσεις μεταξύ μικρών χωριών όπως το Χαλάνδρι, οι Κουκουβάουνες ή το Αράκλι (σημερινό Παλαιό Ηράκλειο), κατά κανόνα δεν καταργήθηκαν από τη νέα πληθωρική μορφή της πυκνοκατοικημένης πόλης αλλά ενυπάρχουν ενσωματωμένοι ή και κατά διαφόρους τρόπους μεταμορφωμένοι μέσα στο απερίγραπτα ακανόνιστο αλλά όχι και τελείως τυχαίο σχέδιό της», όπως αναφέρει ο κ. Κορρές.

Το «ταξίδι» του μαρμάρου είχε διάρκεια περίπου έξι ωρών και γινόταν με βαγόνια που κάλυπταν το δρομολόγιο δέκα φορές την ημέρα ενώ ακόμη και ο συντονισμός της άφιξής τους ήταν άψογος, καθώς έπρεπε να φθάνουν στο εργοτάξιο της Ακρόπολης σε συγκεκριμένη στιγμή. Τότε παραλαμβάνονταν από τους εργάτες, που με τους ειδικούς γερανούς, με τροχαλίες και μοχλούς, τους ανέβαζαν στο βράχο.

Σχέδια του Μανόλη Κορρέ, που δίνουν σχετικά παραδείγματα θα παρουσιαστούν επίσης στη σημερινή ομιλία του στις 7:30 μ.μ., στον κήπο του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (Στρατηγού Καλλάρη 50, Ψυχικό). Συγκεκριμένα πρόκειται για τη μεταφορά στην Ακρόπολη ενός δωρικού κιονόκρανου βάρους 11 τόνων με τις ιδιαίτερες περιπέτειές του, που συμπλέκονται με εκείνες των ανθρώπων και του άστεως.

Διαβάστε επίσης:

Η γάτα κάνει τη διαφορά – Μια εμβληματική καρέκλα του ΄50 σε επανέκδοση

Ερωτευμένος Μότσαρτ – Ένα ρομαντικό ειδύλλιο, ένα χειρόγραφο απελπισίας και μια δημοπρασία

Μια χιτσκοκική ηρωίδα με τα κοσμήματα της νέας σειράς του Cartier