Ιστορικά κτήρια του κέντρου της Αθήνας ξαναζούν μέσα από την Μπιενάλε

Το παλιό Εθνικό Τυπογραφείο και μετέπειτα Πρωτοδικείο στην γωνία Σταδίου και Σανταρόζα

Εμβληματικά κτήρια του κέντρου της Αθήνας -το καθένα με τον τρόπο του- εγκαταλελειμμένα σήμερα και χωρίς ζωή γίνονται οι χώροι, που θα φιλοξενήσουν από τον Σεπτέμβριο ως τον Νοέμβριο την 7η Μπιενάλε της Αθήνας ECLIPSE.

Είναι το παλιό Πρωτοδικείο Αθηνών που βρίσκεται μεταξύ των οδών Σανταρόζα, Σταδίου και Αρσάκη με την πλατεία Δικαιοσύνης στην πλευρά του προς την οδό Πανεπιστημίου. Το περίφημο Μέγαρο Σίνα – Μελά επί της Πανεπιστημίου 46. Και τέλος το πρώην Εμπορικό Κέντρο Fokas επί της οδού Σταδίου.

Τρία διαφορετικά οικοδομήματα, που απηχούν -τα δύο πρώτα τουλάχιστον- ιστορικές περιόδους της πρωτεύουσας από την ίδρυση σχεδόν του νέου ελληνικού κράτους αντανακλώντας τις ποικίλες πτυχές και τις διαφορετικές εποχές του αθηναϊκού αστικού τοπίου. Αλλά και το πολυκατάστημα Fokas , που θα αποτελέσει τον κεντρικό εκθεσιακό χώρο της Μπιενάλε υπενθυμίζει την πρόσφατη οικονομική κρίση της χώρας με τις συνέπειές της, μία ακόμη σελίδα της ιστορίας της.

Σχεδιασμένη άλλωστε για να αποκαλύψει διάφορες όψεις μιας τρέχουσας μεταβατικής εμπειρίας, η έκθεση φιλοδοξεί να κινητοποιήσει τη φαντασία των θεατών για εναλλακτικές εκδοχές του μέλλοντος. Και έτσι ενεργοποιεί μια διαπολιτισμική συζήτηση με καλλιτεχνικές φωνές που έχουν ιστορικά περιθωριοποιηθεί, ενορχηστρώνοντας παράλληλα μία αλλαγή στον τρόπο πρόσληψης της τέχνης.

Περισσότεροι από ογδόντα καλλιτέχνες από την Βόρεια και Νότια Αμερική, την Καραϊβική, την Αφρική και την Ευρώπη θα πάρουν μέρος εξάλλου, σ΄ αυτήν την διοργάνωση, που θα διαρκέσει από τις 24 Σεπτεμβρίου έως τις 28 Νοεμβρίου υπό την διεύθυνση του καλλιτέχνη και επιμελητή Poka-Yio. Επιμελητές είναι η κολεκτίβα Omsk Social Club με έδρα το Βερολίνο και ο Γκανεζο-Αμερικανός Larry Ossei-Mensah, ενώ όλοι οι συμμετέχοντες θα εγκατασταθούν σ΄αυτό το σύμπλεγμα των τριών εκθεσιακών χώρων-σημείων αναφοράς του ιστορικού κέντρου της Αθήνας.

Δημόσιο κτήριο

Ένα από τα πρώτα δημόσια οικοδομήματα του ελληνικού κράτους, δείγμα ενός πρώιμου και λιτού κλασικισμού είναι το πρώτο από αυτά, το κτήριο του παλιού Πρωτοδικείου που κτίσθηκε στην το 1834-1835, βάσει σχεδίων του βαυαρού αρχιτέκτονα Γιόζεφ Χόφερ. Ο αρχικός προορισμός του ήταν να στεγάσει το Βασιλικό (από το 1863 Εθνικό) Τυπογραφείο και Λιθογραφείο για να αλλάξει όμως χρήση μέσα στο χρόνο. Η περιοχή βρισκόταν τότε, έξω από τα όρια της πόλεως, σε εκτάσεις είτε χέρσες είτε χωράφια, που χρειάστηκε να απαλλοτριωθούν. Όσο για την οδό Σταδίου απλώς δεν υπήρχε ενώ ένα βαθύ ρέμα που κατέβαινε από τον Λυκαβηττό στο ύψος της σημερινής Κλαυθμώνος καθιστούσε την σύνδεση με το κέντρο της πόλης σχεδόν αδύνατη.

Το κτίσμα ήταν κατά βάση μονώροφο με διάταξη του ισογείου σε σχήμα ανάποδου «Π», αν και στην πρόσοψή του -στη σημερινή Σταδίου- διέθετε έναν πολύ μικρότερο όροφο, που όμως κάηκε από πυρκαγιά το 1854 μαζί με όλη την ξύλινη σκεπή. (Οι φήμες έλεγαν, ότι επρόκειτο για εμπρησμό). Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1890 έγιναν επισκευές στην πρόσοψη και κτίσθηκαν πολλές προσθήκες στον ακάλυπτο χώρο του οικοπέδου, αλλά το 1905-1906, το Τυπογραφείο μεταστεγάστηκε στη σημερινή του έδρα, επί της οδού Καποδιστρίου. Νέες μετασκευές και προσθήκες ακολούθησαν το 1931-1932, προκειμένου να στεγαστεί στο κτήριο, το Πρωτοδικείο Αθηνών, και τότε ήταν που προστέθηκε νέος δεύτερος όροφος και μία πτέρυγα στην πίσω αυλή, με σχέδια του αρχιτέκτονα του Φοίβου Ζούκη. Όλα αυτά διήρκεσαν ως το 1984, όταν οι υπηρεσίες του Πρωτοδικείου μεταφέρθηκαν στην παλιά Σχολή Ευελπίδων, οπότε το τεράστιο κτήριο έμεινε άδειο. Οι προσθήκες καθαιρέθηκαν, το οικοδόμημα αναπαλαιώθηκε όπως έπρεπε αλλά έκτοτε παραμένει άδειο. Ιδέες και προθέσεις έχουν διατυπωθεί πολλές, όμως τίποτε δεν έχει τελεσφορήσει και έτσι παραμένει αναξιοποίητο.

Στο χώρο πάντως, που ελευθερώθηκε από την κατεδάφιση των πρόσθετων κτισμάτων έχει δημιουργηθεί η πλατεία Δικαιοσύνης (γνωστή και ως πλατεία Σανταρόζα, ή Τρίτση ή Τερτσέτη –Πολυζωίδη) όπου έχει τοποθετηθεί από το 2002 το άγαλμα του Αλέκου Παναγούλη με προσανατολισμό στην απέναντι πλευρά της Πανεπιστημίου, όπου βρίσκεται το Μέγαρο Σίνα – Μελά.

Παλιά και νέα εγκατάλειψη

Μισό οικοδομικό τετράγωνο, που περικλείεται από τις οδούς Πανεπιστημίου 46, Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου 3 καταλαμβάνει το κτήριο, που κτίσθηκε το 1890 από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ, ο οποίος δημιούργησε ένα στολίδι για την περιοχή έχοντας ως πρότυπο τα νεομπαρόκ μέγαρα της Βιέννης. Είναι τετραώροφο, λιτό και λευκό, με απλές γραμμές και σίγουρη επιβλητικότητα, ακόμη και σήμερα παρά τη φθορά του. Ακολουθώντας την τάση της εποχής η χρήση του ήταν μικτή, δηλαδή φιλοξενούσε κατοικίες, γραφεία και στο ισόγειο καταστήματα ενώ βέβαια διαθέτει και υπόγεια. Με το πέρασμα του χρόνου ωστόσο το κτήριο άρχισε σιγά σιγά να εγκαταλείπεται και η κατάστασή του επιβάλλει πλέον ιδιαίτερα μέτρα συντήρησης. Σήμερα το 7.935 τ.μ. κτήριο ανήκει στον ΕΦΚΑ που μεθοδεύει την πώλησή του, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί είτε ως ξενοδοχείο είτε για γραφεία.

Υπό πώληση βρίσκεται και το διατηρητέο επίσης κτήριο της οδού Σταδίου 41 -ιδιοκτησίας σήμερα του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης & Εφάπαξ Παροχών- όπου λειτούργησε μετά το 2000 το πολυκατάστημα Fokas. Με ιδιαίτερα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά στοιχεία τόσο στην πρόσοψη όσο και στο εσωτερικό του, το κτήριο παραμένει σήμερα άδειο μετά την πτώχευση της εταιρείας. Στα κάποτε πολυσύχναστα οκτώ επίπεδά του, εγκαταλελειμμένα από το 2013 υπάρχουν όμως ενδείξεις που συνεχίζουν να μαρτυρούν την εμπορική του χρήση.

Χρήσιμα στοιχεία όλα αυτά ως εικαστική βάση της Μπιενάλε ECLIPSE, που επιδιώκει, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά «να επιστρατεύσει μεταμορφωτικές δυνάμεις προκειμένου να μας οδηγήσει πέρα από τη σημερινή εποχή σε ένα πεδίο σκέψης και στοχασμού».