Άγγελος Πλέσσας: «Κοιτάμε την τέχνη ως μορφή αυτοκριτικής»

Μια εγκατάσταση για το νόημα της συνδεσιμότητας, την εποχή του #metoo. Ο γνωστός καλλιτέχνης και επιμελητής Άγγελος Πλέσσας άρτι αφιχθείς από τη Νότια Κορέα μίλησε για τη νέα του εγκατάσταση Noospheric Society. Συμμετείχε στη 13η Μπιενάλε της Γκουαντζού (Gwangju), τη μεγαλύτερη έκθεση τεχνών στον ασιατικό κόσμο.

Νεωτερισμός: Λίγα λόγια για την πνευματικότητα του έργου

Το έργο Noospheric Society (Κοινωνία της Νοόσφαιρας) εδραιώνεται κατ αρχήν ως δημόσιος χώρος, κοινόβιο, κοινότητα, που διαρκώς εξαπλώνεται. Εμβαθύνει σε πτυχές και θέματα πνευματικότητας, πολιτιστικής ετερογένειας, πνευματικής θεραπείας, κοσμικής ζωής. Καθώς και σε διάφορα ζητήματα που προκύπτουν από την υπερσυνδεδεμένη ζωή: προσωπική ταυτότητα, επικοινωνία, ελευθερία του λόγου.

Αποτελεί επί του πρακταίου έναν χώρο πνευματικής ανάπαυλας και συλλογικού στοχασμού. Εμπλουτίζεται με αλγόριθμους, βίντεο, φορετά παπλώματα. Περιβάλλεται από σαμανικές τελετές και διαλογισμούς ήχου που παράγονται μέσα από τα δονούμενα φυτά.

«Ένα βωμός ψηφιακής αποτοξίνωσης, μια συνεδρία σαμανικής θεραπείας, ένας εκπαιδευτικός χώρος, ένας χώρος για να επανεκτιμήσουμε τη σύνδεσή μας με τις διαδικτυακές, offline πραγματικότητες», αποσαφηνίζει ο Άγγελος Πλέσσας στο πλαίσιο της συγκεκριμένης συνέντευξης.

Πρόκειται ουσιστικά για εγκατάσταση και συλλογική περφόρμανς εν εξελίξει, που χτίζεται σε βάθος χρόνου. Θα υποστήριζε κανείς με περισσότερη σαφήνεια πως πρόκειται για οντολογική εμπειρία. Η εσωτερική προϋπόθεση για την ανάβαση στο επόμενο στάδιο της ανθρώπινης, γήινης εξέλιξης.

Ο όρος νόοσφαιρα πρώτη φορά χρησιμοποιείται από τον γάλλο φιλόσοφο, παλαιοντολόγο, θεολόγο και δαρβινιστή Πιερ Τεϊλάρ ντε Σαρντέν (Teilhard de Chardin, 1881-1955) και τον Ρώσο παλαιοντολόγο Βλαντιμίρ Βερνάνσκι (Vladimir Verdansky, 1863-1945). Αναφέρεται στην εννοιολογική ανάλυση της βιόσφαιρας και στο ψυχικό, νοητικό (νους) πεδίο της γης.

Αργότερα αναλύθηκε περαιτέρω από τον διάσημο συγγραφέα και καθηγητή ιστορίας και αισθητικής στο κορυφαίο πανεπιστήμιο Πρίνστον (και στο Σικάγο) Χοσέ Αργκίλες (1939-2011).  Προειδοποιούσε ότι αυτό το εξελικτικό άλμα, η ανάβαση στη νοόσφαιρα, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο μέσα από μια πράξη συλλογικής συνείδησης του ανθρώπου στη Γη. Ένας υπερνούς, αυτή η πρωτοφανής «στροφή του μυαλού» αντιστοιχεί στην ίδια την εμφάνιση των όντων στον πλανήτη.

Η κοινωνία της Νοόσφαιρας ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της documenta14 στην Αθήνα και στο Κάσελ, το 2014. Και τώρα συμμετείχε στη 13η Μπιενάλε της Γκουαντζού στη Νότια Κορέα με επιμελήτριες την ολλανδοϊνδή Νατάσα Γκινγουάλα (Natasha Ginwala) και την τουρκάλα Δάφνη Άγιας (Defne Ayas). Εκεί πρότεινε νέες διασυνδέσεις μεταξύ τεχνολογίας και σαμανισμού.

Σεξουαλική απελευθέρωση

Ο Άγγελος διέμεινε εκεί περίπου σαράντα ημέρες. «Οταν έφτασα στη Νότια Κορεά αναγκαστικά έκανα καραντίνα 14 ημερών σε ειδικό ξενοδοχείο. Ηταν μια χαρά η καραντίνα, με βοηθησε πολύ να συγκεντρωθώ και λειτούργησε ως πνευματική αναυπαλα! Στην Κορέα η κατασταση είναι τελείως διαφορετική από εδώ στην Ευρώπη, πολυ λίγα κρούσματα, τα πάντα λειτουργούν κανονικά απλά το κράτος και ο κόσμος είναι τρομερά οργανωμένοι και προσεκτικοί. Δεν υπάρχει αυτή η παρανοια και συνομωσιολογία που υπάρχει στην Δύση με τους αρνητές του κορονοιου και της μάσκας».

Απουσίαζε δηλαδή στη μακρινή Ασία όταν ξέσπασαν οι καταγγελίες του ελληνικού #metoo. Ωστόσο, «άκουσα ότι και εκεί υπήρχαν κάτι σκάνδαλα γιατί δυστυχώς η θέση της γυναίκας παραμένει ακόμη καταπιεσμένη εκεί και δεν υπάρχει σεξουαλική απελευθέρωση».

Η γεωγραφική απόσταση όμως δεν τον άφησε ασυγκίνητο σχετικά με τα όσα διαδραματίζονταν στη χώρα του. «Ακούω από καιρό το τι συνεβαινε, για παράδειγμα, στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα από φίλες μου, γνωστές καλλιτέχνιδες. Το γνώριζουν όλοι», εξηγεί.

«Πάντα τους λέω πως αν είναι αλήθεια να βγουν και να τα καταγγείλουν. Εκτός αυτού στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνων αυτή η παρέα ανδρών, κατα πλειοψηφία καθηγητών, πρέπει να αλλάξει, να μπουν περισσότερες γυναίκες. Είναι σχεδόν καταχρηστικό και σημειολογικά λάθος να απαρτίζεται η Σχολή των Τεχνών κατά το 95% από άνδρες μετά να ακούγονται τέτοιες συμπεριφορές και να μην μιλάει σχεδόν κανείς ανοικτά για όλο αυτό. Είμαστε στο 2021».

Η αγορά της τέχνης

Η Δύση συμμετείχε με αξιοσημείωτους δημιουγούς Οι δύο επιμελήτριες «ορθώς επέλεξαν καλλιτέχνες κυρίως απο την ευρύτερη περιοχή της Ασίας αλλά υπήρχαν και οι καλλιτέχνιδες οπως η Λίλιαν Λιν (Liliane Lijn), η Χρυσάνη Σταθάκος (Chrysanne Stathacos), καλλιτέχνιδες που είχα και στην έκθεση Sisterhood πέρσυ, η Σεσίλια Βικούνα (Cecilia Vicuna), η Λιν Χερσμαν Λίσον (Lynn Hershman Leeson), η Τζούντι Ραντούλ (Judy Radul), η διεμφυλικη Βατζάιναλ Ντέιβις (Vaginal Davis). Καλλιτεχνιδες δηλαδή με πολυ αναγνωρισμένο και χαρακτηριστικό έργο που με κάποιο τρόπο πραγματεύονται θέματα αρκετά καίρια και στην σύγχρονη Ασία».

Η ανάπτυξη της αγοράς σε αυτήν την πλερά της Ασίας ακολουθεί έναν δικό της δρόμο, μια ιδιότυπη αισθητική. «Στην Κορέα υπάρχει μια πολύ δυνατή εικαστική σκηνή που ανθεί τα τελευταία χρόνια θα έλεγα πολύ πιο φρέσκια από την Ιαπωνία και αρκετά πιο εκδημοκρατισμένη από της Κίνα». Δεν αναπαράγει δυτικά πρότυπα αν και οπωσδήποτε επηρεάζεται από αυτήν: «Νομίζω έχει αρκετή δική της ταυτότητα η Νότια Κορεά. Πήρα την αίσθηση ότι η Νότια Κορέα είναι στο επίκεντρο των Τεχνών λόγω και της διεθνούς Μπιενάλε της Gwangju αλλά και της ιδιοσυγκρασίας των Κορεατών που είναι πιο πνευματώδεις, ζωηροί και πολύπαθοι από τους υπόλοιπους λαούς της Ασίας. Μάλιστα ακούγεται ότι θα γίνει και Art Basel Σεούλ κάποια στιγμή». Όπου Art Basel διάβασε Φουάρ της Βασιλείας, η μεγαλύτερη στον κόσμο.

Προφανώς υπάρχουν και εκεί σημαντικοί συλλέκτες αλλά τα ονόματά τους παραμένουν (κατά την ασιατική παράδοση) κρυφά. «Οι τοπικές τράπεζες, οι βιομηχανίες, τα μέσα κλπ έχουν ειδική μέριμνα για την αγορά έργων Τέχνης και υποστηρίζουν Κορεατες και ξένους καλλιτεχνες. Υπάρχουν μεγάλες συλλογές, αλλά συνηφασμένες με βιομηχανίες όπως η Huynday, LG κλπ και όχι με συγκεκριμένα ονόματα ιδιωτών όπως στην Δύση», διευκρινίζει ο Άγγελος.

Το έργο του Άγγελου Πλέσσα αναγνωρίστηκε ευρέως ύστερα από τη βράβευσή με το περίζηλο Βραβείο ΔΕΣΤΕ (2015) που θέσπισε ο μεγάλος πάτρωνας Δάκης Ιωάννου. Συναντήθηκαν ξανά στην αναδρομική του Βραβείου το 2017.

«Έχω τρομερό θαυμασμό για τον Δάκη Ιωάννου αλλά προέρχομαστε από τελίως διαφορετικούς εικαστικούς κόσμους», επισημαίνει ο καλλιτέχνης. «Ηταν 1993 και ήμουν πιτσιρικάς και μπήκα στο Σπίτι της Κύπρου στο Κολωνάκι και είδα την έκθεση Post Human από την Συλλογή Ιωάννου και ακόμα θυμάμαι ένα ένα τα έργα».

Με το έργο του προσπαθεί να ιχνηλατίσει τις αθέατες συνδέσεις της τεχνολογίας με την πνευματικότητα, τον τρόπο που τέμνονται η πραγματική και η ψηφιακή συνθήκη «με τρόπους που μας κάνουν να κατανοήσουμε τις πτυχές τους και να δημιουργήσουμε νέους τρόπους που σχετίζομαστε και με τις δύο δημιουργώντας μια άλλη ανθρωπο-ψυχογεωγραφία».

Ονοματίζει μέρη στον Ιστό και δημιουργεί διαδραστικά πορτρέτα φίλων ή εκδόχων του εαυτού του (AroundMyself.com, 2001, FaunaMagica.com 2016). «Μερικές φορές πρόκειται για φυλακτά που μας προστατεύουν από την δίνη του διαδικτύου (EtherealSunrise.com, Συλλογη Ωναση, Στέγη 2015)».

«Αλλοτε δημιουργώ χώρους όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν δια ζώσης»: Οργανώνει νομαδικές συγκεντρώσεις σε μακρινές τοποθεσίες που προσφέρουν ιστορικό και φυσικό ενδιαφέρον ώστε να διερευνηθούν θέματα της μετα-τεχνολογικής ζωής (Eternal Internet Brotherhood / Sisterhood 2012- 17). Δημιουργεί πρωτοκολλα βιωματικής εκπαίδευσης χρησιμοποιώντας τοπικά αινίγματα και «περιπτωσιολογικές μελέτες» (Experimental Education Protocol 2016-σε εξέλιξη).

Οπως και στη Νοοσφαιρική Κοινωνία όπου οι συμμετέχοντες βιώνουν νέες μορφές προβληματισμού σε ένα περιβάλλον ψηφιακής αποσυμπίεσης.

«Πρόσφατα άρχισα να δημιουργώ μια ιδιόχειρη χειροτεχνία» που όπως και η κατασκευή παπλωμάτων quilts αποτελεί αφορμή «για την ψηφιακή αποτοξίνωσή μου. Βρίσκω τη διαδικασία κατασκευής ενός παπλώματος παρόμοια με τη δημιουργία ενός αλγόριθμου και το αντίστροφο: Μια οντότητα απαρτιζόμενη από μικρά κομμάτια που σχηματίζει ένα σύνολο».

Η ύφανση παπλωμάτων λειτουργεί μεταφορικά για να θίξει ξανά τα ρευστά ζητήματα ταυτότητας, φύλου, ελευθερίας του λόγου, κοινότητας, που τον αποσχολούν διαχρονικά. Αφορά επίσης την αμφιλεγόμενη προσέγγιση της πνευματικότητας με την τεχνολογία που χρησιμοποιεί βιώσιμα υλικά και υφάσματα για να εμποδίσουν τη βλαβερή ηλεκτρομαγνητική ένεργεια.

Στο επίκεντρο της τέχνης του Άγγελου Πλέσσα βρίσκεται ο άνθρωπος και άρα εμπίπτει εμμέσως στην πολιτική φιλοσοφία. Αλλά όπως είχε εξηγήσει ο Γκράμσι, «Η τέχνη είναι πολιτική ως τέχνη και όχι ως υποκατάστατο πολιτικής».

Όπως συμπληρώνει ο Άγγελος Πλέσσας: «η Τέχνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την Πολιτική. Παρόλη την τεράστια διάδοσή της με την έκρηξη της καλλιτεχνικής αγοράς τα τελευταία χρόνια, την θεοποίηση των καλλιτέχνών και των υπερ-επιμελητών… Ολα τώρα ξαφνικά βρίσκονται μετέωρα σαν το τίποτα μέσα στην πανδήμια. Πρέπει να κοιτάμε την Τέχνη όχι μόνο ως έμπνευση και επιβεβαίωση, αλλά και ως μορφή αυτο-κριτικής».

Πληφορορίες:

Η 13 Biennale της Gwangju, διαρκεί από τις 1/4 ως τις 9/5/2021.
Περισσότερα για τη νοόσφαιρα στο http://www.noosphericsociety.com/