Οι μεγάλες εκθέσεις του 2024 – Από τον νεοϊμπρεσιονισμό στην επέτειο αποκατάστασης της Δημοκρατίας

Μια σειρά από νέες εκθέσεις, που άλλοτε εξερευνούν άγνωστους χώρους, άλλοτε αναδεικνύουν την ελληνική τέχνη ή συστήνουν στο ελληνικό κοινό διάσημους ξένους καλλιτέχνες – παλαιούς και νέους-  ή ακόμη καταγράφουν πρόσωπα και γεγονότα της νεώτερης εποχής συνθέτουν το πρόγραμμα των αθηναϊκών μουσείων για το 2024.

Ένα πανόραμα εικαστικής δημιουργίας, που καλύπτει μία ευρεία γκάμα προσεγγίσεων, αρκετές από τις οποίες είναι πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες. Έτσι:

Πενήντα χρόνια φέτος από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και η Εθνική Πινακοθήκη οργανώνει από τον Ιούνιο μία διεθνή έκθεση, που θα διερευνήσει το θέμα «Δημοκρατία και Τέχνη στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία». Η έκθεση εξετάζει το νόημα, το περιεχόμενο και τις εικαστικές εκφράσεις των αγώνων για την ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, τη διεκδίκηση των πολιτικών ελευθεριών και τον αντιαποικιακό αγώνα. Γιατί  την ίδια χρονιά με την Ελλάδα είχε ξεσπάσει στην Πορτογαλία και η Επανάσταση των Γαρυφάλλων με αποτέλεσμα να αποκατασταθεί η Δημοκρατία μετά τη μισού σχεδόν αιώνα δικτατορία του  Σαλαζάρ. Ενώ και στην Ισπανία άρχισε από τον επόμενο χρόνο η μετάβαση προς τη Δημοκρατία, μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φράνκο, που βρισκόταν στην εξουσία από το 1939.

Για το σκοπό αυτό, η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα  βρίσκεται ήδη σε συνεργασία με μουσεία και ερευνητικά ιδρύματα από τις δύο χώρες. Στο πλαίσιο της έκθεσης εξάλλου, και καθ΄όλη της διάρκειά της θα πραγματοποιηθούν και άλλες εκδηλώσεις όπως συνέδριο, εργαστήρια, παρουσιάσεις βιβλίων, προβολές ντοκιμαντέρ και ταινιών μυθοπλασίας, δημόσιες συζητήσεις κ.ά.

Η Αθήνα και οι μετασχηματισμοί της

Στο μεταξύ και ως τις 3 Μαρτίου συνεχίζεται η έκθεση «ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ / URBANOGRAPHY. Η ζωή της πόλης τις δεκαετίες 1950-1970», μια πρωτότυπη σύλληψη που παρακολουθεί αυτές τις τρεις δεκαετίες  του ραγδαίου μετασχηματισμού της μεταπολεμικής Ελλάδας, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον της στην αστικοποίηση και τον τρόπο που ο άνθρωπος συμμετέχει ή αντιστέκεται στη νέα συνθήκη που του υπαγορεύει το διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Εικαστικές τέχνες –ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, εγκαταστάσεις, φωτογραφία, σχέδια και αφίσες– αποσπάσματα από τον δημοφιλή ελληνικό κινηματογράφο, ταινίες κριτικού ρεαλισμού και έκκεντρες αφηγήσεις «συνομιλούν» σ΄αυτήν την έκθεση, που χαρτογραφεί το συνολικό εύρος της έννοιας «αστικό βίωμα». Συνολικά άλλωστε παρουσιάζονται 79 δημιουργοί, 202 εικαστικά έργα και 21 ταινίες.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ενδιάμεσος χώρος» εξάλλου, παρουσιάζεται (ως τις 16 Ιουνίου) η έκθεση της Ρένας Παπασπύρου, «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης* Η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη». Μία αναφορά σε όλα τα στάδια της δουλειάς της σημαντικής καλλιτέχνιδας από το 1976 ως σήμερα μα θέματα γύρω από την πολλαπλότητα της εικόνας, τη σχέση ύλης με το βλέμμα,  την αισθητική εμπειρία της καθημερινής ζωής και τη δυνατότητα του ανθρώπινου νου να δημιουργεί εικόνες και να κάνει ελεύθερους συνειρμούς.

Οι γυναίκες στην εξουσία                                           

«Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» είναι το ερώτημα που θέτει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που για επτά μήνες παρουσιάζει εκθέσεις αποκλειστικά γυναικών καλλιτεχνών σε επιμέλεια  της διευθύντριάς του Κατερίνας Γρέγου. Ήδη η πρώτη μεγάλη αναδρομική της Λήδας Παπακωνσταντίνου είναι σε εξέλιξη (ως τις 21 Απριλίου) με την έκθεσή της να συγκεντρώνει έναν μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων, ζωγραφικών, γλυπτικών, και οπτικοακουστικών έργων, καθώς και σπάνιων και ανέκδοτων φωτογραφικών και κειμενικών αρχειακών τεκμηρίων/ιχνών των περφόρμανς. Ο τίτλος της «Χρόνος στα χέρια μου» προέρχεται από την ομότιτλη in situ εγκατάσταση που δημιούργησε η καλλιτέχνιδα το 2010 για το σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι.

Το έργο της Χρύσας Ρωμανού (1931-2006) εξάλλου, μιας από τις σημαντικότερες ελληνίδες καλλιτέχνιδες που αναδύθηκαν την δεκαετία του 1960 παρουσιάζεται κάτω από τον τίτλο «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται». Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 27 Οκτωβρίου και μέσα από αυτήν  αναδεικνύονται τα ζωγραφικά της έργα, από την περίοδο που έφυγε για το Παρίσι, τα ιστορικά κολάζ του 1965, οι μεγάλες γλυπτικές κατασκευές «Meccano», οι  μεταξοτυπίες από το ατελιέ της Mec Art Graphic στο Παρίσι, καθώς και οι «Χάρτες-Λαβυρίνθοι» με την τεχνική του ντεκολάζ σε πλέξιγκλας. Τέλος, η έκθεση, ολοκληρώνεται με ένα βίντεο βασισμένο στο πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Χρύσας Ρωμανού και του συζύγου της, του σπουδαίου καλλιτέχνη και καθηγητή της ΑΣΚΤ, Νίκου Κεσσανλή.

Από τον Φεβρουάριο εξάλλου, αρχίζει το δεύτερο μέρος του αφιερώματος με την παρουσίαση οκτώ ατομικών εκθέσεων. Συγκεκριμένα θα παρουσιάσουν το έργο τους η Μπούχρα Καλίλι από το Μαρόκο, την Λόλα Φλας (ΗΠΑ), η Μαλβίνα Παναγιωτίδη, την Κλαούντια Κόμτε (Ελβετία), η  Γιάελ Μπαρτάνα (Ισραήλ), η Χαντάσα Εμέριχ (Ολλανδο-ινδονήσια)  και η Μπερτίγ Μπακ (Γαλλία). Παράλληλα θα παρουσιαστεί αναδρομική έκθεση για το έργο της Ιρανής Τάλα Μαντάνι.

Τον Μάιο θα ξεκινήσει τέλος, το τρίτο μέρος του προγράμματος με τη διοργάνωση αναδρομικής έκθεσης της  Πένι Σιόπις καλλιτέχνιδας που γεννήθηκε στη Νότια Αφρική από έλληνες γονείς . Η Σιόπις  έγινε ευρύτερα γνωστή για την ενεργή στάση της στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών και για την αντίστασή της  κατά του απαρτχάιντ.

Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου

Με ένα αφιέρωμα στον Νεοϊμπρεσιονισμό αρχίζει τη νέα χρονιά το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζα Γουλανδρή, που από τις 10 του Ιανουαρίου παρουσιάζει την έκθεση «Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου» (1891-1914). Πρόκειται για ένα αφιέρωμα που γίνεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε συνεργασία με σημαντικά μουσεία και φορείς της Ευρώπης όπως, μεταξύ άλλων, το Μουζέ Ντ’ Ορσέ, την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, το Κέντρο Πομπιντού, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Μπεζανσόν, το Μουσείο της Γκρνόμπλ, το Μουσείο της  Αρτ Ντεκορατίφ και άλλα, όπως με ευρωπαίους ιδιώτες συλλέκτες

Επίκεντρο της έκθεσης, όπως το θέλει και ο τίτλος είναι βέβαια η Μεσόγειος, που με το τοπίο και το ιδιαίτερο φως της επηρέασε καλλιτέχνες όπως ο Πολ Σινιάκ, ο Ανρί Ματίς, ο Ανρί Μανγκέν και άλλοι. Έργα και των τριών αυτών ζωγράφων θα παρουσιαστούν στην  έκθεση όπως και των Ανρί-Εντμόν Κρος, Μαξίμιλιαν Λους, Τεό φαν Ράιζελμπερχ και Λουίς Βαλτά, τα περισσότερα από τα οποία έρχονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Επιμελήτριες της έκθεσης, που πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού είναι η Μαρίνα Φερέτι Μποκιγιόν, επίτιμη επιστημονική Διευθύντρια του Μουσείου Ιμπρεσιονισμού του Ζιβερνύ και η Μαρία-Κουτσομάλλη Μορώ, υπεύθυνη Συλλογής του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή.

Μια ιδιαίτερη αφήγηση κι ένα αφιέρωμα στον Γιάννη Κωστόπουλο

Την έκθεση Ρενέ Ρεβάχ «Tehom», μια ιδιαίτερη αφήγηση της ιστορίας μιας εβραϊκής οικογένειας από την Θεσσαλονίκη θα παρουσιάσει το Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς 138 από τις 16 Φεβρουαρίου. Πρόκειται για την επώδυνη διαδρομή της απώλειας των μελών της οικογένειας της Ρενέ Ρεβάχ στο Άουσβιτς κατά τη διάρκεια του πολέμου, με μόνο επιζήσαντα τον παππού της, καθώς είχε διαφύγει στην Αθήνα περιμένοντας μάταια την επιστροφή τους.

Η Ρενέ Ρεβάχ τον συναντά, όταν μαθαίνει πως η οικογένειά του είχε αφανιστεί και εκείνη υπόσχεται με το έργο της «Tehom» (μια βιβλική, εβραϊκή λέξη, που σημαίνει το αρχέγονο βάθος)  να τον οδηγήσει στον τόπο του εγκλήματος, που ο ίδιος μέχρι το θάνατό του δεν βρήκε το κουράγιο να επισκεφτεί. Η αφήγησή της εκπορεύεται από μια ενδιάμεση μνήμη, ένα απόσταγμα εικόνων, που διαμορφώθηκε από τις αφηγήσεις της οικογένειάς της και τις μαρτυρίες αυτών που επέστρεψαν ζωντανοί ενώ φωτογραφίες, βίντεο και κείμενα την πλαισιώνουν εικαστικά. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 19 Μαΐου.

Έκθεση αφιερωμένη στον εμβληματικό τραπεζίτη Γιάννη Σ. Κωστόπουλο πρόκειται εξάλλου, να παρουσιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού από το ΄Ιδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου. Τρία χρόνια μετά το θάνατό του, η έκθεση με τον τίτλο από την Οδύσσεια «Άνδρα πολύτροπον», που αποδίδει  την προσωπικότητα του ανδρός θα εγκαινιαστεί στις 28 Φεβρουαρίου σε επιμέλεια Ερατώς Κουτσουδάκη.

Από τη σύγχρονη Αμερική στη νεώτερη Ελλάδα

Πρώτη φορά παρουσιάζεται στην Ελλάδα το έργο της διάσημης αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Σίντι Σέρμαν και αυτό θα γίνει την άνοιξη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με τη έκθεση «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα». Συγκεκριμένα θα εκτεθούν περισσότερα από εκατό έργα της, φωτογραφικά self-portraits, με τα οποία η Σέρμαν έχει κατακτήσει την διεθνή αναγνώριση. Απεικονίζοντας τον εαυτό της ενώ παριστάνει διάφορους φανταστικούς χαρακτήρες και ενώ ερμηνεύει διαφορετικούς γυναικείους ρόλους μεταμορφώνεται σε αυτά τα έργα με τρόπο προσωπικό, ευφάνταστο και εν τέλει μοναδικό.

Στην έκθεση θα παρουσιαστούν έργα της από τις πρώτες σειρές φωτογραφιών, από το 1977 ως το 1982.

Αφιερωμένη στον σημαντικό αλλά παραγνωρισμένο ζωγράφο Μιχάλη Οικονόμου (1884-1933) είναι εξάλλου, η αναδρομική έκθεση, που θα παρουσιαστεί από την 1 Φεβρουαρίου στο Ίδρυμα Β&Μ Θεοχαράκη. Ανανεωτής της ελληνικής ζωγραφικής του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, ο Οικονόμου παραμένει ένας από τους λιγότερο προβεβλημένους και γνωστούς στο ευρύτερο κοινό, αν και είχε διαμορφώσει μία απόλυτα προσωπική καλλιτεχνική  γλώσσα και συνέβαλε ουσιαστικά στην εξέλιξη της νεοελληνικής τέχνης στο πεδίο της τοπιογραφίας.

Η έκθεση με τίτλο «Η αλχημεία της ζωγραφικής» είναι αποτέλεσμα πολύχρονης  έρευνας της ιστορικού τέχνης Αφροδίτης Κούρια και παρουσιάστηκε αρχικά (από τον Σεπτέμβριο) στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέτσοβο.

Διαβάστε επίσης:

Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα – Η αποθέωση του μνημείου στο βιβλίο Βρετανού συγγραφέα

Ρεκόρ καλλιτεχνών αλλά πτώση του τζίρου – Η αγορά τέχνης σε κάμψη

Με αντίξοες συνθήκες η συντήρηση των «Δεσμωτών του Φαλήρου» – Οι εργασίες συνεχίζονται