«Εγκαρδίως»: Αφιερωματικός τόμος σ’ έναν σπουδαίο επιστήμονα, τον Νίκο Ζία

Ο Νίκος Ζίας στον Πύργο Νεμπόισα, στο Βελιγράδι

Αφιερωμένος στον σπουδαίο επιστήμονα και ακαδημαϊκό δάσκαλο, βυζαντινολόγο και ιστορικό της τέχνης Νίκο Ζία (1939-2020), είναι ο τόμος «Εγκαρδίως», που παρουσιάζει σήμερα το υπουργείο Πολιτισμού, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου, ως πολλαπλώς οφειλόμενη κίνηση ανταπόδοσης για τις πολύτιμες υπηρεσίες, που επί δεκαετίες προσέφερε στο υπουργείο Πολιτισμού και στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου εντός και εκτός Ελλάδας.

Η μακρόχρονη, πολύπλευρη και μεγάλη προσφορά του Νίκου Ζία στην τεκμηρίωση, προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων, το πλούσιο επιστημονικό και διδακτικό του έργο, σε συνδυασμό με την ευγένεια, τη δημοκρατικότητα και το σεβασμό προς υφισταμένους και συνεργάτες, που τον χαρακτήριζε στα διοικητικά του καθήκοντα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και κίνητρο για την έκδοση αυτού του τόμου. Μέσα από τις 410 σελίδες του, 34 νέες επιστημονικές εργασίες επεκτείνουν τους θεματικούς ορίζοντες, που άνοιξε ο Νίκος Ζίας, και δίνουν περαιτέρω εναύσματα για τη συνέχιση των πρωτοπόρων δραστηριοτήτων, που εκείνος εγκαινίασε σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο.

Η «Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη», η «Νεότερη ελληνική τέχνη» και η «Πολιτιστική Διαχείριση, Μουσειολογία, Συντήρηση», τρεις θεματικές, που αντιστοιχούν στα επιστημονικά ενδιαφέροντα του τιμώμενου και συνάπτονται με τομείς της διοίκησης και διαχείρισης που ανέλαβε, τόσο στον κρατικό μηχανισμό, όσο και σε ιδρύματα με αντικείμενο τον πολιτισμό αποτελούν και τις ενότητες του βιβλίου.

Ο τόμος συνοδεύεται επίσης από εισαγωγικά κείμενα που αναφέρονται αναλυτικά στη ζωή, στα ενδιαφέροντα, στην πολύπλευρη δράση και στο επιστημονικό έργο του Νίκου Ζία, Ομότιμου Καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επίτιμου Διευθυντή Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Α. και προέδρου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων από τη σύστασή του, το 1997 έως το 2015.

*Σελίδες του αφιερωματικού τόμου «Εγκαρδίως»*

Με ιδιαίτερη συγκίνηση μιλάει για τον Νίκο Ζία και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, καθώς θυμάται την πρώτη γνωριμία και συνεργασία μαζί του και την πολύτιμη συνεισφορά του στο έργο του πολιτισμού.
«Όταν, τον Μάρτιο του 1999, βρέθηκα στο υπουργείο Πολιτισμού ως Γενική Γραμματέας ο «κ. Ζίας» μαζί με τους στενούς του συνεργάτες Δημήτρη Κωνστάντιο και Ισίδωρο Κακούρη, ήταν από τους πρώτους που στάθηκαν δίπλα μου ως φίλοι και συνάδελφοι», λέει η ίδια. «Παρά τη στενή μας σχέση και τη δική του προτροπή ποτέ δεν μπόρεσα να τον προσφωνήσω διαφορετικά. Ήταν και θα είναι για μένα ο «κ. Ζίας», όπως άλλωστε ήταν και ο «κ. Μπούρας».

Μέλος στα Κεντρικά Επιστημονικά Συμβούλια του Υπουργείου Πολιτισμού με οξυδέρκεια και πραότητα, με ευθυκρισία και ευθύτητα έδινε λύσεις σε σύνθετα επιστημονικά προβλήματα. Ήταν ο «κ. Ζίας», που του ζητούσα τη γνώμη του σε πολλά και δύσκολα υπηρεσιακά θέματα ξέροντας την εντιμότητά του και το ορθό του λόγου του», προσθέτει η υπουργός. Καταλήγοντας: «Ήταν τιμή για όλους εμάς που συνεργαστήκαμε μαζί του. Δεν βρίσκω μεγαλύτερο έπαινο για αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο, που τα έργα του -υποδειγματικά της επιστημοσύνης, της αποτελεσματικότητας, της σοφίας του-μνημονεύονται και θα μνημονεύονται».

Ο Νίκος Ζίας υπηρέτησε το έργο του Υπουργείου Πολιτισμού με αφοσίωση και αυταπάρνηση και μετά την αποχώρησή του από την Υπηρεσία. Ως Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων υπηρέτησε την εξωστρέφεια του Υπουργείου Πολιτισμού, με την αναγνώριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της UNESCO. Ανέλαβε, με διεθνείς συνεργασίες και προγράμματα, την εκπαίδευση του προσωπικού, την εκπόνηση μελετών και επέβλεψε έργα σημαντικά σε χώρες που διασώζουν την κληρονομιά του Βυζαντίου.

Φιλοπερίεργο πνεύμα, όπως υπήρξε άλλωστε υπηρέτησε δόκιμα, και την τεχνοκριτική, γράφοντας στα σημαντικότερα περιοδικά της εποχής του. Δεν εγκατέλειψε ποτέ τη μελέτη του έργου του Κόντογλου και με τη διδακτορική του διατριβή «Η Κοσμική Ζωγραφική του Φώτη Κόντογλου» εμβάθυνε συστηματικά το έργο του και αναδείχθηκε ο εγκυρότερος μελετητής του.

Να σημειωθεί όμως ακόμη ότι ο Νίκος Ζίας, με κύρια την αίσθηση του καθήκοντος, δεν πολιτικοποίησε ποτέ τη θέση του. «Πού είναι ο Ζίας μου;» ρωτούσε η Μελίνα με την οποία συνεργάστηκε άριστα και αποδοτικά, όπως επίσης άψογη ήταν η συνεργασία του με τον Βαγγέλη Βενιζέλο και τον Αντώνη Σαμαρά.

Ο τόμος «Εγκαρδίως» είχε σχεδιαστεί να επιδοθεί στο Νίκο Ζία από τους μαθητές και τους συνεργάτες του ως έκφραση τιμής, αναγνώρισης και ευγνωμοσύνης στο πρόσωπό του. Παρόλο που δεν πρόλαβε να του παραδοθεί εν ζωή, διατηρεί το νήμα της παρουσίας του μέσα από τις επιστημονικές συμβολές, που περιλαμβάνει. Πρόκειται για έκδοση της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Α. και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, με επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.