Η βυζαντινή τέχνη έχασε το δάσκαλό της – Πέθανε ο σπουδαίος αρχαιολόγος Νίκος Ζίας

Ένας εξαίρετος επιστήμονας, σπουδαίος δάσκαλος και μαζί ένας ευγενής, γοητευτικός άνθρωπος ήταν ο αρχαιολόγος Νίκος Ζίας, που έφυγε από τη ζωή την Κυριακή το πρωί, γεμίζοντας θλίψη όχι μόνο του οικείους του αλλά και συναδέλφους, μαθητές και όλους όσοι τον είχαν γνωρίσει.

Με ειδικότητα τη βυζαντινή τέχνη, μέλος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας για πολλά χρόνια από θέσεις ευθύνης, μέσω των οποίων εργάσθηκε ακαταπόνητα για τα βυζαντινά μνημεία της χώρας, καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στη συνέχεια, επέδειξε σε όλη του τη ζωή μοναδική αφοσίωση στην επιστήμη του και ταυτόχρονα μόχθο για την προστασία και την προβολή της βυζαντινής πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και της νεώτερης τέχνης όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά καις το εξωτερικό.

Ο Νίκος Ζίας, που είχε γεννηθεί στην Τρίπολη το 1939 υπήρξε  μέλος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου για αρκετά χρόνια, καθώς και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, καθώς επίσης πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων με σπουδαίο έργο επί των ημερών του την αναστήλωση και τη μετατροπή σε μουσείο του πύργου Νεμπόισα στο Βελιγράδι, όπου είχε φυλακιστεί και θανατώθηκε ο Ρήγας Φεραίος. Επίσης είχε διατελέσει πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του ICOM ενώ στην προσπάθειά του για τη διάδοση της βυζαντινής και νεοελληνικής τέχνης είχε δώσει σειρά διαλέξεων και ελεύθερων μαθημάτων, είχε κάνει ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές ενώ για χρόνια συνεργαζόταν με επιφυλλίδες και βιβλιοκρισίες αρχικά με την εφημερίδα «Μεσημβρινή» και ακολούθως με «Το Βήμα».

Η μεγάλη του αγάπη ήταν ο Κόντογλου, άλλωστε και το θέμα της διατριβής του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ήταν « Η Κοσμική Ζωγραφική του Φώτη Κόντογλου», έτσι με το έργο του σπουδαίου αυτού ζωγράφου ασχολήθηκε συστηματικά, με αποτέλεσμα να γίνει ένας από τους σημαντικότερους μελετητές του. Μάλιστα διοργάνωσε δύο εκθέσεις με έργα του ζωγράφου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (1983-84) και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (1986), έχοντας και την επιμέλεια των καταλόγων ενώ να σημειωθεί και το βιβλίς του «Φώτης Κόντογλου, ζωγράφος». Άλλα έργα του ήταν «Η Ελλάδα του Γ. Μανουσάκη», «Οι τοιχογραφίες της Μονής Γρηγορίου Αγίου Όρους», «Βυζαντινός Εγγονόπουλος» ενώ σ΄αυτά να προστεθούν περί τις εκατό μελέτες και άρθρα για τη Βυζαντινή και Νεοελληνική Τέχνη.

Δήλωση της υπουργού Πολιτισμού

Τη θλίψη της εξέφρασε  και η υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη για την απώλεια του χαρισματικού αυτού ανθρώπου αναφέροντας σε δήλωσή της:

«Με βαθιά θλίψη αποχαιρετούμε σήμερα τον Νίκο Ζία, τον επιστήμονα και τον ακαδημαϊκό δάσκαλο, ο οποίος για περισσότερα από πενήντα χρόνια εργάστηκε ακάματα για την προστασία, την ανάδειξη, την προβολή, της πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου. Αποχαιρετούμε τον δημόσιο λειτουργό που με μοναδική αφοσίωση και πίστη υπηρέτησε για δεκαετίες το Υπουργείο Πολιτισμού και την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Αποχαιρετούμε τον γλυκύ, γοητευτικό και πολυτάλαντο άνθρωπο, τον οποίον όσοι γνωρίσαμε και ζήσαμε από κοντά θα έχομε πάντα στην καρδιά και την μνήμη μας.

Είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Νίκο Ζία τόσο ως Πρόεδρο του Δ.Σ. του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, όσο και ως μέλος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Οι τοποθετήσεις του και η διατύπωση των απόψεών του, πέρα από την επιστημονική του γνώση, ανεδείκνυαν τον βαθύ σεβασμό του προς τον συνομιλητή του, προς τη θέση του άλλου, και όχι μόνον όταν απευθυνόταν σε ομολόγους ή ομοτέχνους του, αλλά κυρίως όταν συνομιλούσε με υποδειγματική ευγένεια και κατανόηση με τους πολίτες. Η ευρυμάθειά του, η ευρύτητα του πνεύματός του, η χωρητικότητα και η κοινωνικότητά του, η αφοσίωση και η προσήλωσή του στις αξίες και τις αρχές του, αλλά και στους στόχους του μέχρι την επίτευξή τους, δεν μπορούν να ξεχαστούν απ΄ όσους βρεθήκαμε κοντά του και διδαχθήκαμε από τα λόγια και τα έργα του».

Το Βυζάντιο στο επίκεντρο της ζωής του

Ο Νίκος Ζίας  ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στην Αρχαιολογική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού  το 1962, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και το 1964 έλαβε μέρος στην προετοιμασία της ιστορικής έκθεσης του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Ζάππειο Μέγαρο με θέμα «Βυζαντινή Τέχνη – Τέχνη Ευρωπαϊκή», της έκθεσης εκείνης, που ανέδειξε για πρώτη φορά την ευρωπαϊκή διάσταση της βυζαντινής τέχνης. Ως συνεργάτης μάλιστα του Βυζαντινού Μουσείου ο Νίκος Ζίας μετέβη στην Καστοριά, γενέτειρα του πατέρα του, όπου κατέγραψε και περισυνέλεξε μεγάλο αριθμό βυζαντινών κυρίως εικόνων, ορισμένες από τις οποίες αργότερα μελέτησε και δημοσίευσε.

Την πρώιμη αυτή περίοδο άρχισε και η ενασχόλησή του με τις εικαστικές τέχνες της Νεοελληνικής περιόδου, συνεργαζόμενος με περιοδικά, όπως η  «Νέα Εστία» και ο «Ζυγός», με το Ε.Ι.Ρ., επιμελούμενος την εκπομπή «Η Τέχνη στη Ζωή μας» και με την εφημερίδα «Μεσημβρινή», γράφοντας  τεχνοκριτική.

Στην Αρχαιολογική Υπηρεσία ως επιμελητής αρχαιοτήτων. Αρχικά υπηρέτησε στην Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων και αργότερα τοποθετήθηκε στον Μυστρά, όπου ασχολήθηκε με τη συντήρηση των τοιχογραφιών του ναού της Μητρόπολης-Αγίου Δημητρίου, με ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες στον Μυστρά, στη Μονεμβασία και στη Μάνη, διοργανώνοντας παράλληλα στη Σπάρτη και έκθεση με θέμα «Βυζαντινές καταβολές στη σύγχρονη ελληνική τέχνη».

Από το 1969 ως προϊστάμενος στην 4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (Νήσων Αιγαίου Πελάγους) διενήργησε ανασκαφές στη Νάξο και τη Χίο, αναστηλωτικές εργασίες και εργασίες συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου ναών, με σημαντικότερο έργο τον αποχωρισμό της ζωγραφικής στον τρούλο του ναού της Πρωτόθρονης στη Νάξο ενώ επιμελήθηκε επίσης την  έκθεση «Μεταβυζαντινής και Νεοελληνικής Τέχνης» της συλλογής του Ιδρύματος Τήνου. Ακολούθησε η υπηρεσία του στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Πατρών, η οποία είχε στην αρμοδιότητά της 11 νομούς, μεταξύ των οποίων και αυτούς της  Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς, όπου του δόθηκε η ευκαιρία να εντρυφήσει στη μελέτη της τέχνης της Επτανησιακής Σχολής. Από το 1977 μετατέθηκε εξάλλου στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού ως προϊστάμενος της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων αλλά και της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού.

Η πανεπιστημιακή του σταδιοδρομία άρχισε τον Ιούνιο του 1988 ενώ το 1998 αποχώρησε από το Υπουργείο Πολιτισμού. Σε συνδυασμό με την δραστηριοποίησή του για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου στην χώρα μας ο Νίκος Ζίας  οραματίσθηκε και προώθησε δράσεις, εκπορευόμενες από την Ελλάδα, για την προστασία και προβολή, και στον διεθνή χώρο, της βυζαντινής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε στον τομέα αυτόν η δραστηριότητα που ανέπτυξε ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, από τη σύστασή του το 1997 έως το 2015, του διεθνώς αναγνωρισμένου -ιδίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την UNESCO- αυτού Κέντρου, το οποίο, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού, μέσω διακρατικών συνεργασιών, αναλαμβάνει δράσεις για την προβολή του βυζαντινού πολιτισμού εκτός Ελλάδος  σε χώρες οι οποίες έχουν στην επικράτειά τους βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία.

Η εξόδιος τελετή θα γίνει στον Άγιο Αλέξανδρο Παλαιού Φαλήρου, που ήταν η ενορία του, την Τρίτη. Όπως έχει γίνει γνωστό εξάλλου συνεργάτες και φίλοι του ετοιμάζουν τιμητικό τόμο στη μνήμη του δασκάλου που έφυγε.