Το αυγό του φιδιού

Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής ορθά χαιρετίστηκε ως νίκη της δημοκρατίας. Ένα μόρφωμα απολυταρχισμού ξεπέρασε τα όρια του νόμου και «πλήρωσε» γι’ αυτό. Είναι, λοιπόν, η ώρα των αυτοσυγχαρητηρίων.  Δεν είναι, όμως, η ώρα του εφησυχασμού.

Η ιστορία της Χρυσής Αυγής και ο τρόπος χειρισμού της δεν ανέδειξε μόνο την ισχύ της δημοκρατίας. Υπογράμμισε, ταυτόχρονα, τις αδυναμίες των δημοκρατικών θεσμών και τους κινδύνους που ελλοχεύουν.

Καταρχάς, ο συνένωση της ανθρωποκτονίας του Παύλου Φύσσα με τις ακραίες –αλλά σε σημαντικό βαθμό πολιτικές –πράξεις των μελών της Χρυσής Αυγής, οδήγησε σε μία χρονικά ατέρμονη, νομικά περίπλοκη και πολιτικά επικίνδυνα συγκεχυμένη δίκη. Ο φόνος κέρδισε το προσκήνιο και μερικώς απομείωσε την πολιτική σημασία της δίκης – που θα είχε πολύ καλύτερα αναδειχθεί αν είχε γίνει χωριστά.

Στην ίδια λογική, ο μεγάλος αριθμός των κατηγορουμένων περιέπλεξε ακόμη περισσότερο την υπόθεση και αποδυνάμωσε την απόδοση πολιτικών και ποινικών ευθυνών σε προσωπικό επίπεδο.

Ιδιαίτερα προβληματίζουν, όμως, οι αντιδράσεις την ημέρα της ανακοίνωσης της ετυμηγορίας. Το λαϊκό αίσθημα, όπως αυτό εκφράστηκε από τους παρόντες, υιοθετούσε τον απολυταρχισμό που ήθελε με την διαμαρτυρία του να καταδικάσει. Δεν υπάρχει κανένα «πρέπει» στην δικαιοσύνη (όπως έγραψε και ο Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος στην »Καθημερινή»– ιδιαίτερα όταν αυτό είναι το «πρέπει» του δρόμου. Διαφορετικά, σε τίποτα δεν διαφέρουμε από την εποχή του Ροβεσπιέρου. Ο λαϊκισμός είναι απολυταρχισμός – απ’ όπου κι αν προέρχεται.

Κατά τρίτο λόγο, η ποινική αντιμετώπιση ενός πολιτικού φαινομένου δεν σημαίνει ότι πατήθηκε και το αυγό του φιδιού. Στην δίκη της Χρυσής Αυγής η δημοκρατία κέρδισε μία μάχη. Δεν κέρδισε τον πόλεμο – γιατί αυτός είναι ένας πόλεμος που δεν σταματά και δεν πρέπει να σταματήσει ποτέ. Ξεχνάμε ότι για πολλά χρόνια το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου. Αυτό δεν το σταμάτησε στην προσπάθεια του να κερδίζει τις καρδιές πολιτών. Η νομιμοποίηση του απλά ορθά αναγνώρισε μία πραγματικότητα. Η επί δεκαετίες, όμως, καθήλωση του σε χαμηλά ποσοστά οφείλεται στην επιτυχία του δημοκρατικού πολιτεύματος ως τρόπο λειτουργίας του κράτους και της κοινωνίας και του φιλελεύθερου καπιταλισμού ως μοντέλο διαχείρισης της οικονομίας.

Ο απολυταρχισμός έχει μακριά παράδοση. Επειδή η δημοκρατία γεννήθηκε στην αρχαία Αθήνα, συχνά ξεχνάμε πόσο πρόσφατη είναι η εγκαθίδρυση της. Στο βιβλίο του  “The Lineages of the Absolutist State” o Perry Anderson παρατηρεί ότι ο Ισπανικός απολυταρχισμός γνώρισε την ήττα του με την επανάσταση της Ολλανδίας στον 16^ο αιώνα, ο Αγγλικός στον 17^ο, ο Γαλλικός στον 18^ο, ο Ρωσικός στον 20^ο –για να αντικατασταθεί, όμως, αμέσως από νέο. Η Hannah Arendt ορθά αποδίδει απολυταρχισμό στον ιμπεριαλισμό και παρατηρεί ότι η επικράτηση απολυταρχικών καθεστώτων στηρίζεται σε λαϊκή βάση (The Origins of Totalitarianism).

Πως οφείλει λοιπόν η κοινωνία να αντιμετωπίσει τις κραυγές «πρέπει να μπουν φυλακή»; Ως δημοκρατική ελευθερία της έκφρασης ή ως τάση απολυταρχισμού; Ως λαϊκό «αίσθημα» ή ως προσπάθεια καθοδήγησης της δικαιοσύνης; Ως μία αθώα στιγμή αγανάκτησης ή ως ένα μόνιμο χαρακτηριστικό επιβολής της μειοψηφίας στην πλειοψηφία, που γνώρισε την άνοδο του στην εποχή των μνημονίων και έφτασε στο απόγειο του το 2015 και στην διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ;

Όλα αυτά δεν θα είχαν την σημασία που τους αποδίδεται αν η δημοκρατία δεν είναι σήμερα, και πάλι σε κίνδυνο. Παγκόσμια. Ως πολίτευμα, η δημοκρατία στέκεται απέναντι στην κεντρική εξουσία. Το παιγνίδι πάντα παίζεται στην επίτευξη σταθερής ισορροπίας μεταξύ των δύο. Στην πλάστιγγα σωστά μετρά υπέρβαρα η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η διαφύλαξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Σήμερα, στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα, η δικαιοσύνη είναι λαβωμένη από τους Παπαγγελόπουλους και τις Τουλουπάκη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα υποβαθμίζονται με τους χειρισμούς της μετανάστευσης. Η ισχύς του κράτους είναι αυξημένη λόγω της πανδημίας. Και ο φιλελεύθερος καπιταλισμός προσπαθεί να βρει νέους δρόμους και να στήσει νέο σύστημα αξιών μετά την κατά κράτος ήττα του από τον άγριο καπιταλισμό των λογιστικών κερδών και ανύπαρκτων υπεραξιών. Όποιος δεν συνειδητοποιεί ότι αυτό το κοκτέιλ» είναι επικίνδυνο για την δημοκρατία εθελοτυφλεί.

Ο πόλεμος κατά της όποιας «Χρυσής Αυγής» δεν κερδίζεται ούτε με μία μάχη ούτε μόνο με νομικά μέσα. Κερδίζεται, πάνω απ’ όλα, στο πολιτικό επίπεδο με ενημερωμένους και υποψιασμένους πολίτες και δευτερευόντως στο οικονομικό επίπεδο με την μείωση των ανισοτήτων.

Διαφορετικά το αυγό του φιδιού θα επωάσει τα εκατοντάδες παιδιά του.