Σύγκρουση πολιτισμών: η επιστροφή

Η ήττα στο Αφγανιστάν ήταν προδιαγραμμένη. Η ιδέα του nation building είχε κερδίσει έδαφος με τις επιτυχίες στην Ιαπωνία και στη Νότια Κορέα. Λαθεμένα, έτσι, θεωρήθηκε ότι αποτελούσε συνταγή πολλαπλών χρήσεων. Η αποτυχία στο Βιετνάμ ερμηνεύτηκε ως η εξαίρεση – αντί ως ο κανόνας. Από εκεί και πέρα ο κατήφορος δεν μπορούσε παρά να είναι ολισθηρός.

Η κυριαρχία των ΗΠΑ στην διάρκεια και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αναπόφευκτα, σχεδόν μοιρολατρικά, είχε στοιχεία ματαιοδοξίας. Στα ερείπια ο νικητής έφτιαξε ένα νέο οικονομικό, πολιτικό και αμυντικό σύστημα διακυβέρνησης με παγκόσμιες προεκτάσεις. Αυτόματα επικράτησε η λογική πως όσοι έβλεπαν τα πλεονεκτήματα του θα το υπεράσπιζαν και θα το υιοθετούσαν.

Κατά την κρατούσα σκέψη στο Δυτικό Φιλελεύθερο Σύστημα (Western Liberal Order) η ελεύθερη επιλογή των λαών ήταν αυτόματα υπέρ του. Αν οι ηγεσίες τους δεν την στήριζαν τότε το καθήκον επέτασσε την αλλαγή της ηγεσίας – οπότε τα πράγματα αυτόματα θα εύρισκαν την φυσιολογική τους ισορροπία. Η μοναδικότητα του 1989 όπου πιστώθηκε η Δύση τη νίκη στον Ψυχρό Πόλεμο ενέτεινε τις ψευδαισθήσεις.

Η Δύση υπέπεσε στην «ύβρι». Το φιλελεύθερο δυτικό πρότυπο έχει τις βάσεις του στην Αθηναϊκή δημοκρατία, δηλαδή στο σεβασμό προς τους νόμους και την αποδοχή τους από το κοινωνικό σύνολο. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ουσιαστικά έθαψε την δημοκρατία και ο Χριστιανισμός συνεισέφερε στα 1000 χρόνια σκοταδισμού που ακολούθησαν τόσο στην δύση όσο και στην ανατολή. Εξάλλου, οι λέξεις «Βυζάντιο» και «Δημοκρατία» απλά δεν συνυπάρχουν  Η περίφημη Magna Carta αφορούσε οικονομικά δικαιώματα. Η Αμερικανική Επανάσταση ήταν αυτή που πρόσθεσε τα ανθρώπινα δικαιώματα, το Γαλλικό λουτρό αίματος που οδήγησε στην αποδοχή τους στην Ευρώπη.

Η δημοκρατία είναι, λοιπόν, θέμα κουλτούρας. Θέμα πολιτισμού. Θέμα συστήματος αξιών. Για δύο αιώνες προσπαθούσε η Δύση να επιβάλει την θρησκευτική κουλτούρα της στο Ισλάμ, για 5 αιώνες συνέβαινε το αντίθετο. Κανείς δεν νίκησε και τέτοιες μόνιμες νίκες δεν είναι εφικτές—ακριβώς επειδή οι κουλτούρες διαφέρουν διαμετρικά.

Όταν ο Samuel P. Huntington έγραψε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1993 στο περιοδικό Foreign Affairs για την σύγκρουση πολιτισμών, λίγοι έδωσαν σημασία. Το ίδιο και με το ομότιτλο βιβλίο του τρία χρόνια μετά.

Σήμερα, πληθαίνουν αυτοί που τον δικαιώνουν και πιστεύουν στην αναπόφευκτη σύγκρουση των πολιτισμών. Το Ιράκ και το Αφγανιστάν αποτελούν μικρογραφίες της σύγκρουσης και ταυτόχρονα απόδειξη της.

Η μεγάλη σύγκρουση επίκειται, όμως. Και θα έχει τρεις παίκτες. Να γιατί.

Οι ΗΠΑ έφυγαν από το Αφγανιστάν για τρεις λόγους. Πρώτο, επειδή ο νυν πρόεδρος Biden είχε συνειδητοποιήσει την ματαιότητα του nation building από την εποχή που ήταν αντιπρόεδρος του Obama. Η συμφωνία του Tramp, του ήρθε έτσι βολική. Η ταχύτητα επικράτησης των Taliban δεν ήταν, αλλά αυτό θα είναι αντικείμενο για ένα νέο γύρο πολιτικής και κοινωνικής αυτοκριτικής και παροδικό φαινόμενο. Εξάλλου, ακριβολογώντας, δεν ηττήθηκε η Αμερική. Το δημιούργημα της ηττήθηκε. Αντίθετα, στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ είχαν ηττηθεί στο έδαφος.

Δεύτερο, διότι η παραδοσιακά εσωστρεφής αμερικανική κοινωνία είχε πλέον κουραστεί από τους μακρινούς πολέμους. Στην 11^η Σεπτεμβρίου του 2011 οφείλει το γεγονός ότι ξεπέρασε το σοκ του Βιετνάμ. Η επιτυχία της (;) στην μάχη κατά της τρομοκρατίας σηματοδότησε το κάλεσμα για επιστροφή οίκαδε.

Τρίτο, διότι οι ΗΠΑ χρειάζεται τώρα να ενωθούν, συσπειρωμένοι, και χωρίς να σπαταλούν άσκοπα τις δυνάμεις τους, ενάντια στο νέο εχθρό: την Κίνα. Ο κοινωνικό-πολιτικός διχασμός που ανέδειξε και διεύρυνε ο Tramp ξεπερνιέται πλέον μόνο βάζοντας απέναντι έναν εχθρό μεγαλύτερο από αυτά που χωρίζουν την κοινωνία εσωτερικά. Κατά μία έννοια οι ΗΠΑ χρειάζονται την Κίνα ως εχθρό. Πολύ πιθανώς ισχύει και το αντίθετο. Διότι, στην Κίνα, τα εγγενή προβλήματα του καπιταλισμού τώρα άρχισαν να φαίνονται: τώρα που το κόμμα υποχρεώθηκε να αποκηρύξει το μοντέλο εργασίας «996», δηλαδή 9 το πρωί με 9 το βράδυ, 6 ημέρες την εβδομάδα.

Η μάχη με την ΕΣΔΔ ήταν πρωταρχικά μάχη για το οικονομικό σύστημα. Ο καπιταλισμός κέρδισε. Σήμερα, και η Κίνα είναι σε μεγάλο βαθμό μία κρατική καπιταλιστική οικονομία με διαφορετικούς βαθμούς οικονομικής ελευθερίας σε διαφορετικά επίπεδα – όπως με δυστυχία του έμαθε ο Jack Ma της Alibaba. Οπότε η μάχη έχει ήδη μεταφερθεί στο πεδίο των αξιών. Σήμερα, η μάχη τόσο με το Ισλάμ όσο και με την Κίνα είναι μάχη που μας επιστρέφει στα θεμελιώδη θέματα της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι ΗΠΑ ορθά έφυγαν από το Αφγανιστάν. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δημοκρατία ως θεσμός δεν προέρχονται ούτε από το Ιράκ, ούτε από το Αφγανιστάν, ούτε από την Κούβα. Ούτε καν από την Ρωσία. Είναι προβλήματα ενδογενή της Δύσης που την εμποδίζουν ακόμη και να προβληθεί ως παράδειγμα προς μίμηση.

Η Δύση είναι αυτή που οφείλει να φτιάξει το σπίτι της πρώτα και μετά, ίσως, να ισχυριστεί ξανά ότι και άλλοι μπορούν αν θέλουν να την αντιγράψουν. Οι ΗΠΑ προετοιμάζονται για μία νέα σύγκρουση, που θα είναι επιφανειακά παραδοσιακά γεωπολιτική, στην ουσία βαθιά πολιτισμική.

Το εναπομείναν ερώτημα αφορά τον ρόλο της Ευρώπης στο νέο αυτό περιβάλλον.