Σε μόνιμη κρίση: Η νέα πραγματικότητα

Η παραδοσιακή ανθρώπινη αντίδραση όταν ξεσπά μία κρίση είναι να προσβλέπει στο τέλος της. Η διαχείρισή της γίνεται με αυτήν την υπόθεση – είτε αυτή εκφράζεται άμεσα είτε έμμεσα.

Η εποχή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γνώρισε πληθώρα κρίσεων, με περιορισμένη όμως  εμβέλεια και λήξη σε μία σχετικά σύντομη χρονική περίοδο. Εξαίρεση ήταν η μία μόνιμη κρίση σύγκρουσης της δημοκρατίας με τον Σοβιετικό σοσιαλισμό – εξ’ ου και ο Ψυχρός Πόλεμος. Η διαχείριση της υπάκουε, πάντως, σε ορισμένους γραπτούς και άγραφους κανόνες.

Στον 21ο αιώνα, αυτή η εικόνα έχει ανατραπεί. Οι κρίσεις είναι πολλές, η εμβέλειά τους έχει διογκωθεί και η λήξη τους κάθε άλλο παρά ορατή είναι. Αντίθετα, όλες οι ενδείξεις πείθουν ότι η ανθρωπότητα έχει περάσει σε νέα περίοδο όπου θα υποχρεωθεί να ζει σε μόνιμες συνθήκες κρίσης.

Αυτή θα είναι η νέα κανονικότητα.

Η κλιματική αλλαγή είναι μία παγκόσμια κρίση. Θα ζούμε μόνιμα με αυτήν και η διαχείριση της θα αποτελεί μόνιμο νταλκά για όλα τα κράτη.

Η πανδημία αποτελεί μία νέα παγκόσμια και μόνιμη κρίση. Τα μοντέλα τριετούς διάρκειας που έχουμε σχεδιάσει με βάση το παρελθόν δεν ισχύουν πλέον. Οι εξελίξεις είναι διαρκώς μπροστά από τις προβλέψεις.

Η γεωπολιτική κρίση έχει ήδη ξεσπάσει. Αποτελεί προέκταση του Ψυχρού Πολέμου και ταυτόχρονα ανατροπή του. Τούτη τη φορά, όμως, δεν ενέχει δύο αλλά τρεις παίκτες, κι αυτό τον καθιστά πιο επικίνδυνη – όπως μπορούν να διαβεβαιώσουν οι ειδικοί της Θεωρίας των Παιγνίων.

Η μεταναστευτική κρίση είναι εδώ. Η Μεσόγειος, μέρος της Άπω Ανατολής και σχεδόν το σύνολο της Μέσης Ανατολής, η Νότιος και η Βόρειος Αμερική την ζούνε. Η κλιματική αλλαγή και η γεωπολιτική σύγκρουση θα την εντείνουν.

Η οικονομία έχει ήδη εισέλθει σε φάση  που δεν έχει σύγκριση με το παρελθόν. Δεν είναι μόνο η συσσώρευση χρέους, η ανάδειξη του καπιταλισμού-καζίνο σε σύγκρουση με τον φιλελεύθερο και τον αυταρχικό καπιταλισμό, η αναδυόμενη σχέση μεταξύ της οικονομίας από την μία πλευρά και της βιοποικιλότητας σε συνδυασμό με τα όρια πρώτων υλών από την άλλη. Είναι, πλέον, η απαίτηση δισεκατομμυρίων για συμμετοχή σε βελτιωμένο επίπεδο ζωής.

Η τεχνολογία ανοίγει νέους ορίζοντες και ταυτόχρονα νέα πολιτικά και ηθικά διλήμματα. Στα χέρια αυταρχικών καθεστώτων γίνεται όπλο καταπίεσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η χρήση της θα επιφέρει νέους διχασμούς ανάμεσα στους γνώστες και κατόχους της και αυτούς που δεν θα μπορέσουν να προσαρμοστούν. Η πρόοδός της θα ανατρέψει την σχέση του ανθρώπου με την φύση –π.χ. με το ζωικό βασίλειο: η μεταμόσχευση γεννητικά τροποποιημένης καρδιάς χοίρου σε άνθρωπο είναι η αρχή μίας νέας επανάστασης στην βιοτεχνολογία. Η κοινωνία θα αντιμετωπίσει νέο διχασμό ανάμεσα στην εικονική πραγματικότητα και τον πραγματικό κόσμο. Η μορφή του πολέμου θα αλλάξει – καθώς όλα τα κράτη θα επιδιώξουν να ελαχιστοποιήσουν τις ανθρώπινες απώλειες χρησιμοποιώντας τα όπλα της τεχνολογίας – γεγονός που κάνει τον πόλεμο πιο επικίνδυνο, πιο δύσκολο να ελεγχθεί.

Η χώρα μας έχει εισέλθει στη νέα αυτή εποχή, λιγότερο προετοιμασμένη από πολλές άλλες. Ίσως αυτό είναι και πλεονέκτημά της: να μάθει γρήγορα από τα παθήματα των άλλων, να προσαρμοστεί έτσι ταχύτερα. Η επιτυχία της μετάβασής στην ψηφιακή εποχή είναι μία απόδειξη.

Η πανδημία θα είναι μαζί μας από εδώ και πέρα. Το μεταναστευτικό δεν θα μας ξεχάσει, Η τεχνολογία θα μας διχάσει. Η οικονομία μας δύσκολα θα ανακάμπτει από τον συνδυασμό της δεκαετούς κρίσης με τις νέες παγκόσμιες προκλήσεις. Η νέα γεωπολιτική σύγκρουση θα μας αποκλείσει την επιλογή της ουδετερότητας.  Η Τουρκία θα αποτελεί ένα πάγιο  πρόβλημα.

Μπροστά στο σύνολο αυτών των ασύμμετρων απειλών, η ελληνική κοινωνία παραμένει διχασμένη με αναφορά σε γραμμές ιδεολογίας και πρακτικής που έχουν σχεδόν σβηστεί. Δεν είναι η μόνη. Είναι, όμως, ίσως, από τις πλέον ευάλωτες. Γι’ αυτό η ευρεία συναίνεση αποτελεί απαραίτητη –αν και όχι επαρκή – συνθήκη για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Στο τέλος-τέλος, η ικανότητα διαχείρισης των κρίσεων θα είναι αυτή που θα ξεχωρίσει την ήρα από το στάχυ.

Οφείλουμε να το συνειδητοποιήσουμε και να το οικειοποιηθούμε με τρόπο βαθιά πρωτόγνωρο: οι κρίσεις είναι πολλές και μόνιμες. Όσα ξέραμε σύντομα θα ξεπεραστούν. Η επιβίωση μας θα εξαρτηθεί από την ικανότητα μας να διαβλέπουμε έστω μερικές από τις εξελίξεις, να πείθουμε την κοινωνία για την ακρίβεια της πρόβλεψης και να διαχειριζόμαστε την κρίση με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τους θεσμούς της δημοκρατίας.  Σε τελευταία ανάλυση, η μορφή του μέλλοντος δεν είναι μία: εξαρτάται από τις επιλογές μας.

Διαβάστε επίσης 

Μιλώντας με τον κ. Putin