Χωρίς εκπλήξεις είναι ο κρατικός προϋπολογισμός για το 2026.

Κι όταν λέμε χωρίς εκπλήξεις εννοούμε ότι είναι ένας προϋπολογισμός η κατάρτιση του οποίου υποχρεωτικά κινείται σε σφιχτό δημοσιονομικό πλαίσιο (υψηλό πρωτογενές έλλειμμα 2,8% του ΑΕΠ)  και μάλιστα κάτω από το βάρος της ανάγκης να συνεχιστεί η μείωση του δημόσιου χρέους (στο 138% του ΑΕΠ) και να ενισχυθεί η άμυνα της χώρας.

Οι πολυάριθμες μορφές ρίσκου αναγνωρίζονται («ένα διεθνές περιβάλλον που εξακολουθεί να διέπεται από γεωπολιτική αβεβαιότητα, από μεταβαλλόμενες συνθήκες στο παγκόσμιο εμπόριο και στις αγορές ενέργειας καθώς και από κινδύνους για τη δημοσιονομική και πολιτική σταθερότητα σε μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες…) και, κατ’ ανάγκη αγνοούνται, καθώς δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν.

Η κυβέρνηση, όμως, δια του Κυριάκου Πιερρακάκη, έμμεσα λαμβάνει υπόψη της τους  κινδύνους ακριβώς εμμένοντας στην συντηρητική δημοσιονομική πολιτική. Όχι πως θα γλυτώσει κάποια χώρα αν σκάσει το οικονομικό τσουνάμι, αλλά αυτή η κυβέρνηση θα μπορεί να ισχυριστεί ότι (α) οι τεράστιες απώλειες μίας ολόκληρης δεκαετίας χρειάζονται τουλάχιστον άλλα τόσα χρόνια για να καλυφθούν και σ’ αυτήν την βάση διαχειρίστηκε  την οικονομία, και (β) αυτή τουλάχιστον δεν επέδειξε την ασυνέπεια και αμετροέπεια προηγούμενων κυβερνήσεων από το 2002 (που ουσιαστικά κατέρρευσε η κυβέρνηση Σημίτη) μέχρι το 2019 (το τέλος της «πρώτη φορά Αριστερά»).

Είναι σαφές ότι η αντιπολίτευση θα βρει πολλά να καταδικάσει. Στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, π.χ., η στάση της κυβέρνησης είναι επίσης συντηρητική. Δεν προβλέπονται διαρθρωτικές αλλαγές και ως ένα βαθμό η εφαρμογή της είναι εξαρτημένη από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης (οι επιδοτήσεις του RFF ενσωματώνονται ως έσοδα). Ο αντίλογος είναι πως (α) δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις ευάλωτες ομάδες που λαμβάνουν την μερίδα του λέοντος από τις επιδοτήσεις, και (β) υπάρχει πάντα το κόστος της άμυνας – η ανάγκη αν δαπανηθούν περισσότερα χρήματα στην άμυνα (όπλα), θα υπάρχουν λιγότερα για άλλες δράσεις (βούτυρο).

Όμοια, βάσιμη κριτική μπορεί να ασκηθεί στο αδυναμία να διαφοροποιηθεί το πρότυπο ανάπτυξης (π.χ., διάγραμμα 1.4). Στον αναμενόμενο αντίλογο ότι αυτό δεν έχει μπορέσει να αλλάξει από το 1952, μία υπεύθυνη αντιπολίτευση θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι σ’ αυτήν την εποχή των μεγάλων αλλαγών δεν έγινε η προσπάθεια να αλλάξει. Η έμφαση είναι στην λέξη «προσπάθεια».

Το κρίσιμο θέμα, όμως, δεν είναι η άσκηση κριτικής και μόνο αλλά η υποβολή εναλλακτικής πρότασης που με ρεαλισμό να επισημαίνει ποια είναι τα κόστη και τα οφέλη. Διότι, δράσεις-αποφάσεις που να αποφέρουν μόνο οφέλη δεν μπορούν να υπάρξουν. Αν η αντιπολίτευση και ειδικά το ΠΑΣΟΚ θέλει να κερδίσει έστω την μάχη των εντυπώσεων, τότε οφείλει να παίξει το πολιτικό παιγνίδι των ρεαλιστικών εναλλακτικών σεναρίων και να δείξει πως με τις δικές του προτάσεις το τελικό όφελος για την κοινωνία θα είναι μεγαλύτερο από αυτό που προτείνει η κυβέρνηση. Η έμφαση στην ανωτέρω φράση είναι στις λέξεις «ρεαλιστικών» και «τελικό».

Με αναφορά ακριβώς στο θέμα του ρεαλισμού ο προϋπολογισμός  προβληματίζει στην πρόβλεψη του για αύξηση των επενδύσεων (κατά 10,2%) χωρίς αυτό να δικαιολογείται επαρκώς (δεν την λες και ιδιαίτερα αξιόπιστη την υπόσχεση  ότι στοχεύεται … «η προοδευτική αναβάθμιση της παραγωγικής βάσης μέσω των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, που ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και τις προοπτικές των ελληνικών εξαγωγών.» Η πτωτική πορεία, εξάλλου, των καθαρών εξαγωγών (διάγραμμα 1.3) δεν στηρίζει την αισιοδοξία που επιδεικνύεται– εκτός αν και η αύξηση των επενδύσεων στηρίζεται στους κοινοτικούς πόρους.

Στα θετικά περιλαμβάνονται τα μέτρα της φορολογικής ελάφρυνσης, η διαφαινόμενη (αν τα στατιστικά δεδομένα για το 1^ο οχτάμηνο του 2025 δεν αλλάξουν)  βελτίωση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (πίνακας 1.3), η πτώση του πληθωρισμού (ενοποιημένος δείκτης τιμών καταναλωτική στο 1,7%,  η συνεχιζόμενη μείωση της ανεργίας έστω και μικρή (από το 9,1% στο 8,6%)  και, οπωσδήποτε, το σύνολο των μέτρων φορολογικής κυρίως ελάφρυνσης που έχει ανακοινώσει η κυβέρνηση και, που επικοινωνιακά έξυπνα, κατατάσσει σε τρεις κατηγορίες: στα μέτρα της ΔΕΘ, που ήδη τρέχουν, σ’ αυτά που είχαν ήδη ανακοινωθεί για το 2026 και σ’ αυτά που προβλέπει ο προϋπολογισμός.

Σημαντικό σημείο που χρειάζεται αποσαφήνιση είναι η φορολογική επιβάρυνση. Η εμμονή να μετριέται με αναφορά στο ΑΕΠ δίνει λαθεμένη εικόνα. Για παράδειγμα, σ’ αυτήν την βάση η φορολογική επιβάρυνση μειώθηκε από το 41,2% του ΑΕΠ το 2022 στο 39,8% του ΑΕΠ το 2023. Όμοια, να θελήσουμε να μετρήσουμε την εισοδηματική ελαστικότητα φόρων με τα στοιχεία του φετινού (2026) προϋπολογισμού, αυτή είναι μόλις 0,87, δηλαδή το εισόδημα αυξάνεται ταχύτερα από την αύξηση φόρων. Αν, όμως, η αναφορά είναι με βάση το καθαρό εθνικό εισόδημα (αφού δηλαδή υπολογίσουμε το καθαρό αποτέλεσμα των μεταβιβάσεων προς και από το εξωτερικό και αφαιρέσουμε και τις αποσβέσεις) τότε η εικόνα διαφοροποιείται. Επειδή τα πιο πρόσφατα στατιστικά μεγέθη δεν είναι διαθέσιμα, ως παράδειγμα αναφέρεται πως με αναφορά στο καθαρό εθνικό εισόδημα (ΝΝΙ) η φορολογική επιβάρυνση ήταν 47% το 2021 και 48% το 2022.

Στο τέλος-τέλος κάθε προϋπολογισμός κρίνεται όχι με βάση τα «θέλω» και τα «πιστεύω»  των κομμάτων αλλά με αναφοράς την οικονομική πραγματικότητα. Στην Εισηγητική Έκθεση του Προϋπολογισμού για το 2026 αυτή περιγράφεται με ακρίβεια στο διάγραμμα 1.3, όπου προκύπτει το τεράστιο επενδυτικό κενό που αυτή η κυβέρνηση έχει καταφέρει να μειώσει αλλά, είτε το θέλουμε είτε όχι, παραμένει υψηλό εμποδίζοντας την ανάπτυξη. Με αρνητική καθαρή αποταμίευση της τάξης του 4,5% του ΑΕΠ (10 δισ. ευρώ) το 2023 διαφορετική έκβαση δύσκολα θα υπήρχε.

Μπαίνουμε στο αβέβαιο 2016 με το βλέμμα στραμμένο στα χρέη του παρελθόντος, με τις επενδύσεις να βασίζονται σε κοινοτικούς πόρους, με την δημοσιονομική πειθαρχία ως αναγκαίο κακό που αφήνει το πρόβλημα της παραγωγικής αναβάθμισης άλυτο και την κυβέρνηση να προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο χρέος, την άμυνα και τις κοινωνικές δαπάνες. Ας μη ακκίζεται η αντιπολίτευση, λοιπόν. Αν είχε μυαλό (που λέμε) δεν θα ήθελε καν να κυβερνήσει.