Παθήματα για μαθήματα: ο κίνδυνος της υπερσυγκέντρωσης

Το περίφημο νομοθέτημα του Joe Biden προέδρου των ΗΠΑ, «The Inflation Reduction Act”, λίγη σχέση έχει με τον περιορισμό του πληθωρισμού. Στην ουσία πρόκειται για την απόφαση να δαπανηθούν περίπου $360 δις. για την βελτίωση των υποδομών, με έμφαση στην χρήση εγχώριων αγαθών. Ευγενής ο στόχος—αν και ξεκάθαρο προωθεί τον προστατευτισμό με την έμφαση που δίνει στην εγχώρια παραγωγή. Όπως και πολλά άλλα, όμως, η πρόθεση πέφτει θύμα του νόμου των μη αναμενόμενων επιπτώσεων: οι ΗΠΑ έχουν προ πολλού σταματήσει να παράγουν πολλά από τα απαραίτητα για τον εκσυγχρονισμό των υποδομών υλικά και μηχανήματα. Το …κακό φτάνει μέχρι την μη παραγωγή ανυψωτικών μηχανημάτων. Απαιτούνται λοιπόν εισαγωγές κι αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον στόχο της ενθάρρυνσης της εγχώριας παραγωγής – που τίθεται μάλιστα και ως όρος.

ΟΙ ΗΠΑ έχουν εδώ και χρόνια ακολουθήσει τον δρόμο της αποβιομηχανοποίησης, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη των τριτογενούς τομέα (δηλαδή των υπηρεσιών) και στις νέες τεχνολογίες. Η προσπάθεια να τονωθεί η εγχώρια παραγωγή και μάλιστα για έναν τόσο σημαντικό σκοπό όπως ο εκσυγχρονισμός και η επέκταση των υποδομών, αντιμετωπίζει τώρα την προοπτική του εκτροχιασμού. ΟΙ θεωρίες πολλών οικονομολόγων ότι η ταχεία ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών με αντίστοιχη μείωση της σημασίας του πρωτογενούς (γεωργία) και δευτερογενούς (βιομηχανία) είναι ένδειξη ώριμης ανάπτυξης άρχισε να ξεθωριάζει.

Υπάρχει μάθημα για την Ελλάδα—ιδιαίτερα μετά την αποτυχία της προσπάθειας εκβιομηχάνισης που ξεκίνησε με θέρμη μετά το 1952 και ναυάγησε στα βράχια του συνδικαλισμού και της ιδεοληψίας στην δεκαετία του 1980; Μπορεί αυτή η πρόσφατη εμπειρία των ΗΠΑ να προσφέρει ένα χρήσιμο για την Ελλάδα συμπέρασμα;

Η ανάπτυξη στην χώρα πάντα αντιμετώπιζε τον περιοριστικό παράγοντα των εισαγωγών—με την έννοια ότι η εγχώρια παραγωγή απαιτεί πολλές εισαγωγές. Παραδοσιακά, δηλαδή, αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα του λεγόμενου high import content: η αύξηση της εγχώριας παραγωγής συνεπάγεται υποχρεωτικά και αύξηση των εισαγωγών.

Κατά μία έννοια κινούμαστε στα ίδια πλαίσια με τις ΗΠΑ σήμερα—λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές παραμέτρους.

Η δική μας η ανάπτυξη στηρίζεται στον τουρισμό (που φτάσαμε να αποκαλούμε βαριά βιομηχανία) και στα ακίνητα (που απαιτούν εισαγωγές). Η βιομηχανία έχει περιοριστεί σε 2-3 δεκάδες επιχειρήσεων το μέγιστο, η δε γεωργία ανθεί πρωταρχικά ως οικοτεχνία και μάλιστα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εισαγωγή ανθρώπινου δυναμικού!

Δικαιολογημένος έτσι ο πανικός όταν η πανδημία διάλυσε τον τουρισμό. Δικαιολογημένοι οι πανηγυρισμοί με την ανάκαμψη του, ακόμη περισσότερο με το πάρτι των ακινήτων. Είναι, όμως, αυτή μία υγιής, ασφαλής, επιθυμητή κατάσταση;

Το «όχι» είναι η προφανής απάντηση. Δεν χρειάζεται να προχωρήσουμε σε βαθυστόχαστες αναλύσεις. Απλά να κατανοήσουμε ότι οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή, οι μετακινήσεις μεγάλου αριθμού πολιτών, οι γεωπολιτικές συγκρούσεις δεν προσφέρουν καμία απολύτως εγγύηση για την ασφάλεια του μοντέλου που ακολουθούμε. Το αντίθετο: το καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτο.

Πολύς λόγος γίνεται για την νέο-αποκτηθείσα εξωστρέφεια της οικονομίας. Προσεκτική ματιά θα αποκαλύψει ότι είναι σε ορισμένο βαθμό συγκυριακή, σε μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένη σε μικρό φάσμα παραγωγής και επιχειρήσεων, σε σημαντικό βαθμό εξαρτώμενη από αντίστοιχη άνοδο των εισαγωγών.

Αν θέλουμε να αγοράσουμε ένα μελλοντικό συμβόλαιο που να μειώνει τους αναπόφευκτα αυξανόμενους και επικείμενους κινδύνους, στόχος μας οφείλει να είναι η μείωση της εξάρτησης από τον τουρισμό και τα ακίνητα και η ενθάρρυνση της ελαφράς βιομηχανίας και της σύγχρονης γεωργίας.

Το θέμα είναι βασικά πολιτικό, βαθύτατα κοινωνικό, ξεκάθαρα οικονομικό. Μιλάμε για αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης, αλλά αυτή ανάγεται περισσότερο στην σφαίρα της επιθυμίας και της φαντασίας, εδράζεται πολύ λιγότερο στην απτή πραγματικότητα. Τα λόγια και τα γραπτά του Κυριάκου Βαρβαρέσου είναι σήμερα πιο σημαντικά από ποτέ.

Διαβάστε επίσης

Η τραγικότητα κυβέρνησης των ηττημένων