Να ξεκαθαρίσουμε εξ αρχής πως ο υπογράφων στις τελευταίες εκλογές θα ψήφιζε ξεκάθαρα υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ – και με τα δεδομένα της στιγμής αλλά και με βάση όσα μάθαμε έκτοτε. Συνεπώς οι κάτωθι σκέψεις προέρχονται από άτομο που καταρχήν διάκειται θετικά προς τον Αμερικανό Πρόεδρο, και προς τις ΗΠΑ γενικότερα.

Θεμέλια δεδομένα

Πρώτον, οι προτεινόμενοι δασμοί αποτελούν μια απόπειρα να επιβληθεί και να εισπραχθεί από τις ΗΠΑ ένας παγκόσμιος φόρος από την μια πλευρά, αλλά και να συμπιεσθεί κάπως το εμπορικό τους έλλειμμα μέσω του περιορισμού των εισαγωγών από την άλλη, αποφεύγοντας να πληγεί ευθέως η εγχώρια ζήτηση.

Δεύτερον, στο συνακόλουθο ερώτημα γιατί και γιατί τώρα, πιθανές απαντήσεις έγκεινται στο γεγονός ότι οι ΗΠΑ έτρεχαν ακόμη και το 2024 εν μέσω ισχυρής ανάπτυξης και ανύπαρκτης ανεργίας ένα έλλειμα της τάξεως του 7% του ΑΕΠ, ή περίπου 2 τρις δολαρίων και ένα εμπορικό έλλειμα της τάξεως του 1 τρις. Ο συνειρμός για τους Έλληνες με φρέσκο το μνημόνιο στη μνήμη είναι εύκολος και ίσως είμαστε οι μόνοι που ενστικτωδώς αναφερόμαστε στο «δικό τους μνημόνιο». Ο λόγος του χρέους προς ΑΕΠ των ΗΠΑ έχει πάρει για τα καλά την ανιούσα παρά τις ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης και η δυναμική του πρέπει να επανέλθει σε βιώσιμα επίπεδα «α λα Ελληνικά», ακόμη και για μια υπερδύναμη όπως οι ΗΠΑ.

Ειρήσθω εν παρόδω, αυτό είναι κάτι που το (εξωφρενικά) λαϊκίζον ελληνικό πολιτικό σύστημα θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψιν. Οι πλείστοι της αντιπολίτευσης μάλλον θα πρέπει να προσεύχονται μην τυχόν εκλεγούν και αναγκαστούν να εφαρμόσουν την παραμικρή από τις «φαεινές» ιδέες που ευαγγελίζονται διότι η τιμωρία θα είναι ασύλληπτα γρήγορη και επίπονη.

Τρίτον, όλα αυτά συμβαίνουν κυρίως επειδή από ένα σημείο και ύστερα, κατά την περίοδο της πανδημίας, οι ΗΠΑ ξόδεψαν 2-3 τρισεκατομμύρια παραπάνω από όσα χρειάζονταν υπό την προεδρία του Τζο Μπάιντεν, δημιουργώντας τόσο συνθήκες υπερθέρμανσης της ζήτησης (και του πληθωρισμού) στο άνοιγμα της οικονομίας, όσο και εθισμό (και κακοδιαχείρηση) με γιγαντιαία ελλείματα που το πολιτικό σύστημα και ο πρώην πρόεδρος απέτυχαν να αναγνωρίσουν – πολλώ δε να χαλιναγωγήσουν.

Τέταρτον, υπό κανονικές συνθήκες (ΚΣ) οι ΗΠΑ θα έπρεπε ήδη να είχαν εφαρμόσει προεκλογικά αντι-κυκλική περιοριστική πολιτική συρρίκνωσης των ελλειμάτων – που βέβαια θα απέκλειε και το ενδεχόμενο επανεκλογής οποιουδήποτε Δημοκρατικού υποψηφίου. Αλλά και στην παρούσα φάση υπό ΚΣ, όπως άλλωστε προτείνει και το εγχειρίδιο του ΔΝΤ, μια οικονομία σε τέτοια κατάσταση ελλειμάτων θα πρέπει να εκτελέσει μια φιλόδοξη αν όχι ευθέως επιθετική δημοσιονομική προσαρμογή με ορατούς στόχους μείωσής τους. Επιπλέον, θα πρέπει να μειώσει την παρουσία του κράτους ως εργοδότη, αφήνοντας χώρο στον ιδιωτικό τομέα να δημιουργήσει θέσεις εργασίας εκ νέου μεσώ επενδύσεων ενισχυτικών της παραγωγικότητας. Τέλος, ενδείκνυται να συνοδεύσει όλα αυτά με την λεγόμενη «maxi deval» δηλαδή μια σημαντική υποτίμηση του νομίσματος ώστε να βοηθηθεί σε μεγάλο βαθμό το εμπορικό ισοζύγιο και η ανάπτυξη μέσω της εξωτερικής ζήτησης.

Πέμπτον, για όσον καιρό οι ΗΠΑ ανέβαλλαν τα άνωθεν και «ζούσαν το όνειρο» όλος κυριολεκτικά ο υπόλοιπος κόσμος επωφελήθηκε από τις συνθήκες επαυξημένης ενεργούς παγκόσμιας ζήτησης που χρηματοδοτούσαν οι ΗΠΑ. Επιπλέον, δεδομένης της θέσης του δολαρίου ως αποταμιευτικό νόμισμα, η υπερβάλλουσα αυτή νομισματική και δημοσιονομική χαλάρωση πλημμύρισε την παγκόσμια οικονομία με ρευστότητα (και ζήτηση), συμβάλλοντας αποφασιστικά στην μετα-πανδημική ανάπτυξη διεθνώς. Ταυτόχρονα, τα δολάρια με τα οποία οι ΗΠΑ πλήρωναν για τις εισαγωγές τους όλον τον κόσμο επανεπενδύονταν στις ΗΠΑ σε χρηματαγορές αλλά και κάθε λογής άλλες επενδύσεις οδηγώντας σε συνεχή αύξηση των τιμών – χρηματιστηρίων και μη.

‘Εκτον, ο θεός της Ελλάδας μετά από 50 τουλάχιστον χρόνια αδιαφορίας επιτέλους μας φώτισε να «εκμεταλλευτούμε» την θετική αυτή διεθνή δυναμική – τουλάχιστον όσο διήρκεσε – ώστε να ανορθωθούν και σε σημαντικό βαθμό να θωρακιστούν τα δημόσια οικονομικά. Ενόσω ασύγκριτα πλουσιότερες και πιο ανεπτυγμένες οικονομίες όπως η Γαλλική και η Αμερικανική γονατίζουν υπό το βάρος το μη ελέγξιμων ελλειμάτων, η χώρα μας παρουσιάζει πλεονάσματα ασφαλείας, υπεραρκετά να προστατέψουν την οικονομία κατά την επερχόμενη περίοδο επανισορρόπησης του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος. Όσοι πολιτικοί αδυνατούν να το κατανοήσουν αυτό (μια τεράστια μειοψηφία) είναι ευθέως ακατάλληλοι να υπηρετήσουν τα συμφέροντα του Ελληνικού λαού.  Παρ’όλα αυτά, παραμένει κρίσιμο για την Ελλάδα να μην διολισθήσει εκ νέου σε ανεύθυνη δημοσιονομική χαλάρωση και παροχές που το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι και πάλι να διευρύνουν το εμπορικό έλλειμα και τις εισαγωγές καταναλωτικών προϊόντων.

Εμμονές, σχιζοφρένεια και λάθος υπολογισμοί

Πίσω στις ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Τραμπ πέραν του δικού του χαρακτήρα, περιστοιχίζεται και από μικρό σχετικά αριθμό ιδιόρρυθμων οικονομολόγων, όπως ο Πήτερ Ναβάρο (ο οποίος έχει περάσει και χρόνο στην φυλακή), οι οποίοι τον έχουν πείσει για την αποτελεσματικότητα της προσέγγισής του.

Περιέργως ή μη, όσοι υπολογισμοί έχουν διαρρεύσει έως τώρα είναι με απόλυτη βεβαιότητα λάθος. Το κόστος των δασμών δεν είναι το ποσοστό του δασμού επί την ύλη που δασμολογείται – όπως και διάφοροι άλλοι υπεραπλουστευμένοι συλλογισμοί. Παραπέμπουν έτσι είτε σε αφέλεια και τσαπατσουλιά, είτε σε μια αίσθηση (αυτοκαταστροφικής) μπλόφας.

Στην πραγματικότητα, η πολυπλοκότητα του συστήματος το καθιστά μη-προβλέψιμο και το κόστος (όπως και το περιστασιακό όφελος για κάποιους) του επανακαθορισμού των όρων του παγκοσμίου εμπορίου με βίαιη προσέγγιση είναι αδύνατον να υπολογιστεί.

Κυριότερα, η πιθανότητα η σχέση κόστους – οφέλους για τις ΗΠΑ να είναι συμφέρουσα σε μια μη-συνεργατική κατάληξη της διαδικασίας αυτής είναι μηδενική.  Οι ΗΠΑ, γνωρίζοντας το αυτό, επιδιώκουν διαπραγματεύσεις στις οποίες ελπίζουν να έχουν συνδυαστικά το πάνω χέρι.

Θεωρίες παιγνίων, μπλόφες και άλλα τινά

Στο ΜΙΤ η Θεωρία Παιγνίων ήταν ένα συναρπαστικό μάθημα, τιμώντας έτσι και την μνήμη του Τζων Νας («Ένας Υπέροχος Άνθρωπος») που δίδαξε εκεί στην αρχή της καριέρας του. Για πολλούς λοιπόν είναι κάπως κωμικό ότι κάθε μεγαλεπήβολη «εξυπνάδα» που αποπειράται κάποιος ηγέτης ή υψηλόβαθμος αξιωματούχος αποδίδεται τουλάχιστον καταρχήν σε κάποια ιδιαίτερα ευφυή εφαρμογή κάποιου συστήματος μπλόφας και παιγνίων, με την ενδόμυχη ελπίδα ότι στο τέλος θα δικαιωθεί ο «πρωταγωνιστής».  Παραγνωρίζει πάμπολλες παραμέτρους του πραγματικού κόσμου, ιδιαίτερα τον συσχετισμό δυνάμεων όταν τα βάζει ένας εναντίων όλων (Βαρουφάκης, Τραμπ), αλλά και το γεγονός ότι όλοι πλέον έχουν διαβάσει τα ίδια βιβλία και κατέχουν τις ίδιες θεωρίες….!

Μία μη-συνεργατική λύση ενός τόσο πολυμερούς παγκοσμίου συστήματος που να είναι ουσιωδώς ετεροβαρής υπέρ του Προέδρου Τραμπ με όλον τον κόσμο να συντονίζεται εναντίον του θα πρέπει να θεωρείται, και είναι, αδύνατον να συμβεί.

Η αρχική θέση των ΗΠΑ δεν είναι διατηρήσιμη άρα δεν μπορεί και να επιβληθεί, η δε κατάληξη θα καθοριστεί από την συλλογική «γενναιοδωρία» του υπόλοιπου κόσμου ως προς το «αίτημα» των ΗΠΑ.  Όπως εύστοχα παρατήρησε κάποιος, είναι σαν οι ΗΠΑ ως παιδί πήγαν σε μια παιδική χαρά και τσακώθηκαν με όλα τα υπόλοιπα παιδιά ταυτόχρονα.

Η δική μας πραγματική Βαρουφακιάδα προσφέρει, τραγικωμικά, ένα χρήσιμο πεδίο αναφοράς για την ανάλυση της προσέγγισης του Ντόναλντ Τραμπ. Οι επαναστατικές ακροβασίες οδήγησαν σε ένα τεράστιο κόστος εμπροσθοβαρώς που άρχισε να κλιμακώνεται τόσο πολύ και τόσο γρήγορα που οι πολιτικοί συσχετισμοί που τις υποστήριζαν κατέρρευσαν. Οι όροι και το περιβάλλον της συναλλαγής άλλαξαν άρδην, ενώ το τελικό αποτέλεσμα καθορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά από τον ορθολογισμό των άλλων, και ουδόλως χάρη στους αριβισμούς των «δικών μας» παρά τα όσα διατείνονται οι τελευταίοι. Μάλιστα, κοιτώντας πίσω από κάποια απόσταση χρόνου πλέον, τα όσα «ηρωικά» συνέβησαν τότε φαίνονται ακόμη γραφικότερα και πέρα ως πέρα γελοία τώρα, αλλά και το κυριότερο άσκοπα – ιδιαίτερα αναλογιζόμενοι πλέον τα ορατά οφέλη της «κανονικής» κανονικότητας.

Μετά την ανακοίνωση των δασμών στην Κίνα, κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν πως βασικά τα iphone παύουν να είναι ούτε κατ’ελάχιστο κερδοφόρα για την Apple εάν δεν αυξηθεί αντίστοιχα η τιμή τους. Η Apple από την μεριά της ανακοίνωσε ότι πολύ σύντομα όλα τα προς εξαγωγή στις ΗΠΑ τηλέφωνα θα παράγονται στην Ινδία, με χαμηλότερους δασμούς αντί για την Κίνα – βραχυκυκλώνοντας έτσι το σύστημα δασμών ήδη.  Οι baby-boomers των ΗΠΑ στη συνταξιοδότηση πλέον είδαν την αξία των επενδύσεων / αποταμιεύσεών τους να καταρρέει και καλούσαν όλοι τους τοπικούς πολιτικούς με κραυγές αγωνίας. Τον Νοέμβριο του 2026 λαμβάνουν χώρα οι ενδιάμεσες εκλογές της χώρας, ώστε να επανεκλεγεί ολόκληρη η Βουλή των Αντιπροσώπων αλλά και το 1/3 της Γερουσίας. Θα πρέπει να είναι σαφές πως οι Ρεπουμπλικανοί συνάδελφοι του Τραμπ κυριολεκτικά θα αφανίζονταν εάν στο μεταξύ είχε προκύψει μια άνευ προηγουμένου αναταραχή και ύφεση χωρίς κανένα μάλιστα πρακτικό όφελος για την χώρα.  Στην Wall Street προς στιγμήν παγώνουν ντηλς και αυξήσεις κεφαλαίων. Μια τέτοια κατάληξη παραμένει την στιγμή αυτή ακόμη αρκετά πιθανή.

Τα προφανή αποτελέσματα των δασμών Τραμπ, σε περίπτωση που παραμείνουν στην αρχική τους εκδοχή λοιπόν είναι απολύτως μη-βιώσιμα για μία κρίσιμη μάζα εγχωρίων παραγόντων στις ΗΠΑ με άμεση προβολή στο πολιτικό σύστημα. Όταν δε άρχισε να αποσταθεροποιείται και η αγορά ομολόγων της χώρας, με άρωμα Ελλάδας 2009, Πρόεδρος έκανε την πρώτη σημαντική κωλοτούμπα.

Το βρώμικο μυστικούλι και η πιθανή κατάληξη

Το dirty little secret όπως λέμε και στο χωριό όμως είναι πως για να διορθωθούν τα δίδυμα ελλείματα των ΗΠΑ σε κάθε περίπτωση κάποιου είδους υφεσιακά μέτρα θα ήταν αναπόφευκτα. Άρα και ένα κόστος για τους εξαγωγείς προς τις ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία που πάντα ολισθαίνει όταν οι ΗΠΑ ασθμένουν.  Τούτο υπονοεί πως είναι λογικό για όλες τις πλευρές να επιμερίσουν αυτό το κόστος, ταυτόχρονα διορθώνοντας και κάποιες από τις δομικές αδυναμίες – που μετατρέπονται ενίοτε και σε γεωπολιτικές – στους όρους του παγκόσμιου εμπορίου. Αυτό θα συμβεί και μέσω συγκεκριμένων πολιτικών καλή τη πίστει (δασμοί, πρόσβαση σε αγορές κτλ), αλλά και μέσω των ελεύθερων συναλλαγματικών ισοτιμιών (ασθενέστερο δολάριο ΗΠΑ κτλ).

Συμπερασματικά:

Στο λεγόμενο “old school” μάκρο ο σκοπός μας είναι να εστιάσουμε σε απλά συμπεράσματα που έχουν ισχυρή θεμελιώδη λογική. Αυτό δίνει την δυνατότητα να ληφθούν μεγάλα αλλά και συγκεκριμένα στοιχήματα σε σχέση με την τελική κατάληξη των πραγμάτων, επωφελούμενα όμως και από την ενδιάμεση μεταβλητότητα των αγορών.

Πρώτον, ο κόσμος δεν θα τελειώσει.  Μάλιστα, το χειρότερο σενάριο είναι λιγότερο πιθανό από το καλύτερο στην μεγάλη εικόνα. Αρκετοί θετικοί παράγοντες υποβόσκουν στο παρασκήνιο, όπως ο τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία και η επακόλουθη μείωση του ενεργειακού και γενικού πληθωρισμού, η κινητοποίηση σημαντικών πόρων από την Ευρώπη για άμυνα αλλά και για επενδύσεις, η πτώση της τιμής του πετρελαίου, και βέβαια μια βαθύτερη περικοπή των επιτοκίων από διάφορες κεντρικές τράπεζες. Επιπλέον αυξάνεται και πάλι η πίεση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση στην κατεύθυνση της ολοκλήρωσης, εκθέσεις Ντράγκι και Λέτα κτλ. Συν το γεγονός ότι τελικά και οι δασμοί θα «κάτσουν» σε λιγότερο επώδυνα επίπεδα κατόπιν διαπραγμάτευσης.

Δεύτερον, η κάθε Βαρουφακιάδα, όποιος και εάν είναι ο συντελεστής της επιφέρει τεράστιο και αχρείαστο κόστος και για τον ίδιο αλλά και για τον κόσμο όλο.  Παρ΄όλα αυτά, ουδέν κακόν αμιγές καλού – μια νέα πιο βιώσιμη οικονομικά, πολιτικά και γεωπολιτικά ισορροπία στο παγκόσμιο εμπόριο είναι πολύ πιθανόν να προκύψει από όλη αυτή την φασαρία.

Τρίτον, τα αναπόφευκτα θα συμβούν και το κόστος των κακώς κειμένων παγκοσμίως θα επιμεριστεί – δεν έχει και τεράστια σημασία το πως ακριβώς. Η πρότερη αυτοτροφοδοτούμενη ανακύκλωση χρήματος, χρέους, κατανάλωσης, εξαγωγών και εισαγωγών, με διαρκή άνοδο των αγορών που ακούμπησε τους πάντες ανακόπτεται και αναζητάται ένα νέο σημείο ισορροπίας. Όσο περαιτέρω καθυστερούσε να ξεφουσκώσει δομικά αυτό το μπαλόνι, τόσο μεγαλύτερη κινδύνευε να γίνει η έκρηξη κατόπιν, προκαλώντας ακόμη και παγκόσμια ύφεση.

Τέταρτον, για να αναιρεθεί το «μετα-τραυματικό στρες» από την εμπειρία αυτή θα απαιτηθούν σοβαρά εχέγγυα από τις ΗΠΑ αλλά και σημαντικός χρόνος. Θα πρέπει να επιδείξουν καλύτερη διαγωγή στο μέλλον και για μακρό διάστημα ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη σε όλα τα επίπεδα. Μια σταθερότητα θα επανέλθει, όσο εύθραυστη και να είναι.

Πέμπτον, το περιβάλλον αυτό θα προσφέρει σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες, στα χρηματιστήρια και όχι μόνο, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ.

‘Εκτον, η Ελλάδα όσο ακολουθεί μια συνετή δημοσιονομική πολιτική θα παραμένει με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας σε έναν δομικά ανοδικό κύκλο για αρκετά ακόμη χρόνια. Το μόνο που έχει να φοβάται είναι τον κακό της εαυτό και τον λαϊκισμό που παραμονεύει σε κάθε στροφή των γεγονότων.

 

* Βαρουφακιάδα/ η απόπειρα επίτευξης αμφιλεγόμενου στόχου με τρόπο που το κόστος υπερβαίνει κατά πολύ το οποιοδήποτε όφελος και τελική κατάληξη εξαρτώμενη από την γενναιοδωρία και ορθολογισμό του «αντιπάλου».  

 

*Ο κ. Ιναχος Λάζος είναι απόφοιτος του ΜΙΤ και ιδρυτής της Delphic Strategies, συμβουλευτικής εταιρείας επενδυτικών κεφαλαίων από την Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική.