Η εποχή της ευρωπαϊκής διεύρυνσης πρέπει να τελειώσει

Πολύς λόγος γίνεται για την απόφαση της Ε.Ε. να παραπέμψει στις καλένδες το θέμα της ένταξης των έξι Βαλκανικών χωρών – Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Βοσνία – Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Μαυροβούνιο και Σερβία. Η τάση που θέλει την διεύρυνση της Ευρώπης με αμιγώς πολιτικά κριτήρια είναι ισχυρή και αντιδρά όταν δεν γίνεται δεκτή. Για την σκεπτόμενη με βάθος χρόνου Ευρώπη, όμως, η απόφαση της Λιουμπλιάνας ήταν αναγκαία.

Η ενωμένη Ευρώπη, βέβαια, είναι πολιτικό τέκνο. Γεννήθηκε στις στάχτες και στα ερείπια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με βασικό στόχο την αποφυγή μίας ακόμη εκατόμβης. Αν οι λαοί την αγκάλιασαν, όμως, δεν οφείλεται αποκλειστικά στην επιθυμία για ειρήνη. Βασικό συστατικό της ένωσης ήταν η υπόσχεση για οικονομική ευημερία και κοινωνική συνοχή. Ο συνδυασμός των δύο ήταν το θέλγητρο. Από μόνη της καμία υπόσχεση δεν ήταν τόσο ισχυρή ώστε να υπερκεράσει αρνητικές μνήμες εκατοντάδων ετών.

Σταδιακά η Ευρώπη απέκτησε σάρκα και οστά. Τόσα ώστε να δρομολογήσει την σταδιακή επέκτασή της. Πίσω από την λογική της πολιτικής ενοποίησης, όμως, κρίσιμο ήταν το κίνητρο της οικονομικής ενοποίησης και αλληλεξάρτησης. Βάσιμα υποστηριζόταν ότι οι ισχυροί οικονομικοί δεσμοί απομακρύνουν τον κίνδυνο της πολεμικής σύρραξης.

Η πορεία της ενωμένης Ευρώπης κινήθηκε έτσι πάνω σε δύο ράγες: τον σεβασμό στην δημοκρατία και την αποδοχή κοινών κανόνων οικονομικής συμπεριφοράς, με στόχο την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Το Σχέδιο Μάρσαλ στήριξε την οικονομική ανόρθωση, ο οραματισμός  των Μονέ και Σουμάν βοήθησε να γίνουν τα πρώτα βήματα, ο Ψυχρός Πόλεμος συνεισέφερε στην σύσφιξη των εθνικών σχέσεων.

Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε το σκηνικό. Τα πολιτικά κριτήρια για ένταξη στην Ε.Ε. απέκτησαν προτεραιότητα. Η διεύρυνση έγινε αυθύπαρκτος στόχος—σε βάρος της εμβάθυνσης των δεσμών. Με την δημιουργία της ζώνης του ευρώ η ενωμένη Ευρώπη κόπηκε στα δύο. Η ένταξη στο ευρώ γινόταν με καθαρά οικονομικά κριτήρια. Η ένταξη στην Ε.Ε. με πολιτικά.

Το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα η Ευρώπη τείνει να κατακερματιστεί: ο Βοράς έναντι του Νότου, η ζώνη του ευρώ έναντι των εθνικών νομισμάτων, ο σεβασμός προς την δημοκρατία έναντι της υπονόμευσης της που πλησιάζει τα όρια του αυταρχισμού. Όταν μέλη υποστηρίζουν ότι το εθνικό δίκαιο υπερισχύει του κοινοτικού, τότε κάτι το στραβό υπάρχει στο ευρωπαϊκό βασίλειο.

Ταυτόχρονα, η έμφαση στην οικονομική σύγκλιση – πάντα ένας φευγαλέος στόχος— και η αναπόφευκτη έτσι υποβάθμιση της πολιτικής ενοποίησης, όχι μόνο άφησε ζωτικό χώρο για την επανεμφάνιση του εθνικισμού αλλά υπονόμευσε τις έστω αδύναμες προσπάθειες για κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική.

Σήμερα, η Ε.Ε. βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Το οικονομικό της μέλλον εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις για το Σύμφωνο Ανάπτυξης και Σταθερότητας και την θέση της απέναντι στις ακρότητες του καπιταλισμού-καζίνο.  Το πολιτικό της μέλλον από την διαχείριση της πρόκλησης της Ουγγαρίας και της Πολωνίας—ίσως τώρα και της Σλοβενίας. Το στρατηγικό της μέλλον από την ικανότητα της να αντιμετωπίσει την Ρωσία.

Καμία έκβαση δεν είναι εξασφαλισμένη, κανένα μέλλον δεν είναι προκαθορισμένο. Μέσα σ’ αυτόν τον αχταρμά η ένταξη έξη ακόμη χωρών που πολύ απέχουν τόσο από τα δημοκρατικά ιδεώδη όσο και από την οικονομική συμπεριφορά της Ευρώπης, μόνο νέα προβλήματα θα δημιουργούσε, νέους διχασμούς θα έφερνε, νέες αντιθέσεις θα ανεδείκνυε.

Η ξέφρενη διεύρυνση από τα 10 μέλη στα 28 έφερε την Ε.Ε. στα όρια της. Η αποχώρηση του Η.Β. όσο κι αν ήταν προϊόν τυχαίων συμπεριφορών και περιστασιακών καταστάσεων, έδειξε ότι τα ενωσιακά θεμέλια είναι σαθρά. Τόσο η Γερμανική οικονομική ορθοδοξία όσο και η Ουγγρική κατάργηση της ανεξαρτησίας των θεσμών ανέδειξαν την εθνική αλαζονεία. Η Ευρώπη μπορεί να είναι σε ειρήνη αλλά η υπόσχεση της ευημερίας και της κοινωνικής συνοχής έχει ξεχαστεί.

Η Ε.Ε. έχει την ανάγκη να ξαποστάσει. Να επανεξετάσει τους στόχους της και ανάλογα την πορεία της. Να λάβει υπόψη της τα νέα οικονομικά δεδομένα των ανισοτήτων, του περιβάλλοντος, της υγείας και της γεωπολιτικής και να αποφασίσει ποια είναι και που στέκεται. Πολλά γράφονται για την στροφή των ΗΠΑ στον Ειρηνικό και πολλοί θέτουν το ερώτημα τι σχέση έχει η Ε.Ε. με αυτήν; Δεν ρωτούν, καλύτερα, τι σχέση έχει η Ευρώπη με τη νέα Ρωσία; Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση προσφέρεται ως έναυσμα.

Πριν μεγαλώσει κι άλλο, η Ευρώπη οφείλει να βάλει σε τάξη το σπίτι της. Οφείλει να ισορροπήσει την ενδοσκόπηση με την εξωστρέφεια και οφείλει να το κάνει αναγνωρίζοντας ότι στον 21^ο αιώνα, ο κόσμος γύρω της και μέσα της έχει αλλάξει. Η συνεχιζόμενη εθελοτυφλία που ανταγωνίζεται στις αρνητικές επιπτώσεις την γραφειοκρατία των Βρυξελλών μόνο σε ολισθηρό κατήφορο θα καταλήξει.