Διαβάζουμε για το μαχαίρωμα μιας 14χρονης στην Κυψέλη και, για μια ακόμη φορά, νιώθουμε ότι κάτι δεν πάει καλά με τα παιδιά μας.

Όχι με την έννοια της ηθικής καταδίκης αλλά με την αγωνία ενός κόσμου που βλέπει τη βία να κατεβαίνει όλο και χαμηλότερα σε ηλικία και να εμφανίζεται όλο και συχνότερα ως αυτονόητη απάντηση στο τίποτα. Τη μία μέρα στο πάρκο, την άλλη στον δρόμο, για μια παρεξήγηση, για μια κουβέντα που ειπώθηκε λάθος ή για ένα βλέμμα που θεωρήθηκε προσβολή. Η βία δεν είναι πια η εξαίρεση. Είναι η νόρμα.

Οι περισσότερες από τις επιθέσεις δεν έχουν πραγματικό κίνητρο. Δεν γίνονται από ανάγκη, δεν γίνονται για άμυνα. Γίνονται για λόγους γοήτρου, για έναν θιγμένο εγωισμό, για την ανάγκη να αποδειχθεί ποιος μετράει και ποιος όχι. Κάπως έτσι, το ερώτημα επιστρέφει. Ποιος φταίει; Η οικογένεια που δεν προλαβαίνει ή δεν αντέχει; Το σχολείο που έχει χάσει τον παιδαγωγικό του ρόλο μέσα σε εξεταστικές ύλες και τυπικές υποχρεώσεις; Οι παρέες που λειτουργούν σαν μικρές αγέλες; Ή το κινητό τηλέφωνο που έγινε προέκταση του χεριού και του μυαλού;

Δεν μπορούμε πια να αγνοήσουμε τη σχέση της νεανικής βίας με τα κοινωνικά δίκτυα. Εκεί οι νέοι δεν επικοινωνούν μόνο. Εκεί διαμορφώνουν συμπεριφορές, υιοθετούν στάσεις, χτίζουν άτυπους «κώδικες τιμής». Εκεί γίνεται η επίδειξη δύναμης. Οι ξυλοδαρμοί, ακόμη και οι πιο άνανδροι, όπου μια ομάδα επιτίθεται σε έναν μόνο του, έχουν τεράστια απήχηση. Καθένας μπορεί να γίνει το πρόσωπο της στιγμής. Ούτε καν το πρόσωπο της ημέρας, αφού η ανάρτηση διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα και χάνεται μέσα σε μια ατελείωτη ροή εικόνων. Η βία καταναλώνεται γρήγορα και αντικαθίσταται από την επόμενη.

Τα social media έχουν εξελιχθεί σε μια παράλληλη πραγματικότητα όπου ο αριθμός των ακολούθων και τα «μου αρέσει» υποκαθιστούν τις αληθινές, τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μέσα σε αυτές τις πλατφόρμες η επιθετικότητα δεν αποδοκιμάζεται. Αντίθετα, μπορεί να προβληθεί στα μήκη και τα πλάτη της Γης μέσα σε δευτερόλεπτα. Καμία καλή πράξη δεν θα βρει τέτοια απήχηση. Και δεν πρόκειται για σύμπτωση. Ο αλγόριθμος φροντίζει να ενισχύει ό,τι τραβάει το βλέμμα, ό,τι σοκάρει, ό,τι κρατά τον χρήστη κολλημένο στην οθόνη. Όσο περισσότερο οι νέοι βλέπουν επιθέσεις, τόσο περισσότερο τροφοδοτούνται με παρόμοιο περιεχόμενο. Δεν υπάρχει κόφτης, δεν υπάρχει παύση, δεν υπάρχει χρόνος για σκέψη.

Η Αυστραλία επέλεξε μια ριζική λύση. Υιοθέτησε πρόσφατα έναν πρωτοποριακό νόμο που απαγορεύει την πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα για άτομα κάτω των 16 ετών. Μια παγκόσμια πρώτη που άρχισε να εφαρμόζεται τον Δεκέμβριο του 2025. Οι μεγάλες πλατφόρμες δεν μπορούν πλέον να διατηρούν λογαριασμούς ανηλίκων ή θα αντιμετωπίζουν πολύ υψηλά πρόστιμα. Η πρωτοβουλία στηρίζεται από γονείς και φορείς παιδικής προστασίας που θεωρούν τα social media τοξικό περιβάλλον για την ψυχική υγεία των παιδιών.

Δεν θα μπορούσε να υπάρχει ομοφωνία. Καταγράφονται λοιπόν επικρίσεις και φόβοι για την ελευθερία των νέων. Να θυμίσουμε ότι τη δεκαετία του ’70 μερικές ντουζίνες διανοουμένων υπέγραφαν τη διακήρυξη για τη σεξουαλική ελευθερία των ανηλίκων, βλέποντας την παιδοφιλία ως δικαίωμα των δεκάχρονων και δωδεκάχρονων. Υπάρχουν βεβαίως και εκείνοι που προβληματίζονται με την εφαρμογή του μέτρου, που είναι τεχνικά δύσκολη. Οι ανήλικοι βρίσκουν τρόπους να το παρακάμπτουν τις απαγορεύσεις και οργανώσεις δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι μια γενική απαγόρευση μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση ή σε λιγότερο ασφαλείς, ανεξέλεγκτες πλατφόρμες. Υπάρχει και ο φόβος ότι περιορίζεται η ελευθερία της πληροφορίας και της επικοινωνίας.

Πέρα από την Αυστραλία, παρόμοιες συζητήσεις γίνονται και αλλού. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξετάζονται αυστηρότεροι κανόνες για ανηλίκους και περιορισμοί σε εθιστικές λειτουργίες, ενώ χώρες όπως η Δανία μιλούν ανοιχτά για ηλικιακά όρια με γονική συναίνεση. Κάτι αλλάζει στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ανεξέλεγκτη ψηφιακή πρόσβαση. Είναι πρέζα του μυαλού που χρειάζεται όρια.

Στην Ελλάδα, ο διάλογος τώρα ανοίγει. Τίποτα όμως δεν θα λειτουργήσει αν δεν αλλάξει η κουλτούρα της βίας. Ένα παιδί που κουβαλάει μαχαίρι στην τσέπη ή που βλέπει τη βία ως τρόπο επιβεβαίωσης χρειάζεται κάτι περισσότερο από απαγορεύσεις. Εύκολο είναι να πούμε τι απαγορεύεται. Δύσκολο είναι να βρούμε τι θα πάρει τη θέση του. Ακόμη κι αν αφαιρέσουμε το κινητό από το χέρι των παιδιών, δεν θα έχουμε κερδίσει τίποτα αν δεν τους προσφέρουμε κάτι άλλο για να γεμίσει το κενό.