Η μεταβίβαση ενός περιουσιακού στοιχείου -συνήθως ακινήτου- από τον οφειλέτη σε κοντινό συγγενή είναι κάτι που για πολλούς μοιάζει σωτήρια λύση, ώστε να μη χαθεί η περιουσία μέσω πλειστηριασμού. Ωστόσο, σπανίως είναι εφικτό νομικά, ενώ αποτελεί και ποινικό αδίκημα.

Όταν ο οφειλέτης δεν αποπληρώνει το χρέος του και εφόσον δεν έχει επιτύχει εξωδικαστικό συμβιβασμό, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι δανειστές του θα προχωρήσουν στη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης, ώστε μέσω πλειστηριασμού να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις τους.

1

Αν το ακίνητο έχει ήδη κατασχεθεί, οποιαδήποτε μεταβίβαση είναι άκυρη, τι γίνεται όμως όταν ο δανειστής δεν έχει κάνει καν αυτό το πρώτο βήμα της αναγκαστικής εκτέλεσης; Μπορεί ο οφειλέτης να μεταβιβάσει σε συγγενή του, ως δωρεά, γονική παροχή ή πώληση με χαμηλό τίμημα, το ακίνητο, ώστε αυτό να μην καταλήξει στα χέρια των δανειστών;

Η σύντομη απάντηση είναι όχι. Εφόσον το κάνει, ο δανειστής μπορεί να ακυρώσει τη μεταβίβαση, ενώ επιπλέον ο οφειλέτης αλλά και ο τρίτος θα είναι αντιμέτωποι με ποινικές κυρώσεις.

Προϋποθέσεις καταδολίευσης δανειστών

Καταδολίευση δανειστών συμβαίνει όταν ο οφειλέτης προχωρά σε αλλοίωση της περιουσίας του, ώστε ο δανειστής να μην μπορεί να ικανοποιηθεί από αυτή. Εφόσον διαπιστωθεί ότι συντρέχει αυτή η κατάσταση, τότε οι συνέπειες είναι, όπως προαναφέρθηκε, πολύ σοβαρές.

Πιο συγκεκριμένα, για να θεωρηθεί ότι υφίσταται καταδολίευση δανειστών, θα πρέπει να ισχύουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

  • Απαίτηση του δανειστή: Πρέπει να προϋπάρχει του χρονικού σημείου κατά το οποίο ο οφειλέτης προχώρησε στη μεταβίβαση του περιουσιακού του στοιχείου.
  • Μείωση της περιουσίας: Η λεγόμενη απαλλοτρίωση της περιουσίας μπορεί να γίνει με διάφορες δικαιοπραξίες, όπως πώληση, δωρεά, γονική παροχή, υποθήκη υπέρ τρίτου κλπ.
  • Δόλος για πρόκληση βλάβης: Θα πρέπει ο οφειλέτης να έκανε τη μεταβίβαση, για να βλάψει τον δανειστή. Στην πράξη, επειδή είναι δύσκολο να αποδειχθεί τι είχε στο μυαλό του ο οφειλέτης, τεκμαίρεται ότι πρόθεσή του ήταν η πρόκληση βλάβης, όταν με αυτή τη μεταβίβαση βλάπτεται ο δανειστής του οποίου η απαίτηση δεν μπορεί να ικανοποιηθεί.
  • Γνώση του τρίτου: Δηλαδή ο τρίτος που λαμβάνει το ακίνητο πρέπει να γνωρίζει για τα χρέη του οφειλέτη. Όταν ο τρίτος είναι συγγενής, τότε η γνώση του τεκμαίρεται. Επιπλέον, αυτή η προϋπόθεση δεν χρειάζεται όταν η δικαιοπραξία είναι χαριστική, δηλαδή όταν το ακίνητο παραχωρήθηκε ως δωρεά ή γονική παροχή.
  • Ανεπάρκεια περιουσίας: Αυτονόητο είναι ότι θα πρέπει η περιουσία του οφειλέτη να μην επαρκεί για την ικανοποίηση του δανειστή. Διαφορετικά, αυτός δεν χρειάζεται να ισχυριστεί καταδολίευση, αφού μπορεί απλά να προχωρήσει σε κατάσχεση και πλειστηριασμό άλλου περιουσιακού στοιχείου.

Ποιοι συγγενείς καταλαμβάνονται από την απαγόρευση;

Γενικά, εφόσον ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, δεν επιτρέπεται η μεταβίβαση περιουσιακού στοιχείου σε κανέναν τρίτο. Όμως, ειδικά όταν ο τρίτος είναι συγγενής, η κατάσταση δυσκολεύει και για τους δύο.

Διότι, όταν ο τρίτος δεν έχει συγγένεια με τον οφειλέτη, μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε το χρέος του, οπότε δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις της καταδολίευσης (εκτός αν η μεταβίβαση έγινε ως δωρεά, καθώς τότε δεν απαιτείται καν γνώση του τρίτου για το χρέος).

Όταν, όμως, ο τρίτος είναι συγγενής, τότε η γνώση τεκμαίρεται. Με λίγα λόγια, είτε γνώριζε είτε δεν γνώριζε το χρέος, είτε πλήρωσε είτε δεν πλήρωσε για τη μεταβίβαση του ακινήτου σε αυτόν, θεωρείται ότι γνώριζε και επομένως συμμετείχε στην καταδολίευση του δανειστή.

Ως συγγενείς θεωρούνται οι ακόλουθοι:

  • Σύζυγος ή σύντροφος από σύμφωνο συμβίωσης
  • Συγγενής εξ αίματος σε ευθεία γραμμή: Όσοι κατάγονται ο ένας από τον άλλο, δηλαδή παιδιά, γονείς, εγγόνια, παππούδες, δισέγγονα, προπαππούδες κ.ο.κ.
  • Συγγενείς σε πλάγια γραμμή εξ αίματος έως και τον τρίτο βαθμό: Συγγενείς που δεν κατάγονται ο ένας από τον άλλο, αλλά έχουν κοινό πρόγονο, δηλαδή αδέλφια, ξαδέλφια, θείοι και ανίψια.
  • Συγγενείς από αγχιστεία έως και τον δεύτερο βαθμό: Συγγενείς του συζύγου, δηλαδή πεθερικά, γαμπρός/ νύφη και αδέλφια, παππούδες και εγγόνια του συζύγου.

Ωστόσο, εδώ να τονίσουμε ότι το τεκμήριο της γνώσης των συγγενών δεν ισχύει αν περάσει ένας χρόνος από τη μεταβίβαση.

Όμως, γενικά, η ύπαρξη συγγένειας είναι επιβαρυντική περίσταση σε τέτοιου είδους δικαιοπραξίες. Διότι, ακόμα και αν περάσει ένας χρόνος και πάψει να ισχύει το τεκμήριο, είναι αμφίβολο ότι το δικαστήριο θα δεχτεί ότι ο συγγενής δεν γνώριζε για τα χρέη.

Επιπλέον, ο δανειστής θα μπορέσει να επικαλεστεί και άλλη διάταξη, αυτή του 479 Αστικού Κώδικα, που καθιστά υπεύθυνο τον αγοραστή ακινήτου για τα χρέη του πωλητή, αρκεί να γνώριζε όχι τα χρέη, αλλά ότι το ακίνητο ήταν η μοναδική περιουσία του πωλητή. Και αυτή η γνώση είναι πολύ πιθανή όταν πρόκειται για συγγενείς.

Συνέπειες για τον οφειλέτη και τον τρίτο

Εφόσον αποδειχτεί κατοδολίευση των δανειστών, τότε οι συνέπειες είναι βαριές τόσο για τον οφειλέτη όσο και για τον αγοραστή/δωρεοδόχο το ακινήτου.

Καταρχάς, ο δανειστής μπορεί εντός πέντε ετών να ασκήσει αγωγή διάρρηξης, με την οποία θα επαναφέρει τα πράγματα στην πρότερη κατάσταση, δηλαδή η μεταβίβαση θα ακυρωθεί.

Επιπλέον, η καταδολίευση δανειστών είναι πλέον ποινικό αδίκημα, γεγονός που σημαίνει δύο πράγματα τόσο για τον οφειλέτη όσο και για τον τρίτο. Καταρχάς, μπορεί να καταδικαστούν σε φυλάκιση έως δύο έτη και χρηματική ποινή.

Επιπλέον, εφόσον είναι ποινικό αδίκημα, ο δανειστής μπορεί με την αγωγή του να αξιώσει όχι μόνο την ακύρωση της μεταβίβασης και την κάλυψη της ζημίας του, αλλά και αποζημίωση για ηθική βλάβη λόγω αδικοπραξίας.

Συνεπώς, μια τέτοια κίνηση από τον οφειλέτη είναι όχι μόνο ανούσια, αλλά και επικίνδυνη για τον ίδιο και τον τρίτο που εμπλέκεται σε αυτή.