Δημήτρης Ποτηρόπουλος στο mononews: Η αρχιτεκτονική μπαίνει σε μια νέα φάση, αυτή των πολλών ερωτηματικών

Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Ποτηρόπουλος

Μετά από δεκάδες διακρίσεις μέσα σε παραπάνω από τριάντα χρόνια καριέρας, η avant garde σχεδιαστική φιλοσοφία του αρχιτέκτονα Δημήτρη Ποτηρόπουλου συνεχίζει να απευθύνεται με έργα αιχμής στην παγκόσμια αγορά.

Πάντα, ωστόσο, με το βλέμμα στραμμένο στην αρχιτεκτονική της επόμενης ημέρας. «Η αρχιτεκτονική μπαίνει σε μια νέα φάση, αυτή των πολλών ερωτηματικών, έναντι των πολλών θαυμαστικών που είχαμε συνηθίσει τα τελευταία είκοσι χρόνια», όπως λέει εκείνος.

ΕΠΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Αγαπημένοι artist / architect / designer / composer;
Jean-Michel Basquiat / Kengo Kuma / Marc Newson / Max Richter

Αγαπημένο χρώμα & αγαπημένο υλικό;
Κάθε απόχρωση του μπλε / Εμφανές μπετόν σε συνδυασμό με ξύλο

Πώς θα περιγράφατε ο ίδιος τον εαυτό σας με 3 λέξεις;
Ανυπόμονος, τελειομανής, ιδεαλιστής.

Με ποιον architect / designer θα ήταν ένα όνειρο που πραγματοποιείται, αν συνεργαζόσασταν κάποια στιγμή στο μέλλον;
Με τον Frank Gehry.

Ποια είναι η αγαπημένη σας φράση / motto;
Θερίζουμε ό,τι σπέρνουμε.

Για ποιο κτίριο / σχέδιό σας είστε ιδιαίτερα υπερήφανος (ίσως επειδή φέρει ατόφιο το DNA της σχεδιαστικής σας ηθικής και ταυτότητας) και γιατί;
Για το «The Kifissias 4-est» και την «Layers Villa», δυο έργα που δουλεύουμε τώρα στο γραφείο, ως προς την γλώσσα τους σε σχέση με το περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται, και αντίστοιχα με τη φύση.

ΕΠΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ

Από το 1989 και την ίδρυση του γραφείου έως σήμερα, και μετά από δεκάδες βραβεύσεις, από που αντλείτε έμπνευση για κάθε νέο σχέδιο;

Είναι πολλές και κάποιες φορές αδιόρατες οι αφορμές για έμπνευση. Όπως η ίδια η λειτουργία του κτιρίου, το τοπίο, ή ένα βιβλίο που σχετίζεται με το project, ένα κινηματογραφικό έργο, ή ένας ζωγραφικός πίνακας, ένα μουσικό κομμάτι, ακόμη και μια φαντασίωση ή μια προσδοκία, μια παιδική μνήμη.

Η ελληνική / μεσογειακή σας ταυτότητα, μέρος του ποιος είστε, πώς μεταφράζεται στα σχέδια πλέον;

Μας απασχολεί η σχέση αρχιτεκτονικής και φύσης, που απειλείται λόγω της έντονης αστικοποίησης που βιώνουμε κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες, και βέβαια λόγω της κλιματικής αλλαγής. ‘Όπου και το διακύβευμα, όπως το αντιλαμβάνεται το γραφείο μας: Για μία αρχιτεκτονική που εμπεριέχει στη φιλοσοφία της την έννοια της «γης-μητέρας» αναδεικνύοντας την σύνδεση της ανθρώπινης υπόστασης με την εμπειρική κατανόηση όσων συναποτελούν τον φυσικό μας περίγυρο ή προέκτασή του. Μία αρχιτεκτονική, που όσο αντιφατικό και αν ακούγεται σε συνάρτηση με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας, επιδιώκει να αποδώσει μία αίσθηση «φυσική» θέλοντας να αφυπνίσει σχέσεις που λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής και της μηχανοποίησης των διαδικασιών έχουν παραμεληθεί. ‘Οπως λέει και ο Juhani Pallasmaa: «Μέσα από ένα ουτοπικό ταξίδι προς την αυτονομία, εξαΰλωση, έλλειψη βαρύτητας και αφαίρεση, η αρχιτεκτονική κινείται πίσω, προς μία αρχέγονη θηλυκή εικόνα εσωτερικότητας, σαρκικότητας και κτητικότητας».

Οι σχέσεις λοιπόν αυτές, που αφορούν άμεσα ή έμμεσα στη μεσογειακή φύση, στο ελληνικό φως, στην υλικότητα που σχετίζεται με τον Τόπο, ακόμη στον μεσογειακό τρόπο ζωής, στην εξωστρέφεια, στην συνεύρεση, αλλά και στους συμβολισμούς, στη μυθοπλασία, γενικότερα σε ό,τι μας κληροδότησε η ιστορία και ο πολιτισμός μας, αποτελούν συστατικά της, αλλά με έναν τρόπο «πλάγιο», σε δεύτερη ανάγνωση.

Πόσο σημαντική είναι η τελική επιλογή των υλικών σήμερα; Και, τελικά, τι συνιστά «πολυτέλεια», όταν μιλάμε για αρχιτεκτονική το 2023;

Στην σύγχρονη σχεδιαστική αντίληψη τα υλικά, μέσω της παραμετροποίησης, αναλαμβάνουν τον πιο ενεργητικό και δυναμικό ρόλο που έχουν διαδραματίσει ποτέ. Στη διαδικασία αυτή το υλικό δεν παρίσταται ως τελικό μέσο απόδοσης του σχεδιασμού στην πράξη, αλλά μετέχει υπό μία έννοια ως κινητήρια δύναμη. Δικαιολογημένα πολλές φορές, οι δυνατότητες που παρέχει ο ψηφιακός σχεδιασμός συναντούν αντιρρήσεις, που πηγάζουν από τα συγκεχυμένα όρια μεταξύ φυσικής και τεχνικής πραγματικότητας. Ο σχεδιασμός σε ένα άυλο προγραμματιστικό περιβάλλον καθιστά ασαφή τον συσχετισμό φυσικού και τεχνητού, με αποτέλεσμα την σύγχυση των «κόκκινων γραμμών» ανάμεσα στο εικονικό και το υλικό, το «ψευδές» και το «αληθινό».

Χωρίς να παραπλανηθούμε από την απλουστευτική προσέγγιση που επιμένει ότι η χρήση υπολογιστή κατά τον σχεδιασμό ισοπεδώνει την συσχέτιση νοητικής διεργασίας και σωματικής εμπειρίας, κάθε άλλο, παρόλα αυτά η αλήθεια είναι ότι κατά την διαδικασία της δημιουργίας συμβαίνει μία παράξενη ανταλλαγή που το ψηφιακό περιβάλλον δεν ευνοεί. Ο αρχιτέκτονας δανείζει τα συναισθήματα και τους συνειρμούς του στο αντικείμενο του σχεδιασμού του, και εκείνο του δανείζει την αύρα της υλικής του υπόστασης. Άλλωστε, είναι γνωστή η φιλοσοφική θεώρηση του Βιταλισμού που υποστηρίζει, από τον 18ο αιώνα, ότι υπάρχει μία «ένθεη ενέργεια», μία ζωτική δύναμη μέσα στα πράγματα, μία ψυχή, ένα πνεύμα, και αυτό το πνεύμα δεν αφορά μόνο τα ζωντανά στοιχεία, αλλά ακόμη και τα ίδια τα υλικά.

Μέσα από όλα τα παραπάνω θέλω να αναφερθώ, και να την υπογραμμίσω, στην υλική-σωματική απαίτηση της θεώρησης του Martin Heidegger, δηλαδή την απαίτηση κατανόησης της ουσίας της υλικότητας μέσω της βιωματικής εμπειρίας. Για τα υλικά το ερώτημα δεν είναι τόσο το «ποια», όσο το «πως» και «γιατί».

«True luxury», όσον αφορά στην αρχιτεκτονική του 2023, ή πέρα από το 2023, κοιτώντας προς το μέλλον, θα είναι η επαφή με τη φύση, ή ίδια η φύση δηλαδή, αν καταφέρουμε να την σώσουμε.

Ποια είναι η ευθύνη του εκάστοτε αρχιτέκτονα σε όρους sustainability / βιωσιμότητας / οικολογικής συνείδησης;

Όσον αφορά στο ζήτημα της αειφορίας, η οικολογική αντίληψη έχει συνδεθεί στην πράξη με την παραγωγή αρχιτεκτονικής, και γενικότερα με το ανθρωπογενές περιβάλλον, με τον ίδιο απροσδιόριστο τρόπο που έχει συνδεθεί και με την παραγωγή πολιτικής. Αναρωτιέται κανείς, ο πολυχρησιμοποιημένος πλέον όρος «πράσινη αρχιτεκτονική», και αντίστοιχα «πράσινες πόλεις», είναι όντως η επιδίωξη, ή η λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη κινδυνεύει να καταντήσει απλώς η αφορμή για μία νέα εμπορευματοποίηση με οικολογικό προσωπείο;

Σε μια συνέντευξή του ο Rem Koolhaas υποστηρίζει ότι στην σύγχρονη εποχή δεν υπάρχει ένα πλαίσιο που να επιτρέπει στον αρχιτέκτονα και αντίστοιχα στον πολεοδόμο να υλοποιεί ακριβώς αυτό που έχει οραματιστεί. Προκύπτει σχεδόν πάντοτε κάποιου είδους αντίδραση, καθώς η αρχιτεκτονική είναι μια διαδικασία διαπραγμάτευσης μεταξύ ενός επαγγέλματος, αυτό του αρχιτέκτονα, και ενός ολόκληρου «συστήματος αντίστασης», είτε αυτό αφορά στις «απόψεις» της Πολιτείας, είτε σε συμφέροντα, είτε ακόμη στην κουλτούρα, ή την έλλειψή της, σε επίπεδο κοινωνίας, ή και σε όλα αυτά μαζί. Και συμπληρώνει στην συνέχεια: «Οι αρχιτέκτονες αντιμετωπίζονται ως ήρωες από τους οποίους οι άνθρωποι αναμένουν πολλά. Πάνω όμως από τις επιθυμίες και επιδιώξεις του καθενός υπάρχει ένα αόρατο σύστημα δομών ή/και συγκυριών που υπαγορεύει τι τελικά μπορεί να γίνει και τι όχι».

Τι θα είναι διαφορετικό και τι θα είναι ίδιο στο μέλλον; Τι θα πρέπει ενδεχομένως να αλλάξει;

Στην 14η Μπιενάλε της Βενετίας το 2014, ο Koolhaas, ως γενικός επιμελητής της, είχε εστιάσει στα στοιχεία και τα αίτια του σύγχρονου αρχιτεκτονικού έργου. Η προβληματική που είχε θέσει, σε συνεργασία με ομάδα σπουδαστών του Harvard, αφορούσε στην «υποχρέωση» της σύγχρονης αρχιτεκτονικής να επαναπροσδιορίσει την σχέση της με το «design προβολής» και την τεχνολογία, να εξετάσει πάλι τα «ουσιώδη» (fundamentals) μέσα από τα αρχετυπικά χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να απασχολούν την αρχιτεκτονική σκέψη, προκειμένου να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του ίδιου του πυρήνα της.

Στο πλαίσιο αυτό, ένα θέμα είναι η κλιματική αλλαγή, που σχετίζεται με την τεχνολογία. Ο μαθηματικός John von Neumann, ήδη από την δεκαετία του ‘50, είχε μιλήσει για διαρκώς επιταχυνόμενη πρόοδο της τεχνολογίας και εκ βάθρων αλλαγές στην λειτουργία του ανθρώπινου βίου. Αλλαγές, που δίνουν την εντύπωση ότι προσεγγίζεται μία «ουσιώδης μοναδικότητα», όπως την αποκαλεί, στην ιστορία της ανθρώπινης φυλής, πέραν της οποίας οι ανθρώπινες υποθέσεις όπως τις ξέρουμε, δεν θα υφίστανται. «Τεχνολογική μοναδικότητα», κατά τον Neumann, ονομάζεται η εμφάνιση μίας υπερευφυΐας με τεχνολογικά μέσα, της οποίας οι δυνατότητες θα είναι δύσκολο να γίνουν κατανοητές από τον άνθρωπο. Η εμφάνιση μίας τέτοιας «τεχνολογικής μοναδικότητας» αντιμετωπίζεται ως ένας διανοητικός ορίζοντας γεγονότων πέραν του οποίου οι εξελίξεις δεν μπορούν να προβλεφθούν.

Ένα άλλο ζήτημα είναι ο υπερπληθυσμός. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η πόλη του μέλλοντος –μία πόλη που θα την χαρακτηρίζει η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού – δεν θα έχει καμία σχέση με τον κλασικό ορισμό της πόλης που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, με το κέντρο της, τα όριά της και την περιαστική ζώνη. Σ’ αυτόν τον νέο τύπο πόλης η πληθυσμιακή πυκνότητα θα κατανέμεται σε μεγαλύτερη έκταση, ομοιόμορφα, η δε έννοια της κεντρικότητας θα εκλείψει. Θα μιλάμε πλέον για την «διασκορπισμένη» πόλη, δηλαδή το αντίθετο του πυκνού ιστορικού χαρακτήρα των Ευρωπαϊκών αστικών κέντρων. Το τι μπορεί όμως να σημαίνει σε επίπεδο αριθμών η διασπορά αυτή μελλοντικά, όσον αφορά στην ισορροπία μεταξύ δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος, κανείς δεν μπορεί να ξέρει.

Για να συνοψίσω, το ερώτημα είναι, πως θα εξελιχθούν στο άμεσο και απώτερο μέλλον τα μεγάλα προβλήματα, όπως αυτό της κλιματικής αλλαγής, του υπερπληθυσμού κ.ο.κ., και σε ποιον βαθμό θα επηρεάσουν τη ζωή μας, και κατ’ επέκταση την αρχιτεκτονική παραγωγή. Θεωρώ ότι η αρχιτεκτονική μπαίνει σε μία νέα φάση, αυτή των πολλών ερωτηματικών, σε αντίθεση με εκείνη των πολλών θαυμαστικών που συνηθίσαμε τα τελευταία 20 χρόνια.