Η επιβεβαίωση του Αριστοτέλη: Ορυχείο χαλκού 2.300 ετών στον βυθό της Χάλκης

Χαλκό από ένα ορυχείο που βρισκόταν σε βάθος περί τα 3,6 μέτρα μέσα στη θάλασσα συνέλλεγαν οι Έλληνες, αναφέρει ο Αριστοτέλης στα κείμενά του μιλώντας ουσιαστικά για μία υποβρύχια εξόρυξη στην αρχαία Ελλάδα.

Και ακόμη, ότι με αυτό το μέταλλο τροφοδοτούνταν μεγάλα καλλιτεχνικά και θρησκευτικά κέντρα της εποχής του συμπεριλαμβανομένου του ναού του Απόλλωνα στη Σικυώνα και μνημείων στον Φενεό που συνδέονταν με τον Ηρακλή. Μια αφήγησή ασυνήθιστη, που επιπλέον συνοδευόταν από την παρατήρηση, ότι υπήρχε η πεποίθηση, πως ο χαλκός ακονίζει την όραση και τον νου όσων εργάζονταν με αυτόν. Υπήρχε όμως στ’ αλήθεια ένα τέτοιο υποβρύχιο ορυχείο;

Ερευνητές από την Κωνσταντινούπολη επιβεβαιώνουν σήμερα, 2.300 χρόνια μετά, τον μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο καθώς ισχυρίζονται ότι εντόπισαν αυτό το ορυχείο και μάλιστα κοντά στο νησί Χάλκη. Συγκεκριμένα μία βυθισμένη ζώνη εξόρυξης στον κόλπο Τζαμλιμάνι που ανταποκρίνεται στην τοποθεσία, την οποία ο Αριστοτέλης φέρεται να περιγράφει λεπτομερώς στο έργο του «Περί Θαυμαστών Ακουσμάτων» (αν και αμφισβητείται πάντως για την γνησιότητά του).

Τα ίχνη του ορυκτού

Ένα από τα Πριγκηπόννησα στην Θάλασσα του Μαρμαρά είναι η Χάλκη, γνωστή στην αρχαιότητα ως Χαλκηδών αλλά και Δαιμόνησος με τα δύο πρώτα ονόματα να προέρχονται από τη λέξη «χαλκός», μία σύνδεση που αντανακλά το ιδιαίτερο υλικό για το οποίο ήταν γνωστή η περιοχή. Για γενιές, οι μελετητές συζητούσαν αν η περιγραφή του Αριστοτέλη αντανακλούσε παρατήρηση από πρώτο χέρι ή ήταν μία ιστορία που διαμορφώθηκε μέσα από ακούσματα ώσπου ήρθε η απάντηση χάρις στην υποβρύχια έρευνα του αρχαιολόγου Αχμέτ Μπιλίρ.

Και αυτό, γιατί η ομάδα του βρήκε οξείδωση χαλκού στον βυθό, κατάλοιπα μεταλλεύματος και άλλα ίχνη, που συμφωνούν με οργανωμένη εξόρυξη. Η χρονολόγηση μάλιστα τοποθετεί τη δραστηριότητα στην Ύστερη Κλασική Περίοδο, ακριβώς την εποχή στην οποία έζησε και έγραψε ο Αριστοτέλης. Μια σπάνια επιβεβαίωση της αρχαίας ελληνικής μαρτυρίας.

Πολύτιμο υλικό για καλλιτέχνες

Οι αρχαίες ελληνικές πηγές αναφερόμενες στο μέταλλο που εξορυσσόταν από αυτήν την τοποθεσία μιλούν και για τις υψηλότερες τιμές του από εκείνο που προερχόταν από χερσαία ορυχεία. Κυκλοφορούσε εξάλλου σε περιορισμένες ποσότητες εντός των ελληνικών εμπορικών δικτύων. Ο Μπιλίρ έτσι, τον περιγράφει ως ένα ειδικό υλικό που προοριζόταν για καλλιτεχνικά εργαστήρια υψηλού κύρους και αφιερώματα σε ιερά.

Γιατί στην ελληνική θρησκευτική σκέψη, η αξία μιας προσφοράς συνδεόταν όχι μόνο με την υλική της αντιστοιχία αλλά και με τη δυσκολία απόκτησής της. Έτσι ο χαλκός που λαμβανόταν από τη θάλασσα είχε συμβολικό βάρος επειδή απαιτούσε δεξιότητα, θάρρος και επαναλαμβανόμενες καταδύσεις. Όπως ανέφερε άλλωστε, ο Αριστοτέλης οι έλληνες δύτες εργάζονταν αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια με απλές αναπνευστικές συσκευές και βασιζόμενοι στον έλεγχο της αναπνοής και την αντοχή τους.

Πέρα από αυτά, τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν επίσης, ότι ο χαλκός από τη Χάλκη έφτανε στα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κέντρα της αρχαίας Ελλάδας, μεταξύ των οποίων η Σικυώνα, η οποία διέθετε σχολή γλυπτικής, που εκπαίδευσε σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες, και μεταξύ αυτών τον Λύσιππο, τον επίσημο γλύπτη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και γεγονός είναι, ότι ο Λύσιππος αναμόρφωσε την ελληνική αισθητική με τις φυσιοκρατικές αναλογίες και τις δυναμικές πόζες του, ενώ όπως κατέγραψαν οι αρχαίοι συγγραφείς ο Αλέξανδρος επέτρεπε μόνο σε αυτόν να τον απαθανατίσει.

Οικονομικός πόρος

Οι ερευνητές σημειώνουν επίσης, ότι το υποβρύχιο ορυχείο πιθανότατα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τοπική οικονομία, αν και λειτουργούσε ανεξάρτητα από τις τυπικές μεταλλευτικές δραστηριότητες στην περιοχή. Έτσι η περιορισμένη παραγωγή του και η υψηλή αξία του ορυκτού το διατήρησαν σε μια κατηγορία που αναγνωριζόταν στις ελληνικές αγορές.

Η αναφορά του Αριστοτέλη εξάλλου, στους ανθρακωρύχους που απέκτησαν οξεία όραση μπορεί να αντικατοπτρίζει την ελληνική ιατρική πρακτική. Κι αυτό, γιατί οι Έλληνες και αργότερα οι Ρωμαίοι γιατροί χρησιμοποιούσαν θειικό χαλκό και σχετικές ενώσεις σε θεραπείες ματιών, μια λεπτομέρεια, που μπορεί να επηρέασε την παρατήρηση του φιλοσόφου.

Σε κάθε περίπτωση η αντιστοιχία μεταξύ της περιγραφής του Αριστοτέλη και της ύπαρξης του χαλκού στον κόλπο Τζαμλιμάνι καταδεικνύει την ακρίβεια των αρχαίων ελληνικών πηγών και υπογραμμίζει την τεχνολογική πολυπλοκότητα του κλασικού ελληνικού κόσμου. Με την ανακάλυψη να κλείνει ένα κενό άνω των δύο χιλιετιών, συνδέοντας την αφήγηση του σπουδαίου Έλληνα φιλοσόφου με τα σύγχρονα υποβρύχια ευρήματα και προσφέροντας μια νέα εικόνα για το εμπόριο, την τέχνη και τις θρησκευτικές πρακτικές της αρχαίας Ελλάδας.

 

Διαβάστε επίσης 

Charles Sandison στη Bernier/Eliades: Ο καλλιτέχνης που μετατρέπει το φως και τον λόγο σε αλγόριθμο

Το πόδι μιας Σίβυλλας, η Καπέλα Σιξτίνα και ο Μιχαήλ Άγγελος – Ένα αριστούργημα σε δημοπρασία

Ποιο είναι το πολυτιμότερο αντικείμενο του Τιτανικού – Καθένα και μια ιστορία