Το ιδανικό κούρδισμα – Η αρχαία ελληνική μουσική σε νέα μελέτη

Πώς ακουγόταν η αρχαία ελληνική μουσική; Πώς ήταν οι μελωδίες της; Και πόσο μπορεί να έμοιαζαν με σημερινές μουσικές συνθέσεις; Η μουσική ήταν πανταχού παρούσα στην αρχαία Ελλάδα, αυτό είναι γνωστό, όπως γνωστά είναι και τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνταν.

Όσες προσπάθειες όμως κι αν έχουν γίνει σήμερα, αδυνατούν να δώσουν σαφείς και αταλάντευτες απαντήσεις στα ερωτήματα, αν και κάθε λιθαράκι που προσφέρουν οι μελετητές στην ερμηνεία του μεγάλου άγνωστου είναι πολύτιμο.

Όπως τώρα η πρόταση του ερευνητή Νταν Σ. Μπάκιου του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών του Μίνστερ της Γερμανίας, σύμφωνα με την οποία γίνεται σημαντικό βήμα προς την αποκάλυψη του ακριβούς κουρδίσματος και του τονισμού των αρχαίων μουσικών κομματιών. Πρόκειται για μία μελέτη συγκεκριμένα, που αποκαλύπτει πώς το ακριβές κούρδισμα και η λεπτή χροιά του έφεραν την δομή, το συναίσθημα και την φιλοσοφία σε τέλεια αρμονία.

Έχοντας αναλύσει 61 διασωθέντα θραύσματα συνθέσεων, ο Μπάκιου έχει αναπαραγάγει τον τρόπο με τον οποίο πιθανότατα ακούγονταν στην αρχαιότητα κατά τη διάρκεια των τελετών, των εορτών και των θεατρικών παραστάσεων.
Τα ευρήματα

Όπως είναι γνωστό αυτά τα σπάνια κατάλοιπα συνθέσεων διατηρούνται σε παπύρους ή σε λίθο ενώ είναι γραμμένα με δύο τύπους σημειογραφίας. Ο ένας φαίνεται να αφορά τα έγχορδα, όπως η λύρα ενώ ο άλλος φαίνεται κατάλληλος για φωνητικά ή για πνευστά όργανα, όπως ο δίαυλος. Tα ευρήματα του Μπάκιου δείχνουν, ότι τα οργανικά κομμάτια συντέθηκαν χρησιμοποιώντας τέλειο κούρδισμα, με νότες που εναρμονίζονται καθαρά χωρίς συγκρουόμενους ήχους. Ένα επίτευγμα, που απαιτεί μαθηματική κατανόηση του ήχου.

Αυτό το ιδανικό κούρδισμα βασίστηκε σε απλές αναλογίες ανάμεσα στις νότες. Μια οκτάβα για παράδειγμα, αντιστοιχούσε σε αναλογία 1:2, ενώ ένα πέμπτο ακολουθούσε την αναλογία 2:3. Και αυτοί δεν ήταν μόνον αφηρημένοι αριθμοί αλλά αντανακλούσαν τις πραγματικές σχέσεις στη δόνηση. Εάν μία χορδή δηλαδή, δονούνταν με μία συγκεκριμένη ταχύτητα και μία άλλη με δύο φορές αυτή την ταχύτητα, το αποτέλεσμα θα ήταν μια καθαρή οκτάβα. Αυτές οι συνδυασμένες αναλογίες έτσι, είχαν ως αποτέλεσμα σαφείς και καθαρούς ήχους, που στερούνταν παραμόρφωσης.

Ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος

Ωστόσο το σύστημα είχε τα όριά του. Σε ορισμένες ακολουθίες από νότες, η αυστηρή χρήση αυτών των τέλειων αναλογιών οδηγούσε σε μία μικρή, αταίριαστη αντιστοιχία στο τέλος, ένα φαινόμενο γνωστό ως συντονικό κόμμα. Εκεί, όπου η τελική νότα ηχούσε ελαφρώς μακριά σε σύγκριση με την αρχή της μελωδίας.
Οι αρχαίοι συνθέτες όμως, γνώριζαν το πρόβλημα. Στη μουσική για λύρα έτσι, απέφευγαν την σκόπελο, μέσω του προσεκτικού σχεδιασμού ενώ στην φωνητική μουσική αποδέχονταν αυτήν την ατέλεια.

Αντί δηλαδή, να διορθώνουν οι τραγουδιστές τον τόνο μαθηματικά, εισήγαγαν ανεπαίσθητες αλλαγές στην ένταση του ήχου, μετακινούμενοι ανάμεσα στις νότες ή προσθέτοντας μικρές φωνητικές διακυμάνσεις. Αποκλίσεις για την ακρίβεια, που έδιναν στις μελωδίες μεγαλύτερη εκφραστικότητα και συναισθηματικό βάθος.

Η αντίθεση εξάλλου, μεταξύ του δομημένου στυλ της μουσικής για λύρα και της περισσότερο ελεύθερης και ρευστής προσέγγισης στη φωνητική μουσική αντανακλούσε σε ένα βαθύτερο πολιτισμικό χάσμα. Για την ακρίβεια στην αρχαία ελληνική σκέψη αυτή η διαφορά εξέφραζε σε δύο διαφορετικές δυνάμεις: Τον Απόλλωνα, θεό της λύρας, που τασσόταν υπέρ της τάξης, της λογικής και της αρμονίας. Και τον Διονύσιο, που συνδέεται με τα πνευστά και το κρασί, αντιπροσωπεύοντας το πάθος, το ένστικτο και το απρόβλεπτο. Ο Μπάκιου μάλιστα, υποστηρίζει, ότι αυτή η μουσική αντίθεση συνδέεται επίσης, με τις πρώιμες φιλοσοφικές ιδέες.

Η ομορφιά της απόκλισης

Αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι, όπως ο Δημόκριτος και ο Επίκουρος πίστευαν, ότι το σύμπαν ήταν κατασκευασμένο από μικροσκοπικά σωματίδια, τα οποία ονόμασαν άτομα. Για να εξηγήσουν εξάλλου, την κίνηση και την αλλαγή τους πρότειναν, ότι τα άτομα μερικές φορές λοξοδρομούσαν ελαφρώς από τα μονοπάτια τους, μια έννοια γνωστή ως «παρέκκλιση». Ο Μπάκιου λοιπόν, παραλληλίζει αυτήν την ιδέα με τις λεπτές, φωνητικές μετατοπίσεις στην αρχαία μουσική, όπου οι μικρές αποκλίσεις δημιουργούν πολυπλοκότητα και ομορφιά.

Για τον ίδιο εξάλλου, η αρχή αυτή εμφανίζεται και στην ελληνική αρχιτεκτονική. Όπως ο Παρθενώνας για παράδειγμα, που εμπεριέχει εσκεμμένες καμπύλες και κλίσεις ενώ ομοίως, οι ρέουσες γραμμές των φωνητικών μελωδιών αντικατοπτρίζουν μία ιδέα, που εκτιμά το φυσικό, το ατελές και το ανθρώπινο.

 

Διαβάστε επίσης 

Kapopoulos Fine Arts: Ο Fenx για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Ιστορίες γυναικών: Επιχειρηματίες, τεχνίτριες, ιερόδουλες – Η ζωή τους στην Πομπηία

Ένα διαμάντι για βασίλισσες – Για μερικά εκατομμύρια δολάρια