Τα υψηλά «ΝοΗΜΑΤΑ» της τέχνης – Μεγαλειώδης έκθεση στο Μουσείο Ακρόπολης

Το λευκό μάρμαρο αστράφτει κάτω από το φως των προβολέων, που χαϊδεύει κάθε πτυχή των γλυπτών, καθώς επιβάλλουν τη σεμνότητά τους στο χώρο.

Ο Έρως και η Ψυχή σε τρυφερότατο εναγκαλισμό, η αδιαφιλονίκητη ομορφιά του Πόθου, ο αυθορμητισμός της Σανδαλίζουσας ενώ σκύβει να δέσει το σανδάλι της, κίνηση που οδηγεί σε ένα από τα ωραιότερα γλυπτά της ελληνικής αρχαιότητας από την Ακρόπολη είναι έργα απόλυτου μεγαλείου.

Πάνω στην στιλπνή επιφάνεια των αγγείων θεοί και ήρωες αφηγούνται ιστορίες  αγάπης, πολέμων και κατορθωμάτων. Όπως η υδρία του Μειδία από το Βρετανικό Μουσείο, που «μιλάει» για την αρπαγή των δύο Λευκιππίδων από τους Διόσκουρους και τη ματαίωση των γάμων τους. Ή ο αμφορέας στον οποίο απεικονίζεται η Δίκη, προσωποποίηση της Δικαιοσύνης, που ετοιμάζεται να κτυπήσει την Αδικία με σφυρί.

Παράλληλα η τοιχογραφία της Φλόρας, που ως Άνοιξη συλλέγει στο διάβα της άνθη (από τον 1^ο μ.Χ. αιώνα), έργο που μαρτυρεί την υψηλή ζωγραφική της αρχαιότητας, η Αλληγορία των Τεσσάρων στοιχείων της φύσης, πίνακες από τον 18^ο αιώνα αλλά και οι Τέσσερεις εποχές του Γιάννη Τσαρούχη, όπως και το εκπληκτικό σχέδιο για την «Χαμένη Ψυχή» από τον Νικόλαο Γύζη.

Στο Μουσείο Ακρόπολης μια κοσμογονία έχει συντελεστεί, καθώς τα «ΝοΗΜΑΤΑ», μια εξαιρετικά απαιτητική αλλά και συναρπαστική έκθεση, που φέρνει σε συνομιλία μερικά από τα ωραιότερα έργα ελληνικών και ξένων μουσείων, τα οποία σπάνια ή ποτέ μπορεί να δει κανείς στην Ελλάδα μόλις άνοιξε για το κοινό. Πρόκειται για μια τετραλογία, που παρουσιάζει μαζί τέσσερεις διαφορετικές περιόδους της τέχνης. Την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Αναγέννηση και Νεότερη Τέχνη. Ή αλλιώς, πώς η ελληνική αρχαιότητα συλλαμβάνει, σχεδιάζει και αποδίδει μιαν ιδέα και πώς αυτή στη συνέχεια περνάει και διατρέχει τους αιώνες, όπως εξηγεί ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης.

Σε όσους διψούν για τέχνη

 «Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα» είναι εξάλλου, ο υπότιτλος της έκθεσης, που είναι η πρώτη, μεγάλη διοργάνωση, την οποία υλοποιεί ο κ. Σταμπολίδης στο Μουσείο Ακρόπολης. Δίνοντας έτσι, ένα στίγμα υψηλών στόχων, όπως αρμόζει για το σπουδαίο και διάσημο διεθνώς πλέον, ελληνικό μουσείο αλλά και για την δική του ευδόκιμη πορεία, αναγνωρισμένη για το πολυδιάστατο έργο, που έχει επιτελέσει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, την αρχαία Ελεύθερνα και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης  δίπλα στην αείμνηστη Ντόλλη Γουλανδρή.

« Έχω πάντοτε κατά νου τη ρήση του αρχαιολόγου Πιερ Τζοβάνι Γκούτσο, ότι μια έκθεση για να δοθεί στο κοινό πρέπει να στηρίζεται στην επιστημονική της τεκμηρίωση, χωρίς την οποία δεν είναι παρά ένα κουλτουροκοσμικό γεγονός, πολλές φορές και αγοραίο», όπως έλεγε  όμως, ο ίδιος σήμερα στην παρουσίαση της έκθεσης.

«Ωστόσο, κατανοώντας σιγά σιγά», πρόσθεσε «πως θα είναι αδύνατο να υλοποιήσω όλα όσα σκέφτομαι να προσφέρω στα μάτια, το μυαλό και τις καρδιές των ανθρώπων που διψούν για γνώση και τέχνη, σκέφτηκα αυτήν τη φορά να δημιουργήσω μιαν  έκθεση, της οποίας τα επιμέρους στοιχεία, οι ενότητες και οι υποενότητές της θα μπορούσαν να αποτελούν θέματα πολλών άλλων, με περισσότερα έργα κάθε φορά, με μεγαλύτερη πληρότητα και εμβάθυνση σε επιμέρους θέματα για όλους εκείνους, που θα επιθυμούσαν να συνεχίσουν».

Η θεματική πλοκή

Ο μονολεκτικός τίτλος της έκθεσης «ΝοΗΜΑΤΑ» εξάλλου, με κεφαλαία τα έξι από τα επτά γράμματά της και μικρογράμματο το δεύτερο, είναι αυτός που παραπέμπει στα νοήματα της θεματικής της πλοκής, που την διατρέχουν ως διαχρονικά νήματα.

«Χαρακτηριστικά ανθρωποκεντρικός ο ελληνικός πολιτισμός δεν αποδίδει μόνον τους θεούς του κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπων αλλά προσωποποιεί και την ίδια τη φύση, τον χρόνο, τις έννοιες, τις ιδέες και τους θεσμούς, τον ψυχισμό του, τα συναισθήματα και τις τέχνες», εξηγεί ο κ. Σταμπολίδης.

 Προσθέτοντας, ότι οι  αλληγορίες, οι προσωποποιήσεις, οι συμβολισμοί, οι μεταφορές, οι υπερβολές, τα αινίγματα, οι ειρωνείες, οι υπόνοιες και άλλα ακόμη είναι όροι, που συναντά κανείς σε κείμενα φιλοσοφικά ή ποιητικά, ρητορικά και άλλα, καθώς και στην περιγραφή καλλιτεχνημάτων και έργων τέχνης ήδη από την αρχαιότητα. Για να διευκρινίσει πως «Και τότε και τώρα, οι όροι δεν χρησιμοποιούνταν από όλους, συγγραφείς, ρήτορες, φιλοσόφους, ιστορικούς της τέχνης και άλλους, με τον ίδιο τρόπο, με την ίδια έννοια.  Όμοιες ή παραπλήσιες σημασίες σε γραπτά κείμενα και αναλύσεις έργων τέχνης προκαλούσαν, ήδη από την αρχαιότητα, σύγχυση».

Η αρχή των πραγμάτων

Ο ίδιος πάντως, στο πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης, εξομολογείται και τις απαρχές της ιδέας που την γέννησε, και οι οποίες πηγαίνουν πολύ πίσω, στα φοιτητικά του χρόνια,  όταν τριτοετής φοιτητής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης  παρακολουθούσε τον δάσκαλό του, σπουδαίο αρχαιολόγο Γιώργο Δεσπίνη να διδάσκει για τις προσωποποιήσεις και τις αλληγορίες στο σχετικό μάθημα για τη μεγάλη ζωγραφική στην αρχαιότητα.

«Τα μαθήματα αυτά, όπως και άλλων δασκάλων μου, του Μανόλη Ανδρόνικου, του Χρύσανθου Χρήστου και του νεότερου τότε Δημήτρη Παντερμαλή  και αργότερα οι παρακολουθήσεις μαθημάτων του Μιχάλη Τιβέριου –για να αναφέρω μόνον αυτούς, που έχουν έμμεση σχέση με το θέμα της παρούσας έκθεσης-  έμειναν ανεξίτηλα στη μνήμη μου «προσθέτοντας στρώματα στέρεης παιδείας, η οποία γεννά ακόμα και σήμερα στο μυαλό μου θέματα εκθέσεων που επιθυμώ να δημιουργώ για να τα μοιράζομαι, γιατί η γνώση τότε αξίζει περισσότερο, όταν τη μοιράζεσαι με τους άλλους», όπως σημειώνει.

Η επίσκεψη      

Στις αίθουσες περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης τα 165 έργα, που προκαλούν αισθήματα θαυμασμού, έκπληξης ή και δημιουργικής περιέργειας συνθέτουν «ένα παλίμψηστο υλικών και έργων διαφορετικών για να φανεί έστω και αμυδρά η διείσδυση των προσωποποιήσεων και των αλληγοριών όχι μόνο στις μεγάλες αλλά και στις διακοσμητικές τέχνες», εξηγεί ο ίδιος.

Είναι αγάλματα, ανάγλυφα, αγγεία, νομίσματα, κεραμικά και πήλινα όστρακα, χειρόγραφα και βιβλία, τοιχογραφίες και πίνακες ζωγραφικής. Έργα επιλεγμένα και τοποθετημένα  όχι «εική και ως έτυχε» αλλά για την εξυπηρέτηση του στόχου της έκθεσης.  Η παράθεσή τους μάλιστα,  κατά τρόπον «πλεκτόν», όπως τον χαρακτηρίζει ο ίδιος, οδηγεί μεν τον επισκέπτη σε μια διαδρομή χρονολογική και γραμμική αλλά ταυτόχρονα προσφέρει και διόδους διαφυγής του ματιού -ή και πορείας-  προς τις διάφορες ενότητες.

 Έξι είναι συγκεκριμένα αυτές οι ενότητες, που μιλούν για τον  Χρόνο, τη Φύση, τις Θεότητες, τον Άνθρωπο και την Ανθρώπινη Φύση, τους Θεσμούς, τις «Αλληγορίες» και έναν Επίλογο ενώ κάθε μία από αυτές έχει μία ή περισσότερες υποενότητες, περιλαμβάνοντας πάντως στο σύνολό τους έξοχα έργα σε μια διασύνδεση μοναδικής αισθητικής και εκθεσιακής αντίληψης.

Ένας άθλος

 Σε καμία περίπτωση όμως, όπως δεν το κρύβει ο κ. Σταμπολίδης δεν ήταν εφικτή η μεταφορά και η έκθεση, όλων όσα θα επιθυμούσε ο ίδιος να εκπροσωπήσουν τις ενότητες αυτές.  Θα ήταν δηλαδή αδύνατη μια μαξιμαλιστική πραγματοποίηση με συμμετοχή εκατοντάδων έργων και οι λόγοι είναι πολλοί.

Οικονομικοί, λόγω υψηλού μεταφορικού και ασφαλιστικού κόστους, που σε συνδυασμό με απαγορευτικές νομοθετικές και άλλες διατάξεις και γραφειοκρατικές αγκυλώσεις καθιστούν την επιθυμητή πληρότητα δύσκαμπτη. Αλλά και λόγοι συντήρησης ή μοναδικότητας, λόγοι ευθραυστότητας ή επικινδυνότητας μετακίνησης των εκθεμάτων, ακόμη και το ενδεχόμενο ήδη δανεισμού των έργων για άλλες εκθέσεις την ίδια περίοδο.

Ένας άθλος πραγματικός λοιπόν συντελέστηκε για την υλοποίηση των «ΝοΗΜΑΤΩΝ», που πέραν όλων των άλλων αποτελούν και μία συμβολή στο χειμερινό τουριστικό προφίλ της πολιτιστικής Αθήνας.  Ακριβώς όπως γίνεται και σε άλλες πρωτεύουσες της Ευρώπης, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Ρώμη, όπου μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα αποτελούν ευκαιρίες απόδρασης τριημέρου ενισχύοντας την οικονομία αλλά και τη φήμης της χώρας ως χειμερινού πολιτιστικού προορισμού. Έναν στόχο προς τον οποίο κινείται δυναμικά το εμβληματικό Μουσείο Ακρόπολης, όπως σημειώνει ο διευθυντής του.

Διαβάστε επίσης

Γυναίκες στην τέχνη: Μια ξεχασμένη για αιώνες ζωγράφος με σπουδαίο έργο σε δημοπρασία