Μια κλεφτή ματιά σ’ ένα Μεγάλο Μουσείο – Από τον πλούτο του φαραώ Τουταγχαμών σ’ έναν απλό γραφέα

Βασιλιάδες και βασίλισσες που κυβέρνησαν στην Αίγυπτο σε βάθος χιλιετιών και στην διάρκεια πολλών διαδοχικών δυναστειών – ανάμεσά τους και μία μακεδονική δυναστεία, αυτή των Πτολεμαίων που βρισκόταν στον θρόνο για πάνω από δυόμισι αιώνες. Τα αμύθητα πλούτη τους, που έφεραν στο φως οι μεγάλες ανασκαφές από τα τέλη του 19ου αιώνα. Κι ανάμεσα σ’ αυτά ένας νεαρός βασιλιάς, ο πλέον αδιάφορος ίσως, στη μακραίωνη ιστορία της χώρας, που αντιπροσωπεύει όμως σήμερα το μεγαλείο της αρχαίας Αιγύπτου.

Χάρις στον τεράστιο θησαυρό πολυτελών και ανεκτίμητης αξίας αντικειμένων, που αποκαλύφθηκαν στον ασύλητο τάφο του Τουταγχαμών το 1922 από τον βρετανό αρχαιολόγο Χάουαρντ Κάρτερ, ο θρύλος του ξεπερνά κατά πολύ τον εντελώς μέτριο αντίκτυπο της μόλις δεκαετούς βασιλείας του, πριν πεθάνει σε ηλικία 19 ετών. Δικαιολογημένα, παρά το μέγα πλήθος των εκπληκτικών έργων τέχνης, που έχει να αναδείξει το καινούργιο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο (Grand Egyptian Museum – GEM), που μόλις εγκαινιάστηκε.

Και τα 5.600 αντικείμενα ταφής του Τουταγχαμών, πολλά από τα οποία εμφανίζονται για πρώτη φορά στο κοινό, εκτίθενται τώρα στις αίθουσες που είναι αφιερωμένες ειδικά σ’ αυτόν.

Η λαμπερή, χρυσή ταφική μάσκα του, που έχει γίνει παγκόσμιο σύμβολο της αρχαίας Αιγύπτου, ο χρυσός θρόνος του, όπου απεικονίζεται μία τρυφερή σκηνή του ίδιου και της συζύγου του βασίλισσας Ανχεσεναμούν, τα παιχνίδια της παιδικής του ηλικίας, ένα ζωγραφισμένο σεντούκι, κεντημένα γάντια, μια σειρά από έξι άρματα, μία τελετουργική ασπίδα και πολλά ακόμη. Τα ευρήματα από τον τάφο του Τουταγχαμών θα μπορούσαν άνετα, άλλωστε, να στηρίξουν από μόνα τους ένα ξεχωριστό μουσείο.

Το πιο φιλόδοξο έργο

Το μεγαλύτερο, πλέον, αρχαιολογικό μουσείο στον κόσμο -εκτείνεται σε περίπου 120 στρέμματα – και ταυτόχρονα το μεγαλύτερο που είναι αφιερωμένο σε έναν μόνο πολιτισμό κτίσθηκε για να στεγάσει πάνω από 50.000 αντικείμενα, που εκτείνονται χρονολογικά από την Προϊστορική εποχή (7.000 π.Χ.) έως την Ελληνιστική περίοδο και την κατάκτηση της χώρας από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το 30 π.Χ..

Λίγα μέτρα από τις Πυραμίδες της Γκίζας, το τεράστιο συγκρότημα από γυαλί και αμμόλιθο, που υψώθηκε στην άκρη της ερήμου, ένα επιβλητικό κτίριο, έργο του ιρλανδικού αρχιτεκτονικού γραφείου Heneghan Peng Architects αποτελεί ασφαλώς το πιο φιλόδοξο πολιτιστικό έργο της χώρας

Η μεγάλη καθυστέρηση για την έναρξη της λειτουργίας του – τα εγκαίνια είχαν αναβληθεί πάνω από τρεις φορές- το κόστος που ξεπέρασε το ένα δισεκατομμύριο δολάρια, όλα έρχονται πλέον σε δεύτερη μοίρα. Η Αίγυπτος εξάλλου, είναι ανεξάντλητη, αφού μόλις πριν από μερικούς μήνες ανακαλύφθηκε ο τάφος ενός ακόμη φαραώ, του Τούθμωσι Β΄.

Τι θα δει όμως σήμερα ο επισκέπτης στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο, πέρα από τον Τουταγχαμών; Κατ’ αρχάς του προσφέρεται ένα χρονολογικό ταξίδι στο παρελθόν εξελισσόμενο σε κάθε μία από τις γκαλερί του, όπου επιπλέον, το εκθεσιακό αφήγημα αναπτύσσεται γύρω από τρία βασικά θέματα: Την κοινωνία, την βασιλεία, τις πεποιθήσεις.

Βασιλικοί θησαυροί

Το περίφημο νεκρικό, ηλιακό σκάφος του βασιλιά Χέοπα, μήκους 42 μέτρων και ηλικίας άνω των 4000 ετών, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αντικείμενα του είδους του ανήκει αναμφίβολα στα highlights του μουσείου. Οι ειδικοί έχουν μάλιστα επισημάνει, ότι αυτή η ξύλινη βάρκα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και σήμερα!

Κοντά της και τα ευρήματα από τον τάφο της μητέρας του Χέοπα, της βασίλισσας Χετεφερές Α΄, πλήθος από επιχρυσωμένα αντικείμενα από την Τέταρτη Δυναστεία (2613 -2494) συμπεριλαμβανομένου του θρόνου της και του μεγαλοπρεπούς «ουρανού» του κρεβατιού της, όπου πιθανότατα κάποτε κατέφευγε όταν αναζητούσε ιδιωτικότητα.

Πολλά από τα αντικείμενα που εκτίθενται σχετίζονται ωστόσο με τον πλούσιο, πνευματικό και θρησκευτικό κόσμο της αρχαίας Αιγύπτου, από το πάνθεον των θεοτήτων ως τους ναούς και τις τελετουργίες. Το πιο εντυπωσιακό είναι μια σειρά από γλυπτά, που πλαισιώνουν τη μεγάλη σκάλα, την οποία ανεβαίνουν οι επισκέπτες προκειμένου να οδηγηθούν στις αίθουσες εκθέσεων. Πολλά από αυτά αναφέρονται στους φαραώ, οι οποίοι είχαν και θεϊκή ιδιότητα ενώ εκτίθενται επίσης στήλες, οβελίσκοι, κίονες και σαρκοφάγοι.

Εδώ ξεχωρίζει η εκπληκτική φιγούρα του Ραμσή Β΄, ένα κολοσσιαίο άγαλμα 83 τόνων και ηλικίας και 3.200 ετών, που στέκεται φρουρός στο αίθριο του μουσείου, περιτριγυρισμένο από ρηχές πισίνες. Δίπλα του ένα αλαβάστρινο μνημείο για τον βασιλιά Σέτι Α΄ και ένα παράξενο άγαλμα του ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλλα με τη μορφή ενός Αιγύπτιου Φαραώ.

Στην κορυφή αυτής της μεγάλης σκάλας εξάλλου, βρίσκεται μια πλατφόρμα θέασης, που έχει τοποθετηθεί προσεκτικά για να προσφέρει εντυπωσιακή, πανοραμική θέα στις Πυραμίδες της Γκίζας, τα τεράστια μνημεία, που αποτελούν ίσως τα πιο εμβληματικά και εντυπωσιακά από όλα τα αρχαία αιγυπτιακά επιτεύγματα.
Φαραώ και θεοί

Παραδείγματα ναών -ή ακόμη και μικρογραφίες τους- με ειδώλια αρχαίων θεοτήτων συγκροτούν μία ακόμη εντυπωσιακή ενότητα. Ανάμεσά τους οι ναοί από γρανίτη του Σέσωστρι Α΄ (1971 π.Χ. έως 1926 π.Χ.), ενός από τους πιο ισχυρούς φαραώ της 12ης Δυναστείας της αρχαίας Αιγύπτου, καθώς και τους ναούς από ψαμμίτη του Ραμσή Β΄ (Ραμσής ο Μέγας), ο οποίος θεωρείται ως ο πιο επιτυχημένος φαραώ (1279 ως το 1213 π.Χ.) του Νέου Βασιλείου. Στο ίδιο τμήμα όμως, εκτίθενται και αγάλματα αρκετών θεοτήτων, όπως του Όσιρι και του Φθα.

Η ταφική λατρεία και οι τελετές αναλύονται εξάλλου, με μεγάλη λεπτομέρεια στις αίθουσες εκθέσεων, από την κατασκευή τάφων μέχρι τα διάφορα αντικείμενα που συνόδευαν τους ανθρώπους στη μετά θάνατον ζωή. Εδώ περιλαμβάνονται και τα «σάμπτι», ταφικά ειδώλια που παρουσιάζονται κατά ομάδες, καθώς απεικόνιζαν τους υπηρέτες που συνόδευαν τους νεκρούς αλλά και κανωπικά αγγεία, τα οποία χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση οργάνων κατά τη διαδικασία μουμιοποίησης, ώστε και αυτά να μπορούν να μεταφερθούν στο απόκοσμο βασίλειο.

Φυσικά, και δεν θα ήταν πλήρης μια αρχαία αιγυπτιακή συλλογή αντικειμένων χωρίς μούμιες. Ανάμεσα σε αυτές έτσι, που εκτίθενται στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο περιλαμβάνονται ένας διατηρημένος κροκόδειλος 4.000 ετών, τα επιχρυσωμένα λείψανα ενός νεαρού κοριτσιού και υφασμάτινα σάβανα που κάποτε κάλυπταν τους νεκρούς.

Γραμματείς, ιερείς, αξιωματούχοι και λαός

Αλλά στην Αίγυπτο δεν κατοικούσαν μόνον οι φαραώ. Αν και ο απλός λαός, τα πιο ταπεινά μέλη του δεν είχαν μεγάλα μνημεία χτισμένα στο όνομά τους, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει πολλά στοιχεία για την ζωή τους. Αυτά τα αντικείμενα δίνουν σήμερα μια σπάνια εικόνα για την καθημερινή ζωή των κοινοτήτων, που βρέθηκαν εγκατεστημένες στην αρχαιότητα γύρω από τον Νείλο. Ομάδες, που το μουσείο έχει χωρίσει σε κατηγορίες, από τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες και στην συνέχεια γεωργούς έως τους πιο μορφωμένους γραμματείς, ιερείς και κυβερνητικούς αξιωματούχους.

Το περίφημο και τεράστιο άγαλμα του Μέτρι είναι χαρακτηριστική περίπτωση, ενός επικεφαλής γραφέα που επέβλεπε τους άλλους τους γραφείς κατά τη διάρκεια της 5ης Δυναστείας, καθισμένος σταυροπόδι -την παραδοσιακή στάση του επαγγέλματος- με έναν ρόλο παπύρου απλωμένο μπροστά του και μία πένα στο δεξί του χέρι. Εδώ να σημειωθεί, ότι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον τμήμα των εκθέσεων περιλαμβάνει μία συλλογή από σωζόμενους παπύρους, με την καθημερινή επικοινωνία μεταξύ φίλων και οικογένειας.

Πήλινα αγγεία, εργαλεία γεωργικά ή για το κυνήγι και διάφορα οικιακά αντικείμενα αποκαλύπτουν όμως στην έκθεση, ότι η ζωή δεν ήταν μόνον θέμα επιβίωσης για τους αρχαίους Αιγύπτιους. Κάποιοι διέθεταν γυάλινα δοχεία και εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιούσαν για την αποθήκευση υλικών για μακιγιάζ και για την εφαρμογή του. Ενώ δεν λείπουν και οι αποδείξεις για τις στιγμές ανάπαυσης και αναψυχής των ανθρώπων, χάρις στο σωζόμενο επιτραπέζιο παιχνίδι Σένετ, στο οποίο οι παίκτες χρησιμοποιούσαν πιόνια όπως στο σκάκι, αν και οι κανόνες του είναι άγνωστοι.

Αυτά που λείπουν

Σε άλλες περιπτώσεις ο επισκέπτης αποκτά μια εικόνα της καθημερινότητα των πολιτών μέσω οπτικών αναπαραστάσεων. Όπως αυτή με μία ομάδα σαράντα περίπου ειδωλίων στρατιωτών, που βρέθηκαν στον τάφο του τοπικού κυβερνήτη Μεσέχτι και δείχνει πώς οι άνδρες κρατούσαν τις λόγχες και τις ασπίδες, τα περιποιημένα κουρέματά τους που κάλυπταν τα αυτιά και το μοναδικό ρούχο τους, μια κοντή φούστα για ευκολία κινήσεων.

Τέλος, επειδή το Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο είναι ένα μουσείο του 21ου αιώνα διαθέτει μια εντυπωσιακή γκάμα διαδραστικών ψηφιακών οθονών, που επιτρέπουν μια πιο δυναμική προσέγγιση στην ιστορική αφήγηση. Ανάμεσα στα άλλα έτσι, ο επισκέπτης θα κάνει ένα εικονικό ταξίδι στο χρόνο με τους «Κατασκευαστές Πυραμίδων» και θα ζήσει μαζί με τους οικοδόμους μια τυπική μέρα στη Γκίζα. Αλλά και η «Πολυπολιτισμική Αίγυπτος» τοποθετεί τον θεατή μέσα σε μια πολύβουη ελληνορωμαϊκή αγορά.

Ενώ ένα άλλο εργαλείο προσφέρει το χρονοδιάγραμμα της εξέλιξης των πυραμίδων σε μια περίοδο περίπου 500 ετών, από τους απλούς μασταμπάδες από πλίνθους στις περίτεχνες και μεγαλειώδεις, πέτρινες κατασκευές.

Από το μουσείο, ωστόσο, λείπουν δύο πολύ σημαντικά αντικείμενα, που η απουσία τους επισημαίνεται ιδιαίτερα: Είναι η περίφημη Στήλη της Ροζέτας (186 π.Χ.) ένα διάταγμα για τη θέσπιση της θεϊκής λατρείας του Πτολεμαίου Ε΄, γραμμένο σε δύο γλώσσες, στα ελληνικά και τα αρχαία αιγυπτιακά και σε τρεις γραφές (αιγυπτιακή ιερογλυφική, αιγυπτιακή δημοτική και ελληνική αλφαβητική), εύρημα που η Αίγυπτος διεκδικεί εδώ και χρόνια από το Βρετανικό Μουσείο. Και βέβαια το πορτρέτο της Νεφερτίτης μιας από τις διασημότερες βασίλισσες της αρχαίας Αιγύπτου, που επίσης διεκδικείται η επιστροφή της από το Αιγυπτιακό Μουσείο του Βερολίνου.

Διαβάστε επίσης:

Τα παιδία παίζει- Οι Παιδικές Χαρές του Μουσείου Μπενάκη σε έκθεση

Αστυνομικοί σε μουσεία – Πώς θα γίνουν απρόσβλητα σε κλοπές

Κτήριο της Βουλής: Πώς θα αλλάξει η γερασμένη όψη του