Μια λωρίδα έκτακτης ανάγκης στην άκρη του δρόμου. Μια σκιά φωτός που διαθλάται σε κομμάτια γυαλιού. Ένα σώμα που μοιάζει ξεχασμένο σε μια σκηνή, αθόρυβο και εκτεθειμένο. Αυτά είναι μόνο κάποια από τα στοιχεία που συναντά κανείς στην έκθεση «Hard Shoulder» της Ραλλούς Παναγιώτου, στην γκαλερί Bernier/Eliades στις Βρυξέλλες. Η έκθεση δεν αφηγείται· υποβάλλει. Δεν δείχνει· υπαινίσσεται. Και δεν εξηγεί· αφήνει το κενό να μιλήσει.

Μετά από σημαντικές εκθέσεις σε Αθήνα, Όσλο, Λος Άντζελες και Γλασκώβη, η Παναγιώτου παρουσιάζει την τρίτη της συνεργασία με την ιστορική γκαλερί Bernier/Eliades και την πρώτη της προσωπική εμφάνιση στο Βέλγιο. Με έναν τίτλο-σχόλιο πάνω στο αστικό περιθώριο, η καλλιτέχνις δημιουργεί ένα εικαστικό σύμπαν στο οποίο το μάρμαρο, το μέταλλο, οι βαφές και οι δερματίνες συνυπάρχουν σε μια ασυνήθιστη, σχεδόν μεταφυσική, τοπολογία.

1

Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art

Το τοπίο μετά το τοπίο

«Με ενδιαφέρει η ανάλυση της αίσθησης ενός τοπίου που είναι σύνθετο και αινιγματικό», εξηγεί η Ραλλού Παναγιώτου. Και αυτό ακριβώς επιχειρεί να αναπαραστήσει με τη νέα της δουλειά: ένα τοπίο όχι γεωγραφικό, αλλά ψυχολογικό. Έναν χώρο όπου το σώμα τοποθετείται σε αμηχανία, έξω από τον μηχανισμό της παραγωγικής ταυτότητας. «Είναι ό,τι απομένει σε μια τοποθεσία όταν η διαδικασία εκσυγχρονισμού έχει κάνει τον κύκλο της», λέει. Αυτός ο “αρνητικός χώρος”, μεταξύ σωμάτων και αντικειμένων, είναι ο χώρος όπου εκτυλίσσονται τα έργα της.

Τα γλυπτά της δεν στέκονται· μοιάζουν να περιμένουν κάτι. Δεν διηγούνται μια ιστορία· ενσαρκώνουν αποσπασματικά επεισόδια μέσα από αναφορές, υλικότητες, μορφές και αισθήσεις. Το αποτέλεσμα είναι ένα περιβάλλον με μεταβατικό χαρακτήρα – σαν σκηνικό θεατρικό, όπου κάτι έχει μόλις συμβεί ή πρόκειται να συμβεί.

Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art

Θέατρο του Παραλόγου με γλυπτά

Δεν είναι τυχαία η αναφορά της στο Θέατρο του Παραλόγου. «Αντιλαμβάνομαι τα έργα σαν ιδιότυπους χαρακτήρες, που βρίσκονται ήδη φωτισμένοι πάνω σε μια σκηνή», δηλώνει. Η θεατρικότητα εδώ δεν αφορά την αναπαράσταση αλλά την ύπαρξη: κάθε αντικείμενο είναι μια παρουσία, κάθε υλικό φέρει μέσα του μια ιστορία, ένα τραύμα, μια παύση.

Η Παναγιώτου οργανώνει τις γλυπτικές της συνθέσεις σαν mise en scènes: κατακερματισμένα περιβάλλοντα που επιτελούν τη συνθήκη της σιωπής. Το ελλειπτικό στοιχείο είναι καθοριστικό. Τίποτα δεν είναι πλήρως ορισμένο· όλα βρίσκονται σε αιώρηση, σαν ένα έργο που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art

Το φίδι, η Μέδουσα και η σπείρα του μύθου

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μοτίβα της έκθεσης είναι η μορφή του φιδιού — και μέσα από αυτό, η φιγούρα της Μέδουσας. Η Παναγιώτου δεν καταφεύγει στη μυθολογία από ρομαντική διάθεση, αλλά επειδή τη βλέπει ως ένα αρχείο γλωσσικών και ιστορικών συμπτώσεων. Το «Ναυάγιο της Μέδουσας», οι κυματοειδείς σωλήνες, μια σχεδία από μέταλλο και γυαλί, μια πληγή στο πόδι, όλα λειτουργούν ως ψυχικά αποτυπώματα.

Η αλληλεπίδραση του σώματος με τον χώρο, όπως ένα φίδι που γλιστρά ανάμεσα σε εμπόδια, επαναφέρει τον παραλληλισμό με το φως και τη φυσική περίθλαση. Ένα γλυπτό, τελικά, μπορεί να φέρει τον ήχο μιας κραυγής χωρίς ήχο.

Αναφορές που φτιάχνουν μια νέα αφήγηση

Τα έργα συνομιλούν με τη Δυτική Μεσαιωνική και την Ιαπωνική ζωγραφική. Την ενδιαφέρει η συνύπαρξη απομόνωσης και έκθεσης: ένα σώμα σε ένα κρεβάτι, σε ένα δωμάτιο, σε μια στέγη. Ταυτόχρονα, ενσωματώνει λογοτεχνικά τοπία — από τη Βιρτζίνια Γουλφ έως τη Monique Wittig — όχι ως εικονογράφηση, αλλά ως εσωτερικό ρυθμό. «Θα υπογράμμιζα τις περιγραφές του φωτός», αναφέρει, επισημαίνοντας ότι το φως δεν είναι απλώς αισθητικό εργαλείο, αλλά μηχανισμός αποκάλυψης.

Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art

Ύλη, υλικότητα και ψυχολογία

Η Παναγιώτου δεν διαχωρίζει το φυσικό από το βιομηχανικό. Το μάρμαρο συνυπάρχει με βαφές αυτοκινήτων και δερματίνες, όχι από αντίθεση αλλά από ανάγκη. «Έχει περισσότερο να κάνει με μια σύμπτωση καθήκοντος σε σχέση με το κάθε έργο και επιθυμία», εξηγεί. Η ψυχολογική διάσταση της ύλης είναι εξίσου σημαντική με την φυσική. Η δημιουργική διαδικασία είναι πολυεπίπεδη και εξαντλητική – ένα παιχνίδι εναλλαγής εσωτερικών φωνών που ζητούν κατεύθυνση.

Ανάμεσα στην Αθήνα και τη Γλασκώβη

Η Αθήνα και η Γλασκώβη λειτουργούν αντιστικτικά για την καλλιτέχνιδα. «Η Αθήνα είναι ένα οντολογικό μέρος για μένα. Η Γλασκώβη είναι το αντίθετο και γι’ αυτό εξίσου σημαντική». Οι δύο πόλεις συνδιαμορφώνουν την καλλιτεχνική της ματιά: η μία ως ρίζα, η άλλη ως ρήξη.

Έχει ήδη εκθέσει σε σημαντικούς θεσμούς, όπως το Palais de Tokyo, το Tate Britain, το PAC στο Μιλάνο, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και τη ΔΕΣΤΕ. Η συνεργασία της με τη γκαλερί Bernier/Eliades ξεκίνησε το 2016. «Είναι πολύ τιμητικό για μένα», τονίζει, αναφερόμενη με σεβασμό στον Jean Bernier και τη Μαρίνα Ηλιάδη.

Photos by: We Document Art
Photos by: We Document Art

Η τέχνη ως σιωπή με υλικότητα

Όταν της ζητώ να περιγράψει την τέχνη της με εικόνα αντί για λέξεις, απαντά με μια λέξη: «Σκηνές». Όχι σκηνές δράσης, αλλά εσωτερικές σκηνές. Εγκαταστάσεις που φέρουν μια μνήμη, μια αφή, έναν παλμό. Στην ερώτηση για το τι την συγκινεί περισσότερο σε ένα έργο τέχνης, απαντά με απόλυτη ακρίβεια: «Μια συνολική εκπομπή αίσθησης, σκέψης και σιωπής».

Και στην πιο αφοπλιστική δήλωση της συνέντευξης, απαντώντας στο τι έχει μάθει όλα αυτά τα χρόνια δουλεύοντας στην τέχνη, δηλώνει:

«Ότι ο χρόνος μετράει διπλά».

Διαβάστε επίσης:

Πάνος Ματθαίου: Οι Κούφιοι άνθρωποι της εποχής μας

Fenx: Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει τη σιωπή του δρόμου με τα χρώματα του φωτός