Γιάννης Ρίτσος: Ένα σπίτι στη Μονεμβασιά γεμάτο ποίηση

Είναι το σπίτι όπου έζησε στα παιδικά του χρόνια κάτω από τον τραχύ βράχο της Μονεμβασίας αλλά και με το πλατύ άνοιγμα στη θάλασσα μπροστά του να προμηνύει τους ορίζοντες που θ’ ανοίγονταν στη ζωή του οδηγώντας τον στην διεθνή αναγνώριση.

Αυτό το σπίτι του Γιάννη Ρίτσου γίνεται τώρα μουσειακός χώρος, προκειμένου να ανασυνθέσει τη ζωή και το έργο του μεγάλου ποιητή μέσα από τα προσωπικά και κοινωνικά βιώματα που διαμόρφωσαν την προσωπικότητά του κι έγιναν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Υψηλοί στόχοι και ένα σύνθετο εγχείρημα, που οδεύει πλέον προς ολοκλήρωση μετά  την χθεσινή έγκριση από το Συμβούλιο Μουσείων της μουσειολογικής και μουσειογραφικής μελέτης, καθώς και της  μελέτης φωτισμού για την μετατροπή της οικίας Ρίτσου σε Δημοτικό Μουσείο.

Την συλλογή που δώρισε στον Δήμο Μονεμβασίας η Ελευθερία Ρίτσου με έπιπλα, φωτογραφίες του ποιητή και της οικογένειάς του, ακουαρέλες, σκίτσα και πέτρες φιλοτεχνημένα από τον ίδιο, ζωγραφικά έργα διαφόρων καλλιτεχνών και άλλα αντικείμενα πρόκειται να αναδείξει το μουσείο σ΄αυτό το οικογενειακό σπίτι της Κάτω Πόλης, που ο αρχικός πυρήνας του πάει πίσω, στους μεταβυζαντινούς χρόνους. Αν και ο βασικός στόχος, όπως θα αναμένει κανείς είναι, να μπορέσει να δώσει, πέρα από τα άψυχα, το άφθαρτο πνεύμα του ποιητή «αγγίζοντας» τη μεγαλοσύνη του έργου του.

Ο βιωμένος χώρος

«Η ποίηση του Ρίτσου γίνεται το όχημα για τη μεταφορά του επισκέπτη σε περιόδους, γεγονότα και ιστορίες που συνθέτουν τη ζωή του ποιητή, κάνοντας κατανοητές τις αναφορές και πηγές έμπνευσης του έργου του», αναφέρεται από τους μελετητές για την κεντρική μουσειολογική ιδέα, που διέπει το σκεπτικό της όλης παρουσίασης.

Σύμφωνα με αυτήν, η οικία αποτελεί το “σκηνικό”, μέσα στο οποίο ιστορίες από το παρελθόν ξαναζωντανεύουν και νοηματοδοτούν την δημιουργική του πορεία. Στο πλαίσιο αυτό, το αφήγημα διαμορφώνεται ακολουθώντας τη διάταξη των χώρων της οικίας αλλά και της ροής των επισκεπτών μέσα σε αυτήν, με την διαρρύθμιση και το μέγεθος των χώρων όσο και το βίωμα-αίσθηση, που αποπνέεται, να αποτελούν  βασική παράμετρο της έκθεσης.

Παράλληλα, η ανθρώπινη διάσταση και ο βιωμένος χώρος από την οικογένεια Ρίτσου είναι στοιχεία, που οι μελετητές θέλησαν να ενσωματώσουν στις θεματικές ενότητες με τέτοιο τρόπο, ώστε να εναρμονίζονται με το κέλυφος μέσα στο οποίο αναπτύσσονται.

Πέντε νοηματικοί άξονες, συγκεκριμένα ο τόπος, τα γεγονότα, τα έργα, τα πρόσωπα και ο χρόνος συνυπάρχουν εξάλλου σε κάθε εκθεσιακή ενότητα, που η καθεμιά τους  επιδιώκει να αναδείξει μια διαφορετική όψη της ζωής του ποιητή.

Τα αντικείμενα

Εκθεσιακά αξιοποιούνται το  πρώτο επίπεδο του σπιτιού, όπου βρίσκεται και η κύρια είσοδος και πέντε διαθέσιμοι χώροι και το δεύτερο με τέσσερεις χώρους. Επίσης ο χώρος του κλιμακοστασίου καθώς και η πίσω αυλή στο δεύτερο επίπεδο.

Όσον αφορά τα αντικείμενα κατ’ αρχάς χρησιμοποιούνται όλα τα αυθεντικά έπιπλα, έργα τέχνης καθώς και ψηφιακά αντίγραφα φωτογραφιών. Περιλαμβάνονται επίσης φωτογραφίες, έγγραφα, σκίτσα, χειρόγραφα, εκδόσεις κ.ά.  που εντοπίσθηκαν σε διάφορα αρχεία (Μπενάκη, ΑΣΚΙ, ΕΛΙΑ, ΚΚΕ, Κέδρος), στη βιβλιογραφία ή σε ιστοσελίδες και τα οποία παρουσιάζονται είτε ως φυσικά αντικείμενα είτε ως εποπτικό υλικό. Επιλέγεται εξάλλου,  η παράθεση αυτούσιων αποσπασμάτων του έργου του Ρίτσου, ανάλογα με τη θεματική ενώ επιπλέον, αξιοποιείται και ηχητικό και οπτικοακουστικό υλικό, που αναπαράγεται με τη χρήση mp3, οθονών κλπ.

Εν τέλει η ιστορία «γράφεται» μέσα από έντεκα θεματικές ενότητες, που φιλοδοξούν να καλύψουν κάθε πτυχή του θέματος.

Οι ενότητες

Το σπίτι, τα οικογενειακά πορτρέτα και έπιπλα υποδέχονται τον επισκέπτη. Πάνω σε ένα από αυτά βρίσκονται αναπαραγωγές φωτογραφιών του Ρίτσου και αντίγραφα του δελτίου του ταυτότητας από το Βασιλικό Θέατρο και του βιβλιαρίου του από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών.

Ενώ στην αίθουσα, που κάποτε ήταν υπνοδωμάτιο αναπτύσσεται το θέμα της νόσησης του ποιητή από φυματίωση, η νοσηλεία του στο Σανατόριο Σωτηρία και στο Άσυλο Φυματικών Καψαλώνας στα Χανιά, τα ερεθίσματα που δέχθηκε και μετουσίωσε  σε ποίηση και δημόσιο λόγο, καθώς γίνεται η επαφή με τα κοινωνικά και πολιτικά προτάγματα του κομμουνισμού, αλλά και η γνωριμία του με τη Μαρία Πολυδούρη.

Σε έναν υποβλητικό και χαμηλοτάβανο χώρο του σπιτιού βρίσκει θέση εξάλλου, ο Μάης του ΄36, με τις εκδόσεις του «Επιτάφιου», μεταξύ άλλων, και την απαγγελία του ποιήματος από τον Γιάννη Ρίτσο (από ντοκιμαντέρ του Ροβήρου Μανθούλη), τα εξώφυλλα δίσκων βινυλίου από ηχογραφήσεις του μελοποιημένου ποιήματος, καθώς και ηχητικά αποσπάσματα επιλεγμένων ηχογραφήσεων.

Για να ακολουθήσουν η περίοδος της Κατοχής και της Αντίστασης με τη Ρωμιοσύνη – Κυρά των αμπελιών και μετά οι εξορίες: Σ’ ένα δωμάτιο στενάχωρο και αποπνικτικό η Λήμνος, η  Μακρόνησος, ο  Άη Στράτης (από το 1948 ως το 1952)» και  η Γυάρος και η Λέρος (1967-1973)  ζωντανεύουν δραματικά μέσα από βιβλία, σκίτσα, σημειώσεις, φωτογραφίες. Ώσπου έρχεται όμως, και η εποχή της αναγνώρισης του ποιητή με την καθιέρωσή του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, τα βραβεία και τις διακρίσεις του. Μαζί πάντα με το σπουδαίο έργο του.

Ξεχωριστή η ενότητα για την οικογένεια του ποιητή με την γυναίκα του Φαλίτσα και την κόρη του Έρη, χωριστή και η μνεία στη Σονάτα του Σεληνόφωτος, που διαβάζει ο ποιητής σε συνεχή ροή. Σκίτσα, ακουαρέλες αλλά και οι περίφημες ζωγραφισμένες πέτρες του Ρίτσου μιλούν για το εικαστικό του έργο  ενώ τέλος εμφανίζονται τα πρόσωπα στη ζωή του.

Οι παρατηρήσεις

Θετική σε γενικές γραμμές ήταν η εντύπωση που άφησε τελικά η μελέτη στο Συμβούλιο αν και δεν έλειψαν οι παρατηρήσεις. Κυρίως  όσον αφορά στην πυκνότητα της παρουσίασης σε έναν χώρο περιορισμένης έκτασης, επομένως ζητήθηκε  η αποσυμφόρησή του αλλά και στις αστοχίες ως προς την ορολογία και τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούνται, όπως και τις αναντιστοιχίες  μεταξύ των διαφόρων πληροφοριών που δίνονται. Πέραν αυτών όμως. σαφής υπήρξε και η οδηγία της εξέτασης για την δυνατότητα πρόσβασης  των ατόμων με αναπηρία στον περιβάλλοντα χώρο και στην έκθεση.

Το όλο εγχείρημα ανέλαβε η εταιρεία «Τέτραγκον Μελετητική –Κατασκευαστική ΑΕ» ύστερα από ανάθεση του φορέα υλοποίησης Πάρνων Α.Ε. από τον Δήμο Μονεμβασίας με φορέα χρηματοδότησης και εποπτείας το υπουργείο Πολιτισμού.

Διαβάστε επίσης:

Διεθνής διαγωνισμός για το νέο μουσείο της αρχαίας Μεσσήνης

Μεγάλες ελληνικές εκθέσεις στις ΗΠΑ για τα 250 χρόνια της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας

Θωμάς Δοξιάδης: Η συμβίωση του ανθρώπου με τη φύση στο Πάρκο του Ελληνικού