Ανάμεσα στην έρημο και το κύμα: Η Ximena Maldonado Sánchez ζωγραφίζει την αμοιβαιότητα του κόσμου

Στην ατελιέ της Ximena Maldonado Sánchez, το χρώμα δεν είναι διακόσμηση· είναι αρχέτυπο, αίσθηση, ανάμνηση και συναίσθημα. Στην κατ’ ιδίαν συζήτησή μας, μού εξομολογήθηκε πως η ζωγραφική της γεννιέται πρώτα από έναν περίπατο. «Ξεκινάω πάντα με το περπάτημα», λέει. «Είναι τότε που παρατηρώ, αισθάνομαι, θυμάμαι και φαντάζομαι. Κάτι μένει μέσα μου και αυτό το κάτι επιστρέφει στο στούντιο, με τη μορφή χρώματος, κίνησης ή επιθυμίας να ζωγραφίσω».

Δεν εργάζεται με αυστηρά προσχέδια, αλλά με εσωτερική παρόρμηση. Οι πίνακές της είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεπερνά τη λογική. «Το σώμα μου συμμετέχει όσο και το χέρι μου», λέει. «Κινούμαι, χορεύω σχεδόν πάνω στον καμβά. Αφήνομαι σε μια διαδικασία επανάληψης και ρυθμού — εκεί γεννιούνται οι μορφές».

Από το Μεξικό στις Βρυξέλλες: μια ενδιάμεση πατρίδα

Η Ximena γεννήθηκε το 1999 στο Irapuato του Μεξικού, αλλά ζει από τα δεκαπέντε της στις Βρυξέλλες. Η μετάβαση από τη Λατινική Αμερική στην Ευρώπη διαμόρφωσε όχι μόνο τη ζωή, αλλά και τη ματιά της. «Υπάρχει αυτή η αίσθηση ότι δεν ανήκω ούτε εδώ, ούτε εκεί. Δεν ζωγραφίζω “το Μεξικό” ούτε “το Βέλγιο”. Ζωγραφίζω το μεταξύ. Το τοπίο για μένα δεν είναι εθνικό, αλλά υπαρξιακό. Ένα μέρος γεμάτο από ό,τι θυμάμαι και ό,τι αγνοώ».

Η απόσταση έγινε τελικά προνόμιο: ένας χώρος δημιουργικής αμφιβολίας, που μεταφράζεται σε έργα ρευστά, χωρίς σαφή όρια, χωρίς στερεότυπα. Η φύση που απεικονίζει είναι μια αλληλουχία από μνήμες, εντυπώσεις και μεταμορφώσεις — και ποτέ μια κυριολεκτική απεικόνιση.

Cardón, carmín y ola: ένας ποιητικός διάλογος

Η νέα της έκθεση στην γκαλερί Bernier/Eliades στην Αθήνα τιτλοφορείται «cardón, carmín y ola» — κάκτος, καρμίνιο και κύμα. «Ήθελα έναν τίτλο που να ενώνει τη γη και τη θάλασσα, όπως ακριβώς συμβαίνει στα έργα. Ο κάκτος μού θυμίζει τη στέρηση, αλλά και την ανθεκτικότητα. Το carmín είναι το κόκκινο της έντασης, της παρόρμησης, ενώ το κύμα είναι η αέναη κίνηση».

Οι πίνακές της δεν είναι ποτέ στατικοί. Όπως οι ακτές, αλλάζουν σχήμα. Ένα βουνό μπορεί να μοιάζει με κοράλλι· ένας κάκτος μπορεί να είναι σκιά ή ανάμνηση. «Μου αρέσει αυτή η μετατόπιση», λέει. «Το να βλέπεις κάτι που δεν ξέρεις τι ακριβώς είναι, αλλά σου μοιάζει οικείο. Αυτό είναι για μένα η μαγεία».

Σώμα και τοπίο: η σωματικότητα της δημιουργίας

Όταν τη ρωτώ για τη σωματική διάσταση του έργου της, δεν διστάζει: «Η ζωγραφική είναι για μένα μια πλήρως σωματική εμπειρία. Η κίνηση, η αφή, ο ήχος, η όσφρηση — όλα παίζουν ρόλο. Δεν είναι μόνο το μάτι. Είναι το σώμα που θυμάται». Περιγράφει πώς χάνεται στον ρυθμό του πινέλου, πώς τα χρώματα λειτουργούν σαν συναισθηματικοί κώδικες. «Αν ένα φρούτο είναι κόκκινο, το θεωρώ όμορφο γιατί το φαντάζομαι γλυκό. Αυτό το αισθητηριακό παιχνίδι είναι η βάση του έργου μου».

Από την αφαίρεση στη μορφή  και πίσω

Η Ximena δεν πιστεύει σε διαχωρισμούς μεταξύ αφαίρεσης και παραστατικότητας. «Δεν υπάρχει σαφές όριο», επιμένει. «Μια μορφή μπορεί να είναι ταυτόχρονα βουνό, σκιά και ανάμνηση. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να ξεφεύγω από τις βεβαιότητες, να αφήνω χώρο για πολλαπλές αναγνώσεις». Ο θεατής δεν καλείται να αναγνωρίσει, αλλά να νιώσει. Να μπει σ’ έναν κόσμο που ακολουθεί τους δικούς του νόμους: εκεί που ένα ροζ βότσαλο γίνεται ολόκληρο βουνό, κι ένα κύμα αποκτά σάρκα.

Οικολογική αμοιβαιότητα και καλλιτεχνική ενσυναίσθηση

Μέσα από τα έργα της, αγγίζει συχνά το θέμα της οικολογικής ισορροπίας. Όχι όμως ως μήνυμα, αλλά ως παρουσία. «Η τέχνη δεν διδάσκει — εμπνέει», μου λέει. «Δεν μπορεί να εξηγήσει καλύτερα από τις λέξεις, αλλά μπορεί να προκαλέσει ένα συναίσθημα, να κάνει κάποιον να σκεφτεί, να παρατηρήσει, να αναρωτηθεί. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δράση». Η έννοια της οικολογικής αμοιβαιότητας, όπως την αντιλαμβάνεται, δεν αφορά μόνο τη σχέση μας με τη φύση, αλλά και μεταξύ μας: «Είμαστε μέρος του τοπίου. Δεν είμαστε έξω απ’ αυτό».

Κάκτοι και κοράλλια: σιωπηλοί ήρωες

Δύο στοιχεία λειτουργούν ως συνεκτικοί πυρήνες της έκθεσης: οι κάκτοι και τα κοράλλια. Όπως εξηγεί, ήταν μια προσωπική αποκάλυψη: «Όταν ζωγράφιζα κάκτους, άρχισαν να μου θυμίζουν κοράλλια. Δεν μπορώ πια να ζωγραφίσω το ένα χωρίς το άλλο. Είναι σαν να έχουν συγχωνευθεί στη μνήμη και στο σώμα μου». Σε μια εποχή κλιματικής κρίσης, αυτά τα “μικρά” σύμβολα αποκτούν νέα σημασία — όχι ως εικονογραφικά μοτίβα, αλλά ως γέφυρες ανάμεσα στο ορατό και το άδηλο.

Ανάμεσα στις λέξεις, η εμπειρία

Η Ximena πιστεύει πως η πιο τολμηρή πράξη είναι το να ακολουθείς το ένστικτό σου. «Κάθε έργο είναι ένα ρίσκο», λέει. «Αλλά και η ίδια η επιλογή να ακολουθήσεις μια καλλιτεχνική πορεία είναι ένα μεγάλο ρίσκο. Όχι όλοι οι καλλιτέχνες έχουν τη δυνατότητα να πάρουν αυτό το ρίσκο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι οι υποτροφίες και τα residencies είναι τόσο σημαντικά — ανοίγουν δρόμους για φωνές που αλλιώς δεν θα ακούγονταν ποτέ».

Οι επόμενοι τόποι: από την Αίτνα στη Φινλανδία

Η έκθεση στην Αθήνα ήταν ένα σημαντικό σταθμός. «Ένιωσα ότι κάτι άνοιξε μέσα μου», παραδέχεται. Ακολουθεί η Σικελία, με ένα project που εμπνέεται από την ενέργεια των ηφαιστείων και τη μεταμορφωτική τους φύση. Και μετά η Φινλανδία, σε ένα νησί που για εκατό χρόνια ήταν στρατιωτική βάση. Εκεί, η Ximena σχεδιάζει ένα εικαστικό “ghillie suit” — όχι για καμουφλάζ, αλλά για ενσυναίσθηση με το τοπίο.

Μια φράση που συνοψίζει τη φιλοσοφία της… «Να νιώθω αυτό που ζωγραφίζω», μου είπε, χωρίς να χρειαστεί κάτι περισσότερο.

Αυτή είναι η Ximena Maldonado Sánchez: μια καλλιτέχνιδα που ζωγραφίζει χωρίς σύνορα, με παλέτα το σώμα, τη γη και το απροσδόκητο της φύσης. Στο έργο της, η ζωγραφική δεν είναι αναπαράσταση, αλλά μια πράξη βαθιάς συμμετοχής στον κόσμο. Και αυτή η συμμετοχή είναι το πιο πολιτικό, το πιο ποιητικό και —ίσως— το πιο επείγον πράγμα που μπορούμε να αισθανθούμε σήμερα.

Διαβάστε επίσης:

Πάνος Ματθαίου: Οι Κούφιοι άνθρωποι της εποχής μας

Fenx: Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει τη σιωπή του δρόμου με τα χρώματα του φωτός

Θεόδωρος Πανταλέων: Ο ποιητής του ελληνικού υπερρεαλισμού και ζωγράφος της ρέμβης