Αγωνίες και ερωτήματα των ανθρώπων δυόμισι χιλιετίες πριν – Από τη Δωδώνη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

«Είναι δικό μου το παιδί;», «Ποιος φταίει για τη βαρυχειμωνιά;», «Θα πάρω την προίκα που μου έταξαν;». Ερωτήματα από αιώνες πίσω, απλών ανθρώπων που αγωνιούσαν για το μέλλον τους, για τα …οικογενειακά τους, για τα οικονομικά τους…

Γραμμένα, χαραγμένα για την ακρίβεια, πάνω σε μολύβδινα ελάσματα, τα οποία κατέθεταν στο ονομαστό Μαντείο της Δωδώνης για πάρουν χρησμούς από το θεό. Αυτά τα μολύβδινα ελάσματα -4.216 έχουν έρθει στο φως σήμερα- γίνονται η αφορμή για την «συνάντηση», του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, στο πλαίσιο μιας νέας δράσης του πρώτου για έναν διάλογο με τα μουσεία της περιφέρειας.

Την Τετάρτη 13 Δεκεμβρίου στις 5 το απόγευμα θα παρουσιαστούν έτσι, στην Αίθουσα του Βωμού του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου δέκα από αυτά τα μολύβδινα χρηστήρια ελάσματα από το Ιερό του Διός και της Διώνης στη Δωδώνη, με αφορμή την ένταξη του συνόλου στον διεθνή κατάλογο «Μνήμη του Κόσμου» της UNESCO, τον Μάιο του 2023.

Να σημειωθεί, ότι η συντριπτική τους πλειοψηφία τους βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων –στο ΕΑΜ είχαν κληροδοτηθεί 84 από τον Κωνσταντίνο Καραπάνο, το 1902 – ενώ η χρονολόγησή τους τοποθετείται μεταξύ  6^ου και 2^ου π.Χ. αιώνα.

Τα παλίμψηστα

Τα ελάσματα είναι λεπτά φύλλα μολύβδου και στην πλειονότητα τους ήταν παλίμψηστα, καθώς έφεραν χαραγμένες, περισσότερες από μία ερωτήσεις, γεγονός, που συχνά τα καθιστά δυσανάγνωστα. Οι προσκυνητές που έφθαναν στο ιερό έγραφαν στην μία όψη του ελάσματος το ερώτημά τους και στη συνέχεια το δίπλωναν ή το τύλιγαν ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έγραφαν και το όνομα τους στην πίσω όψη του. Το ερώτημα δεν ξεπερνούσε τις δύο ως τέσσερεις γραμμές ενώ ο μόλυβδος είχε επιλεγεί ως υλικό, επειδή ήταν φθηνό  και χαρασσόταν εύκολα, παρέχοντας και τη δυνατότητα της επανάχρησης.  Όσο για τις απαντήσεις δίνονταν κυρίως προφορικά

Το σημαντικό όμως, που δείχνει και την εμβέλεια του φημισμένου μαντείου είναι, ότι έχουν γραφτεί σε ποικίλες αλφαβήτους και διαλέκτους, καθώς έφθαναν σ΄αυτό άνθρωποι από όλες τις περιοχές. Από τις Συρακούσες και τον Τάραντα, τη Βοιωτία, την Αθήνα, την Κόρινθο.

Μία από τις παλαιότερες ερωτήσεις στο μαντείο, γραμμένη σε κορινθιακό αλφάβητο στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα είναι εκείνη, που διατυπώνει ο Έρμων, ο οποίος θέλει να μάθει σε ποιον θεό πρέπει να προσευχηθεί, ώστε να αποκτήσει χρήσιμα τέκνα από την σύζυγό του, Κρηταία. Σε ένα άλλο μολύβδινο πινάκιο, οι κάτοικοι της Δωδώνης ρωτούν, εκεί γύρω στον 4ο-3^ο π.Χ. αιώνα εάν η βαρυχειμωνιά οφείλεται σε κάποιο παράπτωμα.

Τα ερωτήματα

Σύμφωνα με τις μελέτες για το είδος των ερωτημάτων, που απευθύνονταν στο μαντείο του ιερού του θεϊκού ζευγαριού Δία και Διώνης αποδεικνύεται, ότι ήταν κυρίως ιδιωτικά και μάλιστα τα περισσότερα από άντρες και σπανιότερα από γυναίκες ή ζευγάρια. Θέματα οικογενειακά, υγείας, επαγγελματικά, ιδιοκτησίας, ακόμη και μετακινήσεων ήταν αυτά που έθεταν οι άνθρωποι, που ζούσαν σε έναν κόσμο δύσκολο, γεμάτο κινδύνους κάθε είδους, αρρώστιες  και απειλές.

Για παράδειγμα η αποκατάσταση των θυγατέρων ήταν βασικό μέλημα ενός πατέρα. Ενώ στον κύκλο των επαγγελματικών ενασχολήσεων περιγράφονται δραστηριότητες, όπως η καλλιέργεια της γης, η αλιεία, η κτηνοτροφία, το εμπόριο, καθώς και η αλλαγή επαγγέλματος.  Όσο για τα δημόσια ερωτήματα που είναι σχετικά λίγα, τίθενται κυρίως από πόλεις και αφορούν συνήθως σε πολιτικά ή θρησκευτικά ζητήματα. Αναφέρονται πάντως, ονόματα πόλεων, όπως  η Αμβρακία, η Κέρκυρα, ο Τάρας, επίσης Κοινών ή Συμμαχιών, ακόμη και φύλων.

Οι πληροφορίες

Το σημαντικό, σε κάθε περίπτωση είναι, ότι περιλαμβάνουν πληροφορίες, σχεδόν για κάθε πτυχή της κλασικής και ελληνιστικής  εποχής  αναδεικνύοντας, εκτός από τα προσωπικά ζητήματα –γάμος, τεκνοποιία, χηρεία, απιστία κ.ά.-  και θέματα κοινωνικά όπως η φτώχεια,  εμπορικά ή οικονομικά όπως η παραγωγή μαλλιού ή  σιτηρών, η εξέλιξη συναλλαγών, η δυνατότητα εξόφλησης χρεών κ.ά.

Στην εκδήλωση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο θα απευθύνει χαιρετισμό η υπουργός Πολιτισμού  Λίνα Μενδώνη. Επίσης, η διευθύντρια του ΕΑΜ  Άννα Βασιλική Καραπαναγιώτου και η αναπληρώτρια προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων / Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου. Θα μιλήσουν οι:

Κωνσταντίνα Μπενίση «Ο κατάλογος της UNESCO Μνήμη του Κόσμου».  Σαπφώ Αθανασοπούλου,  Νομική Παλαιοκρασσά, Αλεξάνδρα Χατζηπαναγιώτου  «Η Συλλογή Κ. Καραπάνου και τα χρηστήρια ελάσματα από τη Δωδώνη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο». Παρασκευή Γιούνη, «Το ιερό της Δωδώνης».  Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, «Το αίνιγμα της Δωδωναίας χρησμοδοσίας». Ιουλία Κατσαδήμα, «Θεοί και θνητές στα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης».

Διαβάστε επίσης:

Γιώργος Λάνθιμος: Τα κοστούμια του «Poor Things» σε έκθεση στο Λος Άντζελες

Μονή Βατοπεδίου: Στο φως η βυζαντινή Τράπεζα του 10ου αιώνα

Τα υψηλά «ΝοΗΜΑΤΑ» της τέχνης – Μεγαλειώδης έκθεση στο Μουσείο Ακρόπολης