Οι «Νύχτες» της Λήδας Κοντογιαννοπούλου: Η ζωγράφος που κάνει το σκοτάδι ποίηση και κατακτά τις αίθουσες τέχνης

Η Αθήνα το βράδυ της Πέμπτης της 11ης Σεπτεμβρίου 2025 έμοιαζε να σιγοψιθυρίζει κάτι διαφορετικό. Στην Gallery Skoufa, πίσω από τα φωτεινά τζάμια της, άνοιγε τις πόρτες της μια έκθεση που κουβαλούσε την ίδια την ουσία της νύχτας: μυστικότητα, σιωπή, αλλά και ένα παράξενο, ανεπαίσθητο φως. Η νέα δουλειά της Λήδας Κοντογιαννοπούλου, με τίτλο «Νύχτες», έκανε τα εγκαίνιά της.

Βρέθηκα εκεί, ανάμεσα σε φίλους της τέχνης, συλλέκτες και ανθρώπους που γνωρίζουν καλά την πορεία της ζωγράφου, αλλά και σε εκείνους που ήθελαν να αφεθούν σε μια περιπλάνηση μέσα από χρώματα, εσωτερικούς χώρους και αστικά τοπία. Το βλέμμα μου έπεσε πρώτα στις μεγάλες συνθέσεις, γεμάτες σκιές που δεν απειλούσαν αλλά αντίθετα προστάτευαν, αφήνοντας χώρο σε μια ποιητικότητα που δύσκολα περιγράφεται με λόγια.

Εκεί συνάντησα τη δημιουργό. Γλυκιά, σεμνή, αλλά με σιγουριά που πηγάζει από την αφοσίωσή της. «Δεν εστίασα ποτέ συνειδητά στη νύχτα ως θέμα», μου είπε χαμογελώντας. «Όταν ολοκλήρωσα τα έργα, μου ζητήθηκε να βρω έναν τίτλο για την έκθεση. Εκ των υστέρων κατάλαβα ότι το κοινό στοιχείο τους ήταν το τεχνητό φως – και συχνά με έντονη την παρουσία του μπλε. Έτσι προέκυψαν οι Νύχτες.»

Η συνέχεια μιας πορείας

Η νέα έκθεση έρχεται ως φυσική συνέχεια αλλά και υπέρβαση της προηγούμενης δουλειάς της. Πριν τρία χρόνια, στο Μουσείο Μπενάκη, είχε παρουσιάσει «Το σπίτι της μνήμης», μέσα από εσωτερικούς χώρους σπιτιών μεγάλων μορφών όπως του Σεφέρη και του Τέτση, επιχειρώντας να αποδώσει την ατμόσφαιρα της ιδιωτικότητας και τη θαλπωρή της μνήμης. Τώρα, στις «Νύχτες», η κατεύθυνση ανοίγει: φιγούρες, αστικά τοπία, συνθέσεις και εσωτερικά σχηματίζουν τέσσερις ενότητες που όλες συνομιλούν με το φως και τη σκιά.

«Μεγαλύτερη ελευθερία μου έδωσαν τα αστικά τοπία», μου εξήγησε. «Εκεί μπορούσα να προσθέσω ή να αφαιρέσω ολόκληρα κτίρια για χάρη της σύνθεσης. Θυμάμαι, στο πρώτο τέτοιο έργο, το Σούρουπο, ξεκίνησα χωρίς φιλοδοξίες, σε μια περίοδο απραγίας. Άρχισα να “παίζω” περισσότερο από ποτέ: πρόσθεσα σε δύο ταράτσες ρούχα απλωμένα σε σκοινί, όπως παλιά. Αυτές οι μικρές παρεμβάσεις φώτισαν και ζωντάνεψαν το έργο. Κάτι τέτοιο δεν θα το έκανα ποτέ σε μια φιγούρα ή ένα εσωτερικό».

Η ίδια δουλεύει οργανικά με τη μνήμη και τη φαντασία. Δεν την απασχολεί μόνο η αναπαράσταση, αλλά η εσωτερική συνοχή του πίνακα, το πώς τα αντικείμενα γίνονται φορείς μιας ιστορίας που δεν λέγεται ποτέ ολοκληρωτικά.

Η διπλή αυτοπροσωπογραφία

Στάθηκε με ιδιαίτερη υπερηφάνεια στη διπλή αυτοπροσωπογραφία της, ένα έργο που απαίτησε επιμονή και ακρίβεια. «Στερέωσα το κινητό μου στο καβαλέτο με ταινία, ώστε οι φωτογραφίες να τραβιούνται πάντα από το ίδιο σημείο. Πόζαρα πρώτα για τη μία φιγούρα, σημείωσα στο πάτωμα πού πατάω, άλλαξα φόρεμα και στη συνέχεια πόζαρα για τη δεύτερη. Το κινητό έβγαζε τις φωτογραφίες στον αυτόματο, με τα δέκα δευτερόλεπτα. Από τη φωτογραφία ζωγράφισα το πρόσωπο και τα χέρια, αλλά για τα υπόλοιπα παρατηρούσα τα χρώματα απέναντί μου. Ήταν λοιπόν ένας συνδυασμός: το σχήμα από τη φωτογραφία, το χρώμα από την άμεση παρατήρηση».

Για την ολοκλήρωση των δύο πινάκων χρειάστηκε περίπου δύο μήνες, με έξι έως επτά ώρες καθημερινής δουλειάς. Αναθεωρούσε συνεχώς τα χρώματα, δουλεύοντας με υπομονή. Προτιμά να εργάζεται κυρίως πρωινές ώρες, όταν η ενέργεια είναι καθαρή και το βλέμμα πιο φρέσκο.

Παράλληλα, σχεδιάζει μια συνέχεια. «Σκέφτομαι να δημιουργήσω μια σύνθεση με καθρέφτη, ώστε να φαίνεται η μπροστινή και η πίσω όψη μου, χωρίς να είναι δύο ξεχωριστές φιγούρες. Έχει όμως πολλά τεχνικά προβλήματα και για την ώρα μένει στο μυαλό μου».

Το φως ως μυστικός πρωταγωνιστής

Στους πίνακές της το φως δεν αποκαλύπτει, αλλά δημιουργεί ατμόσφαιρα. «Το πού θα φωτίσω και πού όχι εξαρτάται από την πρώτη εικόνα που έχω στο μυαλό και από τη σύνθεση. Συχνά ξεκινώ με μια ιδέα φωτισμού, αλλά στην πορεία αναθεωρώ», εξηγεί.

Η σχέση της με το τεχνητό φως δεν είναι τυχαία. «Με ενοχλεί η ζέστη και ο ήλιος. Είμαι πιο χαρούμενη όταν έξω έχει σκοτάδι. Ζωγραφίζω πάντα με τεχνητό φως. Τα χρώματα της νύχτας τα βρίσκω πολύ πιο ενδιαφέροντα από εκείνα της ημέρας». Ίσως γι’ αυτό το σκοτάδι στους πίνακές της μοιάζει πάντα ζωντανό, φορτισμένο με μια παράξενη ενέργεια.

Η λεπτή ισορροπία της αφήγησης

Πολλοί θεατές προσπαθούν να ανακαλύψουν κρυμμένα μυστικά στους πίνακές της. «Η αρτιότητα του έργου είναι το παν», μου λέει. «Αν κάτι δεν εξυπηρετεί τη σύνθεση, αφαιρείται. Είναι λάθος να παίζει πρωταρχικό ρόλο η αφήγηση. Πρώτα πρέπει να υπάρχει δομή. Μετά μπορείς να προσθέσεις ό,τι θέλεις, αρκεί να μην αποδυναμωθεί αυτή η δομή».

Η στάση της δείχνει σεβασμό απέναντι στη ζωγραφική: όχι μια γραφική αφήγηση, αλλά μια συνειδητή κατασκευή με πειθαρχία και αρχιτεκτονική.

Οικειότητα και εσωτερικότητα

Δίπλα σε έναν πίνακα με φιγούρες σε κουζίνα, τη ρώτησα για την έννοια της οικειότητας. «Η οικειότητα είναι κάτι που πρέπει πρώτα εγώ να το νιώσω σε έναν χώρο. Αν δεν το αισθανθώ, δεν μπορώ να το μεταφέρω στον καμβά. Έχω εγκαταλείψει έργο γιατί ο χώρος δεν μου προκαλούσε κανένα συναίσθημα».

Η εσωτερικότητα για εκείνη δεν είναι στόχος αλλά αποτέλεσμα. «Ελπίζω να υπάρχει στα έργα μου, αλλά δεν το επιδιώκω. Δεν θα ήταν γνήσιο αν το έκανα αυτοσκοπό».

Οι «Νύχτες» ως ποιητική εμπειρία

Οι «Νύχτες» της Λήδας Κοντογιαννοπούλου με ταξίδεψαν σε κόσμους φωτός και σιωπής, εκεί όπου το σκοτάδι δεν φοβίζει αλλά αγκαλιάζει. Τα έργα της κρύβουν μια οικειότητα και μια νοσταλγία που ξυπνά μνήμες, ενώ η ισορροπία ανάμεσα στο φως και τη σκιά γίνεται μια σπάνια ποιητική εμπειρία. Οι συνθέσεις της μοιάζουν με μυστική συνομιλία: με το παρελθόν, με τον χώρο, με την ίδια τη μνήμη.

Διαβάστε επίσης:

Oscar Murillo: Ένα τηλεγράφημα στη σιωπή για τη φιλία, τη θάλασσα και όσα δεν ειπώθηκαν

Ανάμεσα στην έρημο και το κύμα: Η Ximena Maldonado Sánchez ζωγραφίζει την αμοιβαιότητα του κόσμου

Πάνος Ματθαίου: Οι Κούφιοι άνθρωποι της εποχής μας